Võ Tiến Lộc (Tác giả liên hệ)
Email: locvt@vhu.edu.vn
Nguyễn Quốc Huy
Email: huynq@vhu.edu.vn
Trần Tuấn Anh
Email: Anhtt2@vhu.edu.vn
Trần Huy Hoàng
Email: hoangth@vhu.edu.vn
Trường Đại học Văn Hiến
Tóm tắt
Bài viết tập trung nghiên cứu sự cạnh tranh trên thị trường tín dụng giữa các công ty công nghệ tài chính (fintech) và ngân hàng truyền thống trên thị trường thế giới, đồng thời rút ra bài học cho Việt Nam dựa trên kinh nghiệm quốc tế. Kết quả nghiên cứu từ các bài học quốc tế, đặc biệt là tại Hoa Kỳ và Trung Quốc cho thấy Việt Nam cần hoàn thiện chính sách pháp luật, đầu tư công nghệ hiện đại và phát triển nguồn nhân lực số để nâng cao hiệu quả cạnh tranh. Việc tăng cường hợp tác giữa fintech và ngân hàng truyền thống là yếu tố then chốt để phát triển bền vững. Nghiên cứu khẳng định fintech và ngân hàng truyền thống có thể cùng tồn tại và phát triển, tạo ra hệ sinh thái tín dụng đa dạng và hiệu quả trong kỷ nguyên số tại Việt Nam.
Từ khóa: tín dụng, công nghệ tài chính, ngân hàng
Summary
This article focuses on analyzing the competitive landscape in the credit market between financial technology (fintech) companies and traditional banks globally and drawing lessons for Vietnam based on international experience. Findings from case studies, particularly in the United States and China, suggest that Vietnam needs to improve its legal framework, invest in modern technologies, and develop digital human resources to enhance competitive efficiency. Strengthening collaboration between fintech firms and traditional banks is identified as a key factor for sustainable development. The study emphasizes that fintech and traditional banks can coexist and thrive, creating a diverse and efficient credit ecosystem in Vietnam’s digital era.
Keywords: Credit, financial technology, banking
GIỚI THIỆU
Những tiến bộ vượt bậc của công nghệ đã tác động đáng kể đến các ngành nghề trong đó có thể kể đến lĩnh vực dịch vụ tài chính (Konstantinous, 2022). Một trong những phát triển nổi bật đó là sự phát triển của fintech - mô hình phát triển mới mới, nơi các quyết định cho vay phụ thuộc vào các yếu tố công nghệ, được gọi là fintech. Fintech ra đời làm gián đoạn các hoạt động truyền thống tại các ngân hàng (Ping-lun, 2021) mà thông qua đó giúp các ngân hàng giảm thiểu chi phí cho vay và cải thiện hệ thống sàng lọc. Tại thị trường tín dụng thế giới đang chứng kiến sự thay đổi của kỹ thuật số đang diễn ra rõ nét (Murthy & Faz, 2021) trong đó có Hoa Kỳ, nơi fintech tăng nhanh và chiếm 14% thị trường thế chấp vào năm 2020 (Berg, Fuster, & Puri, 2022). Trong khi tại Trung Quốc, các công ty Bigtech như Ant Financial và Tecent cũng có sự phát triển mạnh mẽ (Cornelli et al., 2023). Tại Việt Nam, fintech đang phát triển với tốc độ nhanh và được đánh giá là một trong những thị trường có tiềm năng lớn nhất Đông Nam Á. Theo báo cáo của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2023), tính đến cuối năm 2022, Việt Nam có hơn 120 công ty fintech hoạt động trong nhiều lĩnh vực, trong đó các dịch vụ thanh toán điện tử và cho vay tiêu dùng trực tuyến đang phát triển mạnh mẽ. Hệ sinh thái fintech được hỗ trợ bởi các chính sách khuyến khích chuyển đổi số của Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước, như Nghị định số 96/2019/NĐ-CP về thanh toán không dùng tiền mặt và Chiến lược phát triển fintech quốc gia đến năm 2030. Đặc biệt, sự hợp tác giữa các ngân hàng truyền thống và fintech đang gia tăng nhằm cải thiện trải nghiệm khách hàng và mở rộng khả năng tiếp cận tín dụng, đặc biệt cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa cùng nhóm khách hàng chưa được phục vụ đầy đủ bởi hệ thống ngân hàng truyền thống Báo cáo Fintech Việt Nam 2023 do (FPT Software, 2023). Tuy nhiên, thị trường cũng đối mặt với thách thức về khung pháp lý, bảo mật dữ liệu và năng lực công nghệ của các tổ chức tài chính (CIEM, 2023).
Đại dịch Covid-19 đã chứng minh vai trò quan trọng của các giải pháp đổi mới kỹ thuật số trong việc hỗ trợ người dùng và tăng cường khả năng phục hồi của nền kinh tế trước các cú sốc toàn cầu (Murthy & Faz, 2021). Nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, đang tìm cách tận dụng tối đa các tác động tích cực từ Fintech để thúc đẩy sự phát triển bền vững của thị trường tín dụng và tài chính nói chung. Trên nền tảng đó, nghiên cứu về cạnh tranh giữa Fintech và các ngân hàng truyền thống không chỉ mang ý nghĩa học thuật mà còn có tính thực tiễn cao, góp phần cung cấp những bài học quý giá cho Việt Nam trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ hiện nay.
CƠ SỞ LÝ THUYẾT
Định nghĩa về fintech và thị trường tín dụng
Định nghĩa về fintech
Fintech (tiếng anh Financial Technology) không có định nghĩa được chấp nhận rộng rãi. Theo Arner, Barberis, and Buckley (2015) định nghĩa fintech là sự đổi mới tài chính được kích hoạt bởi công nghệ, tạo ra môi trường kinh doanh ứng dụng quy trình, quy định hoặc sản phẩm mới ảnh hưởng đáng kể đến thị trường tài chính, các tổ chức tài chính và việc cung cấp dịch vụ tài chính. Trong khi đó theo định nghĩa của ngân hàng thế giới World Bank (2020) đã cho rằng fintech là thuật ngữ chỉ việc ứng dụng công nghệ và đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực tài chính nhằm nâng cao hiệu quả, giảm chi phí và tăng trải nghiệm người dùng đối với các dịch vụ tài chính.
Fintech bao gồm nhiều lĩnh vực phổ biến hiện nay bao gồm cho vay trực tuyến, thanh toán điện tử, đầu tư tự động (block chain) và tiền điện tử.
Định nghĩa về thị trường tín dụng
Thị trường tín dụng còn được gọi là thị trường nợ hiện nay trên thế giới có rất nhiều định nghĩa về thị trường tín dụng, trong đó Frederic (2021) đã định nghĩa rằng thị trường tín dụng là thị trường mà ở đó người vay bán các quyền lợi trên thu nhập hoặc tài sản tương lai của họ cho người cho vay để đổi lấy vốn. Bên cạnh đó, định nghĩa tại Investopedia cho rằng thị trường tín dụng là nơi các công ty và chính phủ cung cấp nợ cho các nhà đầu tư dạng trái phiếu và các giấy tờ thương mại ngắn hạn. Thị trường tín dụng bao gồm các hoạt động như chào bán nợ như trái phiếu và nghĩa vụ được chứng khoán hoá như nghĩa vụ nợ được thế chấp, hoán đổi rủi ro tín dụng,...
Tổng quan nghiên cứu
Chu and Wei (2021) phân tích tác động của fintech gia nhập thị trường tín dụng đến sự cạnh tranh với các ngân hàng truyền thống. Kết quả cho thấy, Fintech làm tăng cạnh tranh, thúc đẩy các ngân hàng ít cạnh tranh ra ngoài thị trường đồng thời mở rộng khả năng tiếp cận tín dụng của nhiều nhóm đối tượng vay, đặc biệt là những người tín dụng thấp. Tuy nhiên, fintech cũng làm giảm khả năng tiếp cận tín dụng của người có tín dụng cao nếu công nghệ đánh giá chưa đủ chính xác. Về đánh giá tổng thể, nghiên cứu này của Chu and Wei (2021) chỉ ra rằng fintech góp phần nâng cao hiệu quả cạnh tranh thị trường tín dụng, góp phần tạo ra sự cân bằng giữa ba bên (fintech, 2 bên ngân hàng) nếu như fintech vượt trội hơn ngân hàng về mặt tiện lợi, dễ sử dụng và ít quy trình, quy định hơn trong khi các ngân hàng sẽ có lợi thế cạnh tranh hơn về mặt tiếp cận nguồn tài trợ thấp hơn chi phí và khả năng có được niềm tin của khách hàng cao hơn. Nhìn chung, fintech gia nhập thị trường làm giảm lợi nhuận các ngân hàng và thay đổi cách phân phối tín dụng giữa các bên.
Nghiên cứu của Johnson, Ben-David, Lee, and Yao (2023) mặc dù không đề cập chính đến cạnh tranh thị trường tín dụng giữa fintech và ngân hàng, tuy nhiên nghiên cứu này đã phân tích và làm rõ hiệu quả tín dụng của các fintech đang thực hiện và so sánh với các ngân hàng truyền thống. Dựa trên dữ liệu được khai thác tại Mỹ đối với 2,3 triệu khoản vay không thế chấp từ năm 2014 đến năm 2020, tác giả đã đánh giá các công ty fintech có thực sự ứng dụng các công nghệ hiện đại vào việc định giá các khoản vay hay không. Kết quả cho thấy, fintech sử dụng big data và AI nhưng việc quyết định các khoản vay vẫn dựa trên các điểm số tín dụng truyền thống như FICO. Điều này cho thấy việc áp dụng các fintech còn tồn tại sự định giá sai lệch, khiến nhóm người vay tín dụng lãi suất thấp phải chịu phí cao không tương xứng. Khác với fintech, các ngân hàng thường hạn chế cho vay các nhóm khách hàng có tín dụng thấp do vấn đề rủi ro cao và hạn chế nhiều về quy định, trong khi fintech có thể mở rộng cho vay đối với nhóm này từ đó giúp tăng khả năng tiếp cận tín dụng. Nghiên cứu này cũng nhấn mạnh việc fintech không phải lúc nào cũng áp dụng công nghệ cao trong định giá tín dụng, điều này tạo ra cơ hội và thách thức không chỉ đối với các ngân hàng và cả fintech trong việc cạnh tranh và phục vụ khách hàng được tối ưu và hiệu quả.
KINH NGHIỆM THẾ GIỚI VỀ CẠNH TRANH GIỮA FINTECH VÀ CÁC NGÂN HÀNG
Kinh nghiệm Hoa kỳ
Thị trường tài chính Hoa Kỳ được xem là một trong những môi trường tiên phong và phát triển nhất trong việc ứng dụng công nghệ fintech, đặc biệt trong lĩnh vực tín dụng cá nhân và doanh nghiệp nhỏ. Các nền tảng fintech như LendingClub, Prosper và SoFi đã tạo nên sự thay đổi mạnh mẽ trong cách thức cung cấp dịch vụ cho vay, mở rộng khả năng tiếp cận tín dụng cho các nhóm khách hàng truyền thống khó tiếp cận do các ngân hàng lớn hạn chế rủi ro (Chu & Wei, 2021). Theo Berg et al. (2022), fintech tại Hoa Kỳ đã chiếm tới 14% thị phần trong thị trường thế chấp năm 2020, minh chứng cho sự tăng trưởng nhanh chóng và tầm ảnh hưởng lớn của các công ty fintech trong lĩnh vực tín dụng.
Các fintech tại Hoa Kỳ áp dụng công nghệ Big Data, trí tuệ nhân tạo (AI) và thuật toán phức tạp để đánh giá rủi ro tín dụng một cách nhanh chóng và hiệu quả hơn so với các phương pháp truyền thống của ngân hàng (Gomber, Kauffman, Parker, & Weber, 2018). Tuy nhiên, nghiên cứu của Johnson et al. (2023) cho thấy dù fintech quảng bá sử dụng công nghệ cao, họ vẫn chủ yếu dựa vào điểm tín dụng truyền thống (như FICO score) trong định giá khoản vay, dẫn đến việc nhóm khách hàng tín dụng thấp phải chịu mức lãi suất cao không tương xứng với rủi ro thực tế. Điều này phản ánh một hạn chế trong chiến lược cạnh tranh của fintech và cho thấy thị trường vẫn chưa hoàn toàn minh bạch và cạnh tranh bình đẳng.
Bên cạnh đó, các ngân hàng truyền thống tại Hoa Kỳ cũng không đứng yên trước sự bùng nổ của fintech mà liên tục đầu tư vào công nghệ số và hợp tác với các công ty fintech để nâng cao khả năng cạnh tranh. Sự kết hợp giữa nguồn lực tài chính lớn, mạng lưới khách hàng rộng và công nghệ mới giúp các ngân hàng duy trì vị thế trên thị trường tín dụng (Gomber et al., 2018). Đây là bài học quan trọng cho các quốc gia và tổ chức tài chính khác trong việc đối mặt và thích nghi với sự phát triển của fintech trong thị trường tín dụng hiện đại.
Kinh nghiệm Trung Quốc
Trung Quốc là một trong những thị trường fintech phát triển nhanh nhất thế giới, đặc biệt nhờ sự bùng nổ của các tập đoàn công nghệ lớn như Ant Financial và Tencent, vốn đã tạo ra những thay đổi căn bản trong lĩnh vực tín dụng và dịch vụ tài chính (Hau et al., 2024). Các công ty fintech tại Trung Quốc không chỉ cung cấp các sản phẩm tài chính đa dạng mà còn áp dụng các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) và blockchain để đánh giá tín dụng và quản lý rủi ro một cách hiệu quả và linh hoạt hơn so với các ngân hàng truyền thống (Gomber et al., 2018).
Theo báo cáo của Hau et al. (2024), các công ty như Ant Financial đã phát triển các mô hình cho vay tín chấp dựa trên đánh giá dữ liệu phi truyền thống, giúp mở rộng khả năng tiếp cận tín dụng cho hàng triệu khách hàng cá nhân và doanh nghiệp nhỏ, đặc biệt là những đối tượng chưa được phục vụ đầy đủ bởi hệ thống ngân hàng truyền thống. Sự phát triển này không chỉ tạo ra sự cạnh tranh trực tiếp giữa fintech và ngân hàng mà còn thúc đẩy các ngân hàng phải đổi mới công nghệ và cải tiến dịch vụ để duy trì vị thế trên thị trường (Chu & Wei, 2021).
Ngoài ra, việc Chính phủ Trung Quốc xây dựng và điều chỉnh khung pháp lý để kiểm soát và hỗ trợ fintech đã góp phần làm giảm rủi ro hệ thống và tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh hơn giữa các bên tham gia thị trường (World Bank, 2020). Tuy nhiên, thị trường cũng đối mặt với những thách thức về bảo mật dữ liệu và quyền riêng tư, đòi hỏi các công ty fintech và ngân hàng phải liên tục nâng cao công nghệ và tuân thủ các quy định pháp luật. Kinh nghiệm của Trung Quốc cho thấy rằng sự phối hợp hài hòa giữa đổi mới công nghệ, chính sách quản lý và hợp tác giữa fintech với ngân hàng truyền thống là yếu tố then chốt giúp thị trường tín dụng phát triển bền vững trong kỷ nguyên số (Hau et al., 2024). Đây cũng là bài học quan trọng có thể tham khảo cho Việt Nam trong quá trình phát triển fintech và cải thiện cạnh tranh thị trường tín dụng.
BỨC TRANH THỊ TRƯỜNG TÍN DỤNG TẠI VIỆT NAM
Thị trường tín dụng tại Việt Nam đang chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của các công ty fintech, tạo ra những thay đổi tích cực trong khả năng tiếp cận và chất lượng dịch vụ tài chính. Theo báo cáo của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2023), fintech đã góp phần giảm chi phí vận hành và nâng cao hiệu quả hệ thống tín dụng thông qua việc ứng dụng các giải pháp công nghệ hiện đại như trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn. Báo cáo của World Bank (2020) cũng khẳng định fintech giúp mở rộng tài chính toàn diện, đặc biệt đối với các nhóm khách hàng chưa được phục vụ đầy đủ bởi ngân hàng truyền thống, qua đó tăng khả năng tiếp cận vốn vay cho doanh nghiệp nhỏ và cá nhân. Đồng thời, báo cáo Fintech Việt Nam 2023 của FPT Software và Ngân hàng Nhà nước nhấn mạnh sự gia tăng hợp tác giữa các ngân hàng và fintech, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển bền vững của thị trường tín dụng số tại Việt Nam. Tuy nhiên, theo Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM, 2023), thị trường fintech Việt Nam vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức như khung pháp lý chưa hoàn thiện, bảo mật thông tin và khả năng ứng dụng công nghệ của các tổ chức tín dụng truyền thống. Những vấn đề này cần được giải quyết để tận dụng tối đa tiềm năng của fintech trong việc phát triển thị trường tín dụng Việt Nam.
BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM VÀ KHUYẾN NGHỊ GIẢI PHÁP
Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam
Việc fintech gia nhập thị trường tín dụng đã tạo ra sự thay đổi căn bản trong cơ cấu cạnh tranh, thúc đẩy các ngân hàng truyền thống phải đổi mới công nghệ và phương thức kinh doanh để duy trì vị thế. Kinh nghiệm quốc tế, đặc biệt từ Mỹ và Trung Quốc, cho thấy fintech không chỉ mở rộng khả năng tiếp cận tín dụng cho các nhóm khách hàng chưa được phục vụ đầy đủ mà còn nâng cao hiệu quả phân bổ vốn thông qua ứng dụng các công nghệ tiên tiến như AI, Big Data và blockchain (Chu & Wei, 2021; Berg et al., 2021; Hau et al., 2024). Tuy nhiên, thực trạng tại Việt Nam cho thấy thị trường fintech còn nhiều thách thức về khung pháp lý, bảo mật thông tin và năng lực công nghệ của các tổ chức tài chính truyền thống (Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, 2023; CIEM, 2023).
Dựa trên kinh nghiệm phát triển fintech và cạnh tranh thị trường tín dụng tại các quốc gia tiên tiến như Mỹ và Trung Quốc, Việt Nam có thể rút ra nhiều bài học quan trọng để thúc đẩy sự phát triển bền vững của thị trường tín dụng số. Thứ nhất, việc xây dựng một khung pháp lý rõ ràng, linh hoạt và đồng bộ là yếu tố nền tảng giúp tạo môi trường cạnh tranh công bằng và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, đồng thời khuyến khích đổi mới sáng tạo trong ngành tài chính. Thứ hai, Việt Nam cần tăng cường đầu tư vào công nghệ mới như AI, Big Data, và blockchain để nâng cao khả năng đánh giá rủi ro tín dụng, đồng thời cải thiện hiệu quả quản trị và giảm thiểu rủi ro tín dụng. Thứ ba, việc thúc đẩy hợp tác giữa các ngân hàng truyền thống và các công ty fintech sẽ tạo ra sức mạnh tổng hợp, giúp mở rộng mạng lưới khách hàng và đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ, đồng thời nâng cao trải nghiệm khách hàng. Ngoài ra, việc đào tạo nguồn nhân lực có kỹ năng số và quản lý công nghệ là yếu tố quyết định để các tổ chức tài chính có thể thích ứng và phát triển trong bối cảnh chuyển đổi số. Cuối cùng, việc chú trọng đến bảo mật thông tin và quản lý rủi ro sẽ giúp củng cố niềm tin của khách hàng và tăng cường sự bền vững của hệ thống tài chính. Áp dụng những bài học này từ các thị trường phát triển cùng với việc khắc phục những hạn chế hiện tại sẽ giúp Việt Nam tận dụng tối đa tiềm năng của fintech trong việc cải thiện thị trường tín dụng, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế và tài chính toàn diện.
Khuyến nghị giải pháp
Từ những bài học kinh nghiệm nói trên của Hoa Kỳ và Trung Quốc, một số giải pháp khuyến nghị nhằm tận dụng tối đa tiềm năng của fintech trong phát triển thị trường tín dụng tại Việt Nam nên được cân nhắc để có thể hoàn thiện các chính sách đồng bộ và toàn diện trong lĩnh vực này, tạo thuận lợi cho việc ứng dụng và phát triển ứng dụng fintech vào thị trường tín dụng. Một là, hoàn thiện khung pháp lý về fintech và tài chính số, đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong cạnh tranh, đồng thời bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (World Bank, 2020). Hai là, thúc đẩy đầu tư công nghệ hiện đại và khuyến khích hợp tác giữa fintech và ngân hàng truyền thống để tạo ra hệ sinh thái tài chính đa dạng, linh hoạt và hiệu quả hơn (McKinsey & Company, 2021). Ba là, nâng cao năng lực nguồn nhân lực số và tăng cường công tác đào tạo, chuyển đổi kỹ năng là yếu tố then chốt để đáp ứng nhu cầu phát triển trong kỷ nguyên số (FPT Software & Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, 2023). Bốn là, cần chú trọng đến bảo mật dữ liệu và quản lý rủi ro nhằm xây dựng niềm tin của khách hàng và tăng cường sự bền vững của hệ thống tài chính (CIEM, 2023).
Tóm lại, với sự phối hợp hài hòa giữa chính sách, công nghệ và nhân lực, Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi kinh nghiệm quốc tế, vượt qua thách thức và phát triển thị trường tín dụng cạnh tranh, hiệu quả trong kỷ nguyên fintech, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và tài chính toàn diện.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.Arner, D. W., Barberis, J., & Buckley, R. P. (2015). The evolution of Fintech: A new post-crisis paradigm. Geo. J. Int'l L., 47, 1271.
2. Bank, W. (2020). Fintech and the Future of Finance. Retrieved from https://www.worldbank.org/en/publication/fintech-and-the-future-of-finance
3. Berg, T., Fuster, A., & Puri, M. (2022). Fintech lending. Annual Review of Financial Economics, 14(1), 187-207.
4. Chu, Y., & Wei, J. (2021). Fintech Entry and Credit Market Competition. Banking & Insurance eJournal.
5. CIEM, V. N. c. q. l. k. t. T. ư. (2023). Hội thảo công bố báo cáo “Kinh tế Việt Nam năm 2022 và triển vọng 2023: đổi mới nhằm cải thiện chất lượng tăng trưởng. Retrieved from https://tinyurl.com/3fvuwej2
6. Cornelli, G., Frost, J., Gambacorta, L., Rau, P. R., Wardrop, R., & Ziegler, T. (2023). Fintech and big tech credit: Drivers of the growth of digital lending. Journal of Banking & Finance, 148, 106742.
7. FPT Software, N. h. N. n. V. N. N. (2023). Báo cáo Fintech Việt Nam, 2023. Retrieved from chungta.vn
8. Frederic, S. (2021). Financial markets and institutions: Pearson Education India.
9. Gomber, P., Kauffman, R. J., Parker, C., & Weber, B. W. (2018). On the fintech revolution: Interpreting the forces of innovation, disruption, and transformation in financial services. Journal of management information systems, 35(1), 220-265.
10. Hau, H., Huang, Y., Lin, C., Shan, H., Sheng, Z., & Wei, L. (2024). FinTech credit and entrepreneurial growth. the Journal of Finance, 79(5), 3309-3359.
11. Johnson, M. J., Ben-David, I., Lee, J., & Yao, V. (2023). Fintech lending with lowtech pricing.
12. Murthy, G., & Faz, X. (2021). Fintech And Development Funders.
|
Ngày nhận bài: 10/6/2025; Ngày hoàn thiện biên tập: 17/6/2025; Ngày duyệt đăng: 19/6/2025 |
