ThS. Vũ Bích Vân
Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên
Email: Vubichvan@tueba.edu.vn
Tóm tắt
Chuyển đổi số mang đến cho doanh nghiệp nhiều cơ hội để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, tăng tính minh bạch và khả năng dự báo rủi ro. Tuy nhiên, đi kèm với đó là hàng loạt thách thức mới như rủi ro an ninh mạng, yêu cầu đổi mới văn hóa doanh nghiệp… Bài viết này phân tích các cơ hội và thách thức trong quản trị rủi ro tài chính dưới tác động của chuyển đổi số, từ đó đề xuất những định hướng và giải pháp phù hợp cho doanh nghiệp trong bối cảnh hiện nay.
Từ khóa: Quản trị rủi ro, tài chính, chuyển đổi số, thách thức, cơ hội, doanh nghiệp.
Summary
Digital transformation offers enterprises numerous opportunities to enhance financial management efficiency, increase transparency, and improve risk forecasting capabilities. However, it also introduces new challenges, such as cybersecurity risks and the need for corporate culture innovation. This article analyzes the opportunities and challenges in financial risk management under the impact of digital transformation and proposes appropriate directions and solutions for businesses in the current context.
Keywords: Risk management, finance, digital transformation, challenges, opportunities, enterprise
ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đang trải qua những biến động sâu sắc bởi xu hướng số hóa và áp lực hội nhập, các doanh nghiệp không chỉ phải đổi mới mô hình kinh doanh mà còn phải nâng cao năng lực quản trị, đặc biệt là trong lĩnh vực tài chính. Quản trị rủi ro tài chính vốn đã là một thành phần thiết yếu trong hoạt động doanh nghiệp nay lại càng trở nên quan trọng và phức tạp hơn khi được đặt trong môi trường số hóa, nơi thông tin được truyền tải với tốc độ tức thì, và các mối nguy tiềm ẩn có thể xuất hiện chỉ trong tích tắc. Chuyển đổi số mang đến cho doanh nghiệp nhiều công cụ và cơ hội để cải thiện khả năng giám sát, dự báo và kiểm soát rủi ro tài chính. Từ việc tự động hóa quy trình kế toán, ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong phân tích dữ liệu tài chính, đến việc sử dụng blockchain để tăng tính minh bạch trong giao dịch – tất cả đều cho thấy tiềm năng to lớn của công nghệ trong việc tái định hình phương pháp quản trị rủi ro. Tuy nhiên, đi kèm với cơ hội là những thách thức không nhỏ. Sự phụ thuộc vào hệ thống số hóa khiến doanh nghiệp đối mặt với nguy cơ an ninh mạng ngày càng cao, yêu cầu về nhân sự chất lượng cao cũng trở thành một áp lực lớn. Đồng thời, nhiều doanh nghiệp vẫn đang loay hoay với bài toán tích hợp công nghệ vào chiến lược quản trị một cách hiệu quả và bền vững. Chính vì vậy, việc nhận diện rõ những thách thức và cơ hội trong quản trị rủi ro tài chính thời kỳ chuyển đổi số là điều kiện tiên quyết để doanh nghiệp không chỉ thích nghi mà còn dẫn đầu trong kỷ nguyên số.
PHÂN TÍCH NHỮNG THÁCH THỨC TRONG QUẢN TRỊ RỦI RO TÀI CHÍNH THỜI KỲ CHUYỂN ĐỔI SỐ
Chuyển đổi số mang lại nhiều hứa hẹn cho hoạt động quản trị rủi ro tài chính, nhưng song hành với đó là những thách thức phức tạp cả về kỹ thuật, nhân lực và chiến lược quản trị. Dưới đây là những thách thức điển hình mà doanh nghiệp đang phải đối mặt trong quá trình này:
Rủi ro an ninh mạng và mất an toàn dữ liệu
Việc phụ thuộc vào hệ thống công nghệ thông tin khiến các doanh nghiệp trở nên dễ bị tổn thương trước các cuộc tấn công mạng, phần mềm độc hại, mã độc tống tiền (ransomware), hay hành vi đánh cắp thông tin. Dữ liệu tài chính, với tính chất nhạy cảm và giá trị kinh tế cao, luôn là mục tiêu hàng đầu của các cuộc xâm nhập trái phép. Theo báo cáo của IBM (2024), lĩnh vực tài chính là 1 trong 3 ngành bị tấn công mạng nhiều nhất toàn cầu, với thiệt hại trung bình cho mỗi sự cố lên đến hàng triệu USD. Điều này cho thấy, nếu không có biện pháp bảo mật thích đáng, doanh nghiệp có thể mất kiểm soát dòng tiền, bị rò rỉ thông tin chiến lược, hoặc nghiêm trọng hơn là đánh mất niềm tin của cổ đông và khách hàng.
Độ phức tạp của mô hình tài chính và công cụ quản trị rủi ro hiện đại
Trong thời đại số, các mô hình tài chính truyền thống ngày càng không đủ sức bao quát những rủi ro mới. Thay vào đó, doanh nghiệp phải sử dụng đến các mô hình định lượng phức tạp, công cụ phân tích rủi ro nâng cao như mô phỏng Monte Carlo, quản trị danh mục đầu tư theo thuật toán, hay hệ thống đánh giá tín dụng tự động dựa trên AI. Những công cụ này đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về cả tài chính và công nghệ – một sự kết hợp mà nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, còn thiếu hụt. Không những vậy, việc tích hợp các hệ thống phần mềm, nền tảng dữ liệu và công cụ phân tích vào một mô hình quản trị thống nhất cũng đặt ra bài toán về chi phí đầu tư, thời gian triển khai, và khả năng tương thích với cơ sở hạ tầng hiện có.
Thiếu hụt nhân lực chất lượng cao trong tài chính – công nghệ
Một trong những rào cản lớn nhất mà doanh nghiệp phải vượt qua là sự thiếu hụt nguồn nhân lực có năng lực đồng thời ở hai lĩnh vực: tài chính và công nghệ. Việc áp dụng AI, Big Data, hay blockchain trong quản trị rủi ro tài chính không chỉ yêu cầu kỹ năng sử dụng công cụ, mà còn đòi hỏi khả năng hiểu đúng bản chất rủi ro, diễn giải các mô hình dự đoán và đưa ra quyết định phù hợp với chiến lược kinh doanh. Trong thực tế, nhiều tổ chức đang phải dựa vào các chuyên gia bên ngoài hoặc hợp tác với các công ty tư vấn công nghệ – điều này không chỉ làm tăng chi phí mà còn kéo dài thời gian thực hiện các chương trình chuyển đổi.
Khung pháp lý chưa theo kịp tốc độ phát triển
Công nghệ phát triển nhanh hơn rất nhiều so với khung pháp lý và chuẩn mực kế toán, kiểm toán hiện hành. Những đổi mới như hợp đồng thông minh, tài sản kỹ thuật số, hay giao dịch tài chính qua blockchain đang tạo ra các vùng “xám” trong pháp luật – nơi doanh nghiệp có thể gặp rủi ro về tuân thủ nếu không hiểu rõ luật lệ, hoặc dễ bị lách luật nếu cơ quan quản lý chưa kiểm soát kịp thời. Điều này đặt doanh nghiệp vào thế khó là vừa phải đổi mới để cạnh tranh, vừa phải thận trọng để không vi phạm quy định hoặc bị xử phạt hành chính, gây ảnh hưởng đến danh tiếng và năng lực tài chính.
CƠ HỘI TỪ ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ TRONG KIỂM SOÁT VÀ DỰ BÁO RỦI RO TÀI CHÍNH
Bên cạnh những thách thức phức tạp, chuyển đổi số cũng mở ra nhiều cơ hội đột phá cho doanh nghiệp trong việc nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro tài chính. Khi công nghệ được triển khai đúng cách và gắn liền với chiến lược kinh doanh, nó có thể trở thành đòn bẩy mạnh mẽ giúp doanh nghiệp không chỉ phòng ngừa rủi ro mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững.
Tự động hóa trong nhận diện và xử lý rủi ro
Một trong những ứng dụng nổi bật nhất của công nghệ trong quản trị rủi ro tài chính là tự động hóa các quy trình giám sát và cảnh báo sớm rủi ro. Các hệ thống phần mềm tích hợp như ERP hoặc các công cụ quản trị tài chính theo thời gian thực có thể liên tục theo dõi các chỉ số tài chính quan trọng như dòng tiền, nợ phải thu, tỷ lệ thanh toán, biến động lãi suất… Nhờ khả năng kết nối với dữ liệu kế toán, ngân hàng, thị trường và chuỗi cung ứng, các hệ thống này có thể nhanh chóng phát hiện các bất thường – như việc khách hàng chậm thanh toán, chi phí vượt kế hoạch, hay sự suy giảm đột ngột của doanh thu – và tự động đưa ra cảnh báo, giúp nhà quản trị phản ứng kịp thời. Điều này giúp doanh nghiệp chuyển từ mô hình quản trị bị động sang mô hình chủ động trong phòng ngừa rủi ro.
Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và học máy trong dự báo tài chính
AI và học máy đang ngày càng đóng vai trò trung tâm trong việc mô phỏng, dự báo và ra quyết định tài chính. Với khả năng phân tích lượng lớn dữ liệu từ nhiều nguồn (tài chính, thị trường, mạng xã hội, dữ liệu vi mô và vĩ mô...), các mô hình AI có thể phát hiện xu hướng, đánh giá xác suất rủi ro xảy ra, và đề xuất các kịch bản ứng phó tối ưu. Ví dụ, một hệ thống AI có thể phân tích lịch sử thanh toán của khách hàng để đánh giá rủi ro tín dụng trong tương lai. Trong quản lý đầu tư, AI có thể xây dựng các danh mục đầu tư tối ưu dựa trên mức độ chấp nhận rủi ro và biến động thị trường thời gian thực. So với con người, các mô hình học máy không chỉ nhanh hơn mà còn có thể nhận diện các mối liên hệ phức tạp mà phương pháp truyền thống khó phát hiện. Điều này giúp doanh nghiệp đưa ra quyết định tài chính chính xác hơn, từ đó giảm thiểu thiệt hại trong điều kiện thị trường biến động.
Big Data – Hiểu rõ hơn về hành vi tài chính và rủi ro tiềm ẩn
Big Data cung cấp cho doanh nghiệp khả năng khai thác dữ liệu đa chiều để phục vụ quản trị rủi ro. Thay vì chỉ dựa vào các báo cáo tài chính định kỳ, doanh nghiệp giờ đây có thể phân tích dữ liệu khách hàng, chuỗi cung ứng, dữ liệu thị trường theo thời gian thực để nhận diện rủi ro tiềm ẩn. Ví dụ, các doanh nghiệp bán lẻ có thể theo dõi xu hướng tiêu dùng, đánh giá ảnh hưởng của yếu tố mùa vụ hoặc dịch bệnh đến dòng tiền. Trong lĩnh vực tín dụng, Big Data giúp cải thiện mô hình đánh giá khả năng trả nợ không chỉ dựa vào lịch sử tín dụng mà còn qua hành vi tiêu dùng, vị trí địa lý, tần suất giao dịch điện tử... Việc hiểu rõ hơn các yếu tố tác động đến hiệu quả tài chính sẽ giúp doanh nghiệp chủ động hơn trong việc lập ngân sách, quản lý rủi ro thanh khoản và tối ưu hóa vốn lưu động.
Công nghệ blockchain – Tăng cường tính minh bạch và bảo mật trong giao dịch tài chính
Blockchain không chỉ là nền tảng của các loại tiền mã hóa mà còn là một công cụ mạnh mẽ để đảm bảo tính minh bạch, không thể bị thay đổi và xác thực tức thì của các giao dịch tài chính. Nhờ vào đặc tính phi tập trung và không thể chỉnh sửa dữ liệu đã ghi nhận, blockchain có thể giúp doanh nghiệp giảm thiểu gian lận kế toán, sai sót giao dịch và tăng độ tin cậy của báo cáo tài chính. Ứng dụng cụ thể có thể kể đến như Hợp đồng thông minh, Theo dõi chuỗi cung ứng tài chính, Chứng từ số hóa…
Điện toán đám mây (Cloud Computing) – Linh hoạt và tiết kiệm chi phí
Điện toán đám mây cho phép các doanh nghiệp truy cập và xử lý dữ liệu tài chính từ bất cứ đâu, trên bất kỳ thiết bị nào, đồng thời tiết kiệm đáng kể chi phí đầu tư cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin. Điều này đặc biệt có ý nghĩa trong thời kỳ hậu đại dịch COVID-19, khi mô hình làm việc từ xa trở nên phổ biến. Ngoài ra, các giải pháp quản trị rủi ro tài chính dựa trên nền tảng đám mây (như phần mềm SaaS) thường có khả năng tích hợp cao, cập nhật liên tục, và dễ dàng mở rộng – giúp doanh nghiệp nhanh chóng thích nghi với sự thay đổi của thị trường và các yêu cầu pháp lý mới.
GIẢI PHÁP VÀ KHUYẾN NGHỊ CHO DOANH NGHIỆP TRONG QUẢN TRỊ RỦI RO TÀI CHÍNH THỜI KỲ SỐ HÓA
Để quản trị rủi ro tài chính hiệu quả trong bối cảnh chuyển đổi số, doanh nghiệp cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp chiến lược, vừa về mặt công nghệ, con người, tổ chức, vừa về cách tiếp cận tư duy.
Thứ nhất, doanh nghiệp cần xây dựng một chiến lược quản trị rủi ro tài chính mang tính tích hợp, đồng bộ với chiến lược chuyển đổi số tổng thể của tổ chức. Thay vì coi quản trị rủi ro là một hoạt động phòng vệ mang tính thụ động, cần đặt nó ở vị trí trung tâm trong quá trình ra quyết định tài chính và vận hành. Doanh nghiệp phải xác định rõ các loại rủi ro tài chính trọng yếu như rủi ro tín dụng, thanh khoản, tỷ giá, lãi suất, rủi ro hệ thống… và tích hợp công nghệ vào từng bước nhận diện, đo lường, giám sát và phản ứng với rủi ro.
Thứ hai, việc đầu tư vào nền tảng công nghệ và dữ liệu là điều kiện tiên quyết. Doanh nghiệp cần nâng cấp hoặc triển khai các hệ thống công nghệ linh hoạt như ERP, phần mềm tài chính – kế toán tích hợp, các công cụ quản lý rủi ro chuyên biệt. Đồng thời, cần chuẩn hóa hệ thống dữ liệu tài chính, đảm bảo dữ liệu được thu thập đầy đủ, chính xác, nhất quán và bảo mật. Khi nền tảng dữ liệu mạnh, các công nghệ phân tích như trí tuệ nhân tạo (AI), học máy (ML) hay phân tích dữ liệu lớn (Big Data) mới có thể phát huy tối đa hiệu quả trong dự báo và kiểm soát rủi ro.
Thứ ba, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là yếu tố then chốt quyết định sự thành công trong quản trị rủi ro tài chính số hóa. Doanh nghiệp cần chú trọng đào tạo đội ngũ nhân sự tài chính hiểu biết về công nghệ, đồng thời nâng cao năng lực cho nhân sự công nghệ nắm bắt được bản chất và quy trình tài chính. Việc phát triển đội ngũ chuyên gia "lai" – những người có khả năng kết nối giữa tài chính và công nghệ – sẽ giúp doanh nghiệp có lợi thế rõ rệt trong việc vận hành hệ thống quản trị rủi ro hiện đại. Các khóa học nội bộ, chương trình đào tạo liên ngành, và chứng chỉ chuyên sâu là những hình thức nên được ưu tiên đầu tư.
Thứ tư, mô hình tổ chức quản trị cũng cần được điều chỉnh theo hướng linh hoạt, minh bạch và phân quyền hợp lý. Doanh nghiệp có thể thiết lập ban quản trị rủi ro cấp công ty với sự tham gia của các bộ phận liên quan như tài chính, công nghệ thông tin, pháp chế và kiểm toán nội bộ. Việc áp dụng mô hình “ba tuyến phòng thủ” – nơi các tuyến phòng ngừa, kiểm soát và kiểm toán nội bộ hoạt động độc lập nhưng phối hợp chặt chẽ – sẽ giúp nâng cao khả năng phát hiện và xử lý rủi ro sớm hơn, hiệu quả hơn.
Thứ năm, trong bối cảnh công nghệ ngày càng phức tạp và thay đổi nhanh chóng, doanh nghiệp nên chủ động hợp tác với các đối tác bên ngoài như công ty công nghệ tài chính (Fintech), các tổ chức tư vấn chuyên môn, nhà cung cấp giải pháp phần mềm... Sự hợp tác này không chỉ giúp doanh nghiệp tiếp cận nhanh hơn với các giải pháp công nghệ tiên tiến, mà còn tối ưu hóa chi phí triển khai, đặc biệt với các doanh nghiệp vừa và nhỏ chưa có điều kiện xây dựng hệ thống công nghệ nội bộ toàn diện. Đồng thời, thông qua các mối quan hệ đối tác, doanh nghiệp có thể học hỏi kinh nghiệm quản trị, cập nhật xu hướng và cải thiện khả năng tuân thủ các quy định tài chính ngày càng khắt khe.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. IBM (2024). Cost of a Data Breach Report 2024, https://www.ibm.com/reports/data-breach.
2. Nguyễn Thị Quỳnh Châu (2023). Tác động của chuyển đổi số đến hiệu quả quản trị rủi ro tại các ngân hàng thương mại Việt Nam, https://kinhtevadubao.vn/tac-dong-cua-chuyen-doi-so-den-hieu-qua-quan-tri-rui-ro-tai-cac-ngan-hang-thuong-mai-viet-nam-31151.html.
3. Nguyễn Trung Thành (2022). Quản trị rủi ro tài chính tại các tập đoàn kinh tế, https://tapchitaichinh.vn/quan-tri-rui-ro-tai-chinh-tai-cac-tap-doan-kinh-te.html.
4. Triệu Thu Hương, Nguyễn Dương Hùng (2024). Đánh giá các công nghệ Big Data cho lĩnh vực tài chính, ngân hàng, https://tapchinganhang.gov.vn/danh-gia-cac-cong-nghe-big-data-cho-linh-vuc-tai-chinh-ngan-hang-377.html.
| Ngày nhận bài: 26/04/2025; Ngày hoàn thiện biên tập: 07/5/2025; Ngày duyệt đăng: 24/5/2025 |
