Ngành Bảo hiểm trước rủi ro biến đổi khí hậu

TS. Lưu Hoài Nam, ThS. NCS. Hà Thị Hậu

Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội

Email: namlh.hubt@gmail.com, hathuhau@yahoo.com

Tóm tắt

Nghiên cứu đánh giá thực trạng và thách thức trong mục tiêu giảm thiểu mức độ dễ bị tổn thương và rủi ro trước những tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu. Cũng như khả năng chống chịu và năng lực thích ứng của hệ thống tự nhiên, kinh tế và xã hội, giảm thiểu tổn thất và thiệt hại do biến đổi khí hậu. Trên cơ sở đó, nghiên cứu nêu bật vai trò của ngành bảo hiểm, cùng với các sản phẩm bảo hiểm rủi ro trong nông nghiệp như bảo hiểm thiên tai và nhóm các sản phẩm nông nghiệp, cần thúc đẩy việc lồng ghép các loại hình bảo hiểm thích ứng với biến đổi khí hậu vào chiến lược, quy hoạch phát triển ngành bảo hiểm Việt Nam.

Từ khóa: Bảo hiểm rủi ro, biến đổi khí hậu, giảm thiểu tổn thất

Summary

This study assesses the current situation and challenges in reducing vulnerability and risk in the face of the adverse impacts of climate change. It also examines the resilience and adaptive capacity of natural, economic, and social systems in minimizing climate-related losses and damages. On this basis, the study highlights the role of the insurance sector, emphasizing the importance of risk insurance products in agriculture, such as disaster insurance and agricultural product packages, and the need to integrate climate-adaptive insurance types into the strategic planning and development of Vietnam’s insurance industry.

Keywords: Risk insurance, climate change, loss reduction

LỜI MỞ ĐẦU

Theo ước tính, tổn thất do các vấn đề khí hậu tăng từ 31% lên 38% tổng số tiền bồi thường do thời tiết trong thập kỷ qua, vượt mức tăng trưởng hàng năm từ 6,5% đến 4,9%. Biến đổi khí hậu ước tính gây ra thiệt hại khoảng 600 tỷ USD tương đương với hơn 1/3 tổng tổn thất do khí hậu trên toàn cầu trong vòng 2 thập kỷ vừa qua. Các báo cáo cũng chỉ ra rằng cả ngành bảo hiểm gần như trì trệ trong việc đưa ra các hành động ứng phó cụ thể với biến đổi khí hậu trong khi cộng đồng trên toàn thế giới đang phải đối mặt với rủi ro không được bảo hiểm và phải chi trả cho những chi phí nằm ngoài tầm kiểm soát của họ. Các công ty bảo hiểm châu Á có cơ hội xây dựng và tận dụng kiến thức chuyên môn về năng lượng tái tạo để nắm bắt xu hướng của một trong những thị trường tăng trưởng nhanh nhất, với triển vọng đến năm 2035 có thể đạt được doanh thu phí bảo hiểm tích lũy ở mức 237 triệu USD.

Một số chuyên gia kinh tế cho rằng, hiện tại, có một số lượng lớn công ty bảo hiểm đang hiểu sai về rủi ro do biến đổi khí hậu gây ra khi không nhận ra và thừa nhận khí thải nhà kính đã làm gia tăng tổn thất, trong khi châu Á trở thành tâm điểm chịu tác động thường xuyên và nghiêm trọng của các thảm họa thiên nhiên. Trừ khi phát thải được giảm thiểu đáng kể trong thập kỷ này, những thiệt hại do khí hậu sẽ tăng theo cấp số nhân, gây áp lực lên cả ngành bảo hiểm cũng như nền kinh tế. Châu Á đang góp phần đáng kể gây ra khủng hoảng khí hậu, với sự lệ thuộc vào nguồn nhiên liệu hóa thạch ngày càng gia tăng, làm trầm trọng hóa thêm những vấn đề vốn đã là thách thức như ô nhiễm không khí ở những khu vực gần các khu công nghiệp.

Ngành bảo hiểm đang ở ngã ba đường và bắt buộc phải lựa chọn mở rộng cung cấp các sản phẩm giá cả phải chăng cho người cần thay vì chú trọng vào các ngành than, dầu và khí đốt mà thế giới không có khả năng chi trả. Để đối phó với các vấn đề liên quan đến biến đổi khí hậu và các hệ lụy do nó gây ra, ngành bảo hiểm cần sự chung tay của chính phủ các quốc gia, tiếng nói mạnh mẽ của các công ty lớn và sức mạnh của xã hội hiện đại cũng như truyền thông để cắt giảm khí thải ngày hôm nay và đảm bảo cho tương lai về sau.

Thực tiễn thiên tai và biến đổi khí hậu ở Việt Nam những năm qua cho thấy, thiên tại và biến đổi khí hậu có tác động rất phức tạp và ảnh hưởng đến một phạm vi rộng lớn các địa phương và ngành nghề. Do đó, việc mở rộng phạm vi bảo hiểm rủi ro thiên tai, biến đổi khí hậu là rất cần thiết.

THỰC TRẠNG THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM VIỆT NAM

Bảo hiểm là một thành phần cơ bản của nền kinh tế và xã hội, hỗ trợ sự tiến bộ và giúp nhân loại tiến lên một cách an toàn hơn. Quy mô thị trường bảo hiểm toàn cầu đã tăng trưởng mạnh mẽ từ khoảng hơn 7.751 tỷ USD vào năm 2024 dự báo sẽ tăng lên 8.307,01 tỷ USD vào năm 2025 với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (compound annual growth rate, CAGR) là 7,2%. Sự tăng trưởng trong giai đoạn này có thể là do toàn cầu hóa các dịch vụ bảo hiểm, thay đổi nhân khẩu học và dân số già hóa, các sự kiện thiên tai, thay đổi trong hành vi của người tiêu dùng, mở rộng các kênh phân phối. Theo đó, các chuyên gia dự báo mức tăng trưởng phí bảo hiểm thực tế toàn cầu trung bình là 2,6% vào năm 2025 và 2026, thấp hơn năm 2024 (4,6%), nhưng cao hơn trung bình giai đoạn 2019 - 2023 là 1,6%. Nguyên nhân hỗ trợ chủ yếu do tăng trưởng kinh tế toàn cầu ổn định, thị trường lao động phục hồi, thu nhập thực tế tăng khi lạm phát giảm và lãi suất dài hạn vẫn ở mức cao.

Báo cáo của Tổng cục Thống kê Việt Nam, thị trường bảo hiểm ghi nhận những tín hiệu phục hồi tích cực trong năm 2024. Doanh thu phí toàn thị trường bảo hiểm ước đạt 227,5 nghìn tỷ đồng, giảm nhẹ 0,25% so với năm trước. Tổng số tiền đầu tư trở lại nền kinh tế ước tăng 13,1% so với năm 2023.

Theo Báo cáo tài chính doanh nghiệp bảo hiểm của Vietnam Report, giai đoạn 2020–2022 ghi nhận đà tăng trưởng tích cực của ngành bảo hiểm Việt Nam nhờ hiệu ứng hậu COVID-19. Mỗi năm có khoảng 30% doanh nghiệp đạt mức tăng doanh thu trên 25%, trong khi tỷ lệ sụt giảm doanh thu duy trì dưới 20%, cho thấy thị trường ổn định và giàu tiềm năng. Về lợi nhuận trước thuế, dù chi phí bồi thường và đầu tư công nghệ ngày càng tăng, vẫn có trên 50% doanh nghiệp ghi nhận tăng trưởng lợi nhuận, phản ánh hiệu quả từ việc số hóa quy trình và kiểm soát vận hành trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng khốc liệt.

Tuy nhiên, bước sang giai đoạn 2023–2024, bức tranh ngành bảo hiểm đã thay đổi đáng kể với dấu hiệu đảo chiều mạnh mẽ. Năm 2023, chỉ 10,9% doanh nghiệp đạt tăng trưởng doanh thu trên 25%, trong khi nhóm có doanh thu giảm tăng vọt lên 32,6% – mức cao nhất kể từ năm 2020. Nguyên nhân chủ yếu đến từ cuộc khủng hoảng niềm tin liên quan đến bảo hiểm nhân thọ và kênh phân phối bancassurance, khiến làn sóng hủy hợp đồng và sụt giảm doanh thu phí khai thác mới diễn ra trên diện rộng.

Trong 4 tháng đầu năm 2025, thị trường Bảo hiểm tiếp tục duy trì đà tăng tích cực, với tổng doanh thu phí ước đạt 74.889 tỷ đồng, tăng 5,4%; tổng tài sản toàn ngành ước đạt hơn 1 triệu tỷ đồng, tăng 8,79%. Cùng với đó, nhiều ngân hàng rục rịch bước chân vào lĩnh vực bảo hiểm, mở rộng hệ sinh thái tài chính.

RỦI RO BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TÁC ĐỘNG ĐẾN CẤU TRÚC BẢO HIỂM

Báo cáo đánh giá 28 công ty bảo hiểm phi nhân thọ hàng đầu thế giới cho thấy một xu hướng chung trên toàn cầu, các khoản bồi thường liên quan đến vấn đề khí hậu được ước tính ở mức 10,6 tỷ USD, gần tương đương với số phí bảo hiểm gốc 11,3 tỷ USD thu được từ các khách hàng kinh doanh nhiên liệu hóa thạch thương mại trong năm 2023. Tại châu Á, khoản bồi thường 1,62 tỷ USD cho các tổn thất liên quan đến khí hậu đã vượt số phí bảo hiểm 1,26 tỷ USD thu được cho than, dầu và khí của các công ty MS&AD – Nhật Bản, Samsung Fire&Marine – Hàn Quốc và Ping An – Trung Quốc.

Theo CTCP tái bảo hiểm quốc gia Việt Nam, các công ty bảo hiểm châu Á có cơ hội xây dựng và tận dụng kiến thức liên quan đến biến đổi khí hậu để nắm bắt xu hướng với triển vọng đến năm 2035 có thể đạt được doanh thu phí bảo hiểm tích lũy ở mức 237 triệu USD. Các quốc gia như Việt Nam, Philippines và Thái Lan có thể đáp ứng phần lớn yêu cầu tăng trưởng này thông qua việc triển khai các dự án điện gió và điện mặt trời. Biến đổi khí hậu ước tính gây ra thiệt hại khoảng 600 tỷ USD tương đương với hơn 1/3 tổng tổn thất do khí hậu trên toàn cầu trong vòng 2 thập kỷ vừa qua. Tuy nhiên, ngày càng có nhiều công ty bảo hiểm nhận ra các mối đe dọa hiện hữu, chẳng hạn như biến đổi khí hậu thảm khốc đang thúc đẩy nhiều công ty bảo hiểm phải hình dung lại cách đối mặt với gián đoạn do môi trường thay đổi gây ra và giúp người tiêu dùng trên tất cả các phân khúc ngăn ngừa hoặc giảm thiểu rủi ro trước khi chúng xảy ra, thay vì chỉ trả tiền để xây dựng lại và phục hồi sau đó. Ngay cả khi những sự kiện cực đoan nhất có vẻ như không thể tránh khỏi, bảo hiểm kết hợp với quản lý rủi ro chủ động vẫn có thể giúp giảm thiểu mức độ tác động của chúng đối với các cá nhân và cộng đồng bị ảnh hưởng.

KPMG chỉ ra rằng các công ty bảo hiểm có vai trò quan trọng trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu và không chỉ vì các công ty bảo hiểm chi trả các khoản bồi thường cho các tổn thất liên quan đến khí hậu. Các công ty bảo hiểm cũng có thể đầu tư dài hạn vào cơ sở hạ tầng và cung cấp tư vấn quản lý rủi ro để giúp chống lại biến đổi khí hậu. Ngân hàng trung ương của Pháp đã công bố kết quả đầu tiên của các cuộc kiểm tra căng thẳng về khí hậu vào đầu năm 2021, phát hiện ra rằng các yêu cầu bồi thường bảo hiểm liên quan đến thiên tai có thể tăng gấp năm lần ở các khu vực bị ảnh hưởng nhiều nhất của quốc gia này. Điều đó sẽ khiến phí bảo hiểm tăng tới 200% trong vòng 30 năm.

Thực tế năm 2023, Việt Nam đã phải gồng mình trước cơ bão khổng lồ mang tên “Yagi”, sau bão những thiệt hại nặng nề về cơ sở hạ tầng, vật chất cũng như về con người và sức khỏe mà bão Yagi gây ra. Ngày 6/12, Bộ Tài chính cho biết, theo báo cáo của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ và nhân thọ, số tiền các doanh nghiệp bảo hiểm đã tạm ứng bồi thường là 471 tỷ đồng sau bão Yagi.

Rủi ro liên quan đến khí hậu trong lĩnh vực bảo hiểm, biến đổi khí hậu vẫn là mối đe dọa toàn cầu bao trùm và là nguồn rủi ro tài chính. Báo cáo khoảng cách phát thải mới nhất của Liên hợp quốc năm 2024 nêu rõ rằng lượng khí thải nhà kính tiếp tục tăng và lập kỷ lục mới là 57,1 gigaton khí thải tương đương carbon dioxide vào năm 2023, tăng 1,3% so với mức năm 2022. Báo cáo cảnh báo rằng việc tiếp tục các chính sách hiện tại ước tính sẽ dẫn đến tình trạng nóng lên toàn cầu là 3,1°C (phạm vi: 1,9–3,8) trong suốt thế kỷ, cao hơn đáng kể so với mục tiêu 1,5°C. Ngược lại, nếu hành động theo lộ trình 2°C hoặc 1,5°C bắt đầu vào năm 2024, thì lượng khí thải toàn cầu sẽ cần phải giảm trung bình 4% và 7,5% mỗi năm cho đến năm 2035. Với tình hình đầy thách thức này, có khả năng xảy ra quá trình chuyển đổi chậm trễ và khác biệt và/hoặc hiện tượng nóng lên toàn cầu vượt xa mục tiêu hiện tại. Cả hai đều có khả năng tác động đáng kể đến ngành bảo hiểm bằng cách làm tăng rủi ro về vật chất, chuyển đổi, trách nhiệm pháp lý và danh tiếng đối với ngành bảo hiểm. Do đó, biến đổi khí hậu là nguyên nhân gây ra mối đe dọa toàn cầu bao trùm và là nguồn rủi ro tài chính đang gia tăng.

Việc xem xét rủi ro này là điều cần thiết đối với các công ty bảo hiểm nhưng cơ quan quản lý cũng cần phải có các quy định yêu cầu công ty bảo hiểm phải tuân thủ. Ví dụ, Chỉ thị phân phối bảo hiểm của Châu Âu (IDD, Insurance Distribution Directive) yêu cầu các nhà phân phối sản phẩm bảo hiểm phải tính đến nhu cầu của khách hàng về tính bền vững và tác động sinh thái. Tương tự, Chỉ thị về thị trường công cụ tài chính (MiFID II, Markets in Financial Instruments Directive), yêu cầu phải có nhận thức về đầu tư liên quan đến rủi ro khí hậu.

KHUYẾN NGHỊ VÀ KẾT LUẬN

Theo báo cáo Kiểm tra sức chịu đựng đối với các rủi ro liên quan khí hậu 2022 (climate stress tests) của Ngân hàng Trung ương Anh (BOE), tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu đang gây trở ngại kéo dài lên lợi nhuận của các ngân hàng và công ty bảo hểm, nhất là khi họ không quản trị rủi ro biến đổi khí hậu một cách hiệu quả, ước tính tỷ lệ tổn thất lợi nhuận hàng năm có thể lên mức khoảng 10-15%.

Quyết định 1422/QĐ-TTg của Chính phủ đã đặt ra mục tiêu tổng quát là làm giảm thiểu mức độ dễ bị tổn thương và rủi ro trước những tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu thông qua nâng cao khả năng chống chịu và năng lực thích ứng của hệ thống tự nhiên, kinh tế và xã hội, giảm thiểu tổn thất và thiệt hại do biến đổi khí hậu. Thị trường bảo hiểm toàn diện và thích ứng với biến đổi khí hậu cần được coi là yếu tố của chiến lược quản lý rủi ro khí hậu tổng hợp trên diện rộng và các chương trình bảo trợ xã hội từ nguồn ngân sách quốc gia. Đổi mới và thúc đẩy bằng cách khen thưởng các biện pháp giảm thiểu rủi ro thông minh về khí hậu có khoản thanh toán phí bảo hiểm thấp hơn, quản lý rủi ro khí hậu tổng hợp được tích hợp tốt sẽ tạo ra động lực cho việc thích ứng lâu dài với biến đổi khí hậu và tăng cường khả năng phục hồi tổng thể. Bảo hiểm rủi ro khí hậu sẽ liên quan và cần có quyền truy cập liên tục vào dữ liệu nông nghiệp và thời tiết, khí hậu đáng tin cậy. Vì vậy cần thiết lập, tích hợp các hệ thống dữ liệu thời tiết và sản xuất nông nghiệp chất lượng cao, được cập nhật thường xuyên để thúc đẩy khả năng tiếp cận dữ liệu đáng tin cậy một cách thuận tiện, trực tuyến và chi phí thấp. Song song với việc hoàn thiện hệ thống cơ sở dữ liệu, các hoạt động tuyên truyền quảng bá thông tin kiến thức, hiểu biết và nhận thức về bảo hiểm đối với các rủi ro nông nghiệp liên quan đến khí hậu và các sản phẩm bảo hiểm ở tất cả các bên liên quan, đồng thời thúc đẩy trao đổi địa phương. Các hoạt động nâng cao năng lực cho các đối tượng được hưởng lợi như các hộ sản xuất nhỏ, các doanh nghiệp vừa và nhỏ hoặc hiệp hội nông dân sẽ là cần thiết và cũng là một kênh tuyên truyền phổ biến kiến thức ổn định và đáp ứng nhu cầu cho cộng đồng cư dân địa phương và các bên liên quan.

Các cơ quan quản lý tài chính trên toàn thế giới đang vật lộn với tác động của biến đổi khí hậu và rủi ro ngày càng tăng cho các hệ thống tài chính, trong khi các nhà khoa học về khí hậu kêu gọi cắt giảm nhanh chóng lượng khí thải nhà kính để ngăn ngừa thảm họa khí hậu. Ngành bảo hiểm đang ở vị thế độc nhất khi nói đến rủi ro khí hậu vì các công ty bảo hiểm phải chịu rủi ro ở cả hai phía từ các khoản đầu tư phải đối mặt với rủi ro khí hậu và đối mặt với rủi ro bảo lãnh, đặc biệt là ở dòng tài sản và thương vong, ở phía trách nhiệm pháp lý. Do vậy, cần tập trung vào các mục tiêu dài hạn liên quan đến việc cắt giảm khí thải nhà kính và kiểm soát rủi ro khí hậu, nhưng cũng không thể quên những mối quan tâm liên quan đến trải nghiệm và khả năng giữ chân khách hàng.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Deloitte (2019). How insurance companies can prepare for risk from climate change

KPMG (2021). Regulating for climate change in insurance - https://kpmg.com/xx/en/home/insights/2021/11/regulating-for-climate-change-in-insurance.html

2. Hiệp hội Bảo hiểm Việt Nam (2024). Một số hoạt động nổi bật của Thị trường bảo hiểm Việt Nam cả năm 2024, https://iav.vn/tong-quan,-so-lieu-thi-truong-bao-hiem/254773-mot-so-hoat-dong-noi-bat-cua-thi-truong-bao-hiem-viet-nam-ca-nam-2024

3. Ngọc Quỳnh (2025). Chìa khóa chuyển mình" quan trọng cho ngành bảo hiểm trong nửa cuối năm 2025, https://www.vietnamplus.vn/chia-khoa-chuyen-minh-quan-trong-cho-nganh-bao-hiem-trong-nua-cuoi-nam-2025-post1044403.vnp

4. UN - https://www.un.org/en/climatechange/net-zero-coalition