Một vụ nổ trên cầu Kerch nối bán đảo Crimea với đất liền Nga vào năm 2022 (Ảnh: Getty).
Khi các quan chức Mỹ tiếp tục thúc đẩy lệnh ngừng bắn giữa Nga và Ukraine, 5 vùng lãnh thổ ở Ukraine đã nổi lên như một vấn đề trọng tâm, đồng thời là điểm bế tắc, trong các cuộc đàm phán.
"Thỏa thuận hòa bình này liên quan đến 5 vùng lãnh thổ này", đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff nói với hãng tin Fox News vào ngày 14/4, đề cập đến các khu vực Crimea, Zaporizhzhia, Kherson, Donetsk và Lugansk ở Ukraine.
Nga đã tuyên bố sáp nhập bán đảo Crimea vào năm 2014 và 4 khu vực khác vào năm 2022 sau khi mở chiến dịch quân sự tại Ukraine, bất chấp sự phản đối của Kiev và phương Tây.
Nga hiện kiểm soát phần lớn các vùng lãnh thổ, nhưng vẫn chưa kiểm soát hoàn toàn. Nga đã nhiều lần yêu cầu quốc tế công nhận các vùng lãnh thổ này thuộc về Nga, đồng thời yêu cầu quân đội Ukraine rút hoàn toàn khỏi các khu vực này như một phần của bất kỳ cuộc đàm phán hòa bình nào.
Việc công nhận chủ quyền đối với các vùng lãnh thổ trên được coi là bước tiến xa hơn nhiều so với việc chỉ đóng băng tiền tuyến hiện tại, nơi Nga hiện kiểm soát khoảng 20% lãnh thổ của Ukraine. Điều này đồng nghĩa với việc vĩnh viễn trao cho Nga 4 trong số 24 tỉnh của Ukraine cũng như khu vực Crimea, vùng đất lịch sử và là nơi sinh sống của hàng triệu người Ukraine.
Đáp trả những tuyên bố gần đây của đặc phái viên Mỹ, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky nhắc lại rằng Kiev sẵn sàng đàm phán ngừng bắn, nhưng sẽ không công nhận những vùng lãnh thổ này là của Nga.
"Tôi không thấy ông ấy (Witkoff) có bất kỳ nhiệm vụ nào để bàn về các vùng lãnh thổ của Ukraine. Những vùng đất này thuộc về nhân dân chúng tôi, đất nước chúng tôi và các thế hệ tương lai của người Ukraine", ông Zelensky phát biểu trong một cuộc họp báo vào ngày 17/4.
Nga kiểm soát bao nhiêu lãnh thổ Ukraine?
Vị trí một số khu vực ở Ukraine mà Nga tuyên bố sáp nhập (Ảnh: Sky).
Nga đã tuyên bố sáp nhập bán đảo Crimea từ năm 2014 sau một cuộc trưng cầu dân ý. Moscow đã kiểm soát Crimea kể từ đó. Cuộc xung đột ở vùng Donbass (gồm Lugansk và Donetsk) ở miền Đông Ukraine bắt đầu vài tuần sau đó.
Tháng 2/2022, Nga mở chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine. Cuối năm 2022, Moscow tuyên bố sáp nhập 4 tỉnh gồm Lugansk, Donetsk, Kherson và Zaporizhia.
Theo ước tính về vị trí địa lý của Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW), Nga kiểm soát 99% tỉnh Luhansk, 66% tỉnh Donetsk, 73% tỉnh Zaporizhzhia và Kherson. Nga cũng kiểm soát một phần nhỏ lãnh thổ ở tỉnh Kharkov, nhưng không có bất kỳ khu định cư lớn nào ở đó.
Các khu vực do Ukraine kiểm soát ở Zaporizhzhia và Kherson bao gồm các thủ phủ khu vực, nơi hàng trăm nghìn người đang sinh sống và thường xuyên phải hứng chịu các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái và tên lửa.
ISW dự đoán Nga khó có thể kiểm soát hoàn toàn phần còn lại của các vùng lãnh thổ này trong tương lai gần.
Tầm quan trọng của các vùng lãnh thổ
Lính Ukraine ở Donetsk (Ảnh: Reuters).
Đối với Ukraine, việc nhượng lại chủ quyền của các vùng lãnh thổ cho Nga là một "lằn ranh đỏ" mà Kiev tuyên bố không thể vượt qua trong các cuộc đàm phán.
Trong những năm đầu tiên của cuộc xung đột, Tổng thống Zelensky nhấn mạnh bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào cũng phải bao gồm việc khôi phục lại toàn bộ lãnh thổ của Ukraine. Tuy nhiên, quan điểm này của nhà lãnh đạo Ukraine đã mềm mỏng hơn trong năm nay, khi Tổng thống Zelensky ra tín hiệu rằng ông có thể chấp nhận việc Nga kiểm soát tạm thời các vùng lãnh thổ mà Moscow đang kiểm soát, nhưng Ukraine sẽ không từ bỏ chủ quyền hợp pháp đối với các vùng đất này.
Chỉ có 8% người Ukraine đồng ý rút toàn bộ quân đội Ukraine khỏi các tỉnh Donetsk, Lugansk, Kherson và Zaporizhzhia để chấm dứt xung đột. Theo một cuộc thăm dò do Trung tâm Razumkov, một nhóm nghiên cứu chính sách công có trụ sở tại Kiev, công bố vào ngày 20/3, chưa đến 5% người Ukraine sẵn sàng công nhận các khu vực trên là của Nga.
Nga đã ra tín hiệu không nhượng bộ hoặc lùi bước trước các tuyên bố của Ukraine về chủ quyền đối với các vùng lãnh thổ mà Moscow đã sáp nhập. Nga cũng tiếp tục đưa ra các yêu cầu khác đối với Ukraine, như hạn chế khả năng Ukraine gia nhập NATO và quy mô quân đội của Kiev.
"Số phận" của các vùng lãnh thổ trên có thể coi là rào cản đối với các cuộc đàm phán, vốn phần lớn bị đình trệ sau khi Nga từ chối đề xuất ngừng bắn hoàn toàn trong 30 ngày.
Các khu vực phía đông và phía nam mà Nga đang tìm cách kiểm soát từng là cường quốc công nghiệp của Ukraine, nơi có các nguồn tài nguyên quan trọng có thể khai thác và các hạ tầng kỹ thuật có thể tham gia vào thương mại toàn cầu trước khi chiến tranh nổ ra.
Một lý do khác khiến Nga quan tâm đến các vùng lãnh thổ mà nước này đã tuyên bố chủ quyền kể từ khi xung đột nổ ra là các khu vực này tạo ra một hành lang trên bộ có giá trị chiến lược nối đất liền Nga tới Crimea. Hiện tại, lối vào duy nhất từ lãnh thổ Nga đến Crimea là qua cầu Kerch, một cây cầu dài 19km do Moscow xây dựng sau khi Nga sáp nhập bán đảo này.
Cây cầu đóng vai trò là tuyến đường tiếp tế quan trọng đến Crimea và đã nhiều lần bị vô hiệu hóa bởi các cuộc tấn công của Ukraine trong suốt cuộc chiến.
Việc kiểm soát 5 vùng lãnh thổ cũng giúp Nga kiểm soát hoàn toàn Biển Azov, một tuyến đường kết nối quan trọng đến Biển Đen.
Lập trường của Mỹ
Mỹ cho đến nay vẫn công nhận chủ quyền của Ukraine đối với các vùng lãnh thổ mà Nga đã tuyên bố sáp nhập. Tuy nhiên, những phát biểu gần đây của đặc phái viên Mỹ Witkoff đã khiến những người ủng hộ Ukraine lo ngại.
Sau cuộc gặp giữa đặc phái viên Mỹ và Tổng thống Nga Vladimir Putin, ông Witkoff được cho là đã nói với Tổng thống Trump rằng việc trao quyền sở hữu các vùng lãnh thổ này cho Nga sẽ là cách nhanh nhất để đảm bảo một thỏa thuận ngừng bắn.
Ông Witkoff cũng lặp lại những tuyên bố của Moscow về các cuộc trưng cầu dân ý được tổ chức tại các khu vực mà Nga đã sáp nhập.
Mặc dù ông Witkoff đóng vai trò chủ chốt trong các cuộc đàm phán với Nga, nhưng quan điểm của ông không được toàn bộ chính quyền Trump ủng hộ.
Theo báo Wall Street Journal, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio và Đặc phái viên Mỹ về Ukraine Keith Kellogg đang hối thúc Tổng thống Donald Trump phản đối nhượng bộ lãnh thổ Ukraine cho Moscow.
Vào ngày 18/4, ông Rubio cho rằng Mỹ có thể chấm dứt nỗ lực đàm phán một thỏa thuận hòa bình giữa Ukraine và Nga nếu không có dấu hiệu tiến triển nào trong những ngày tới.
