Thương mại điện tử: Cơ hội và thách thức đối với doanh nghiệp Việt

ThS. Phan Thị Hiền, ThS. Trần Thu Phương

Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông

Email: pthien@ictu.edu.vn; ttphuong@ictu.edu.vn

Tóm tắt

Thương mại điện tử những năm qua đã đang khẳng định vai trò quan trọng trong nền kinh tế số tại Việt Nam. Thương mại điện tử đang tạo ra một “cuộc chơi” lớn chưa từng có cho cộng đồng doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa. Bài viết đánh giá thực trạng phát triển thương mại điện tử, cũng như những thuận lợi, khó khăn thách thức đối với các doanh nghiệp Việt Nam, từ đó khuyến nghị một số giải pháp trong thời gian tới.

Từ khóa: Thương mại điện tử, cơ hội, thách thức, doanh nghiệp, Việt Nam

Summary

In recent years, e-commerce has been affirming its crucial role in Vietnam's digital economy. It is creating an unprecedented “playing field” for the business community, especially for small and medium-sized enterprises. This paper assesses the current state of e-commerce development, as well as the opportunities, challenges, and difficulties faced by Vietnamese enterprises, thereby proposing several solutions for the near future.

Keywords: E-commerce, opportunities, challenges, enterprises, Vietnam

ĐẶT VẤN ĐỀ

Thị trường thương mại điện tử (TMĐT) tại Việt Nam đã hình thành các hệ thống cung ứng dịch vụ cho thị trường bao gồm: dịch vụ nền tảng công nghệ hỗ trợ giao dịch TMĐT, hệ thống thanh toán trực tuyến an toàn, các dịch vụ marketing, truyền thông tiếp thị trực tuyến, dịch vụ chuyển phát... Sự kết nối và chia sẻ của các hệ thống cung ứng dịch vụ này ngày càng giúp tối ưu quy trình liên kết giữa nhà sản xuất với người tiêu dùng. Điều này là nền tảng để TMĐT có thể tiếp tục phát triển trong những năm tới. Tuy vậy, những vấn đề liên quan đến đảm bảo nguồn gốc xuất xứ của hàng hóa; đảm bảo an toàn, an ninh thông tin cá nhân; hạ tầng logistics TMĐT chưa đáp ứng kịp tốc độ tăng trưởng của thị trường; niềm tin của người tiêu dùng trong giao dịch trực tuyến… vẫn là những bài toán cần tìm thêm phương án của TMĐT Việt Nam trong giai đoạn tiếp theo.

THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN TMĐT TẠI VIỆT NAM

Theo số liệu của Statista, năm 2022 tỷ lệ thâm nhập của người dùng mạng xã hội tại Việt Nam ước đạt khoảng 75,57% trên tổng dân số; đến năm 2030, tỷ lệ này sẽ đạt mức 85,74%. Đặc biệt, Statista nhận định: livestream sẽ là một phần không thể thiếu trong chiến lược thương mại xã hội của nhiều doanh nghiệp tại Việt Nam và sẽ trở thành xu hướng trong thời gian tới, vì nó vẫn đang trong giai đoạn tăng trưởng, đánh bại các danh mục nội dung phổ biến khác, bao gồm cả giải trí. Kéo theo đó, thanh toán điện tử tại Việt Nam sẽ tăng trưởng nhanh chóng trong thời gian tới. Thực tế cho thấy, thanh toán điện tử tại Việt Nam sẽ tăng trưởng nhanh chóng trong thời gian tới. Việt Nam đứng thứ 2 khu vực Đông Nam Á sau Indonesia (83 tỷ USD), Việt Nam (29 tỷ USD) và đứng trước Thái Lan (24 tỷ USD). Với chỉ 30% người trưởng thành sử dụng dịch vụ ngân hàng kỹ thuật số, Việt Nam còn nhiều tiềm năng để tăng trưởng thanh toán điện tử. Báo cáo “Kinh tế khu vực Đông Nam Á năm 2022” của Google, Temasek và Bain & Company cho thấy, quy mô kinh tế số Việt Nam có thể đạt 50 tỷ USD vào năm 2050, trong đó TMĐT sẽ là lĩnh vực đóng góp quan trọng nhất. Dự báo giá trị mua sắm trực tuyến trung bình của người tiêu dùng trực tuyến sẽ tiếp tục tăng mạnh mẽ, từ mức 381 USD/người năm 2021 lên 671 USD/người vào năm 2025 (.

Biểu đồ: Doanh thu TMĐT B2C Việt Nam giai đoạn 2018-2023

Đơn vị: tỷ USD

Nguồn: Bộ Công Thương

Số liệu Hình cho thấy, nếu như năm 2018, doanh thu TMĐT B2C Việt Nam mới chỉ đạt khoảng 8 tỷ USD, thì đến năm 2019, đã vượt mốc 10 tỷ USD (đạt 10,8 tỷ USD). Doanh thu tiếp tục tăng lên 11,8 tỷ USD vào năm 2020, và 16,4 tỷ USD năm 2022. Với doanh thu đạt tới 20,5 tỷ USD trong năm 2023, tỷ trọng doanh thu TMĐT B2C chiếm khoảng 7,8- 8% so với tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước. Báo cáo của Bộ Công Thương cho thấy, năm 2024, quy mô thị trường đạt trên 25 tỷ USD, tăng 20% so với năm 2023, chiếm khoảng 9% tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước. Có thể thấy, người tiêu dùng ngày càng ưa chuộng các phương thức mua sắm trực tuyến.

Theo thống kê của Metric, thị trường TMĐT Việt Nam trong quý I/2025 ghi nhận doanh số đạt 101,4 nghìn tỷ đồng, tăng 42,29% so với cùng kỳ. Tuy nhiên, sự phân hóa rõ rệt giữa các nhà bán nhỏ lẻ và các đơn vị lớn, với nhóm bán lớn ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng trong khi nhóm nhỏ lẻ giảm. Trong quý II/2025, dự báo thị trường TMĐT Việt Nam sẽ duy trì tăng trưởng với doanh số ước tính đạt 116,6 nghìn tỷ đồng và sản lượng khoảng 1.112 triệu sản phẩm, tương ứng với mức tăng 15% về doanh thu và 17% về sản lượng so với quý trước (Trang Anh, 2025).

Thị trường đang chứng kiến sự phát triển đa dạng của các mô hình TMĐT tại Việt Nam. Trong đó Sàn giao dịch TMĐT (Marketplace) vẫn chiếm vị trí nổi bật. Các nền tảng TMĐT lớn như: Shopee, Lazada, Tiki và Sendo tiếp tục dẫn đầu, chiếm lĩnh phần lớn thị phần nhờ khả năng cung cấp sản phẩm đa dạng, giá cả cạnh tranh và dịch vụ vận chuyển nhanh chóng. Trong khi đó, TikTok Shop nổi lên như một đối thủ đáng gờm, kết hợp giữa yếu tố mạng xã hội và mua sắm trực tuyến. TikTok Shop đã thu hút hàng triệu người dùng nhờ trải nghiệm mua sắm qua livestream, tạo ra một làn sóng mới trong cách tiêu dùng.

Bên cạnh các sàn TMĐT, TMĐT xã hội (Social Commerce) cũng là mô hình có nhiều “đất diễn” cho doanh nghiệp và là lựa chọn của nhiều người tiêu dùng. Các nền tảng mạng xã hội như: Facebook, Instagram và TikTok tích cực tham gia vào cuộc chơi TMĐT. Người tiêu dùng có thể mua sắm trực tiếp thông qua các quảng cáo hoặc gian hàng ảo trên mạng xã hội, mang lại sự tiện lợi và cá nhân hóa cao. Xu hướng này được dự đoán sẽ tiếp tục phát triển mạnh trong những năm tới.

Không chỉ phát triển trong nước, TMĐT xuyên biên giới (Cross-border E-commerce) cũng là một xu hướng mà nhiều doanh nghiệp quan tâm và đầu tư. Các doanh nghiệp Việt Nam đã tận dụng các nền tảng như Amazon và Alibaba để tiếp cận thị trường quốc tế. Sự tăng trưởng của mô hình này không chỉ giúp nâng cao doanh thu xuất khẩu mà còn mở ra cơ hội quảng bá thương hiệu Việt trên toàn cầu.

CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC ĐỐI VỚI HỆ THỐNG DOANH NGHIỆP VIỆT

Trong dòng chảy của nền kinh tế số, TMĐT đã mở ra nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp. Có thể kể đến như:

(i) Chi phí tiếp cận mạng internet thấp nhất thị trường Đông Nam Á. Điều này có nghĩa là người tiêu dùng ở bất cứ vùng miền nào đó có thể tiếp cận. Đây là tiền đề phát triển cho bất cứ công nghệ nào liên quan đến TMĐT.

(ii) Quy mô thị trường Việt Nam rất lớn, dân số đông, tiếp cận những sản phẩm mới rất nhanh cũng như thu nhập của người dân đang tăng. Những người dân ở vùng sâu, vùng xa, biển đảo vẫn có thể tiếp cận được, gần như là không có rào cản. Tỷ trọng về TMĐT chiếm 2/3 giá trị của nền kinh tế số Việt Nam. TMĐT, kinh tế số Việt Nam tiếp tục tăng trưởng hai con số vững chắc, thuộc Top 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng TMĐT hàng đầu thế giới, tạo động lực phát triển kinh tế số và dẫn dắt chuyển đổi số trong doanh nghiệp. Cơ hội này đặc biệt rõ nét đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs), khi TMĐT cho phép họ vượt qua rào cản địa lý, mở rộng quy mô thị trường và tối ưu chi phí phân phối (Hải Linh, 2025).

(iii) Môi trường số cũng là đòn bẩy giúp SMEs đẩy nhanh quá trình số hóa từ quản trị, marketing đến bán hàng. Việc sử dụng các nền tảng công nghệ hiện đại giúp xóa mờ khoảng cách giữa doanh nghiệp nhỏ và lớn, tạo ra sân chơi công bằng hơn nhờ vào năng lực sáng tạo và khả năng thích ứng thị trường. Theo Bộ Công Thương, số lượng website và ứng dụng TMĐT bán hàng đã tăng mạnh từ 3.470 nền tảng (năm 2014) lên 53.949 nền tảng vào năm 2024. Đáng chú ý, số lượng nền tảng cung cấp dịch vụ TMĐT như các sàn giao dịch, trung gian thanh toán cũng tăng từ 39 lên 1.048 (gấp 26,9 lần trong một thập kỷ) (Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, 2015).

(iv) Xu hướng mua sắm trực tuyến không còn giới hạn ở các đô thị lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, mà đã lan rộng ra nhiều tỉnh, thành trên cả nước. Báo cáo của YouNet ECI cho thấy tổng giá trị giao dịch trên 4 sàn TMĐT đa ngành lớn nhất (Shopee, Lazada, TikTok Shop, Tiki) đạt 13,8 tỷ USD trong năm 2024, tăng 40% so với năm trước. Trong dịp Tết 2025, người tiêu dùng Việt đã chi gần 190 tỷ đồng chỉ riêng cho mặt hàng áo dài trên hai sàn Shopee và TikTok Shop. Theo ông Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính), Việt Nam với dân số trẻ, tỷ lệ người dùng internet cao và sự năng động của khu vực doanh nghiệp là mảnh đất lý tưởng để phát triển TMĐT. Các chính sách kinh tế số mà Chính phủ ban hành thời gian qua cũng tạo nền tảng thuận lợi để doanh nghiệp trong nước bứt phá.

Tuy nhiên, song song với cơ hội, TMĐT cũng đặt ra những thách thức lớn cho doanh nghiệp Việt. Đầu tiên là vấn đề phụ thuộc nền tảng. Hiện nay, các sàn giao dịch TMĐT lớn như Shopee, Lazada hay TikTok Shop đều do các tập đoàn nước ngoài vận hành, khiến doanh nghiệp trong nước bị động về dữ liệu khách hàng, định giá sản phẩm và chi phí chiết khấu. Quyền kiểm soát hệ thống phân phối số vì thế nằm ngoài tầm tay của nhiều doanh nghiệp Việt.

Tiếp đến là hạ tầng logistics chưa đồng bộ, đặc biệt tại khu vực nông thôn. Mặc dù ngành logistics có bước tiến đáng kể, nhưng vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu vận hành khối lượng lớn đơn hàng TMĐT với tốc độ giao hàng cao và chi phí hợp lý.

Ngoài ra, niềm tin của người tiêu dùng vào chất lượng sản phẩm, dịch vụ hậu mãi và bảo mật thông tin cá nhân vẫn còn là rào cản đáng kể. Trong môi trường cạnh tranh ngày càng khốc liệt, sự tham gia ồ ạt của doanh nghiệp cả trong và ngoài nước gây áp lực lớn về giá cả và chất lượng dịch vụ, khiến doanh nghiệp nội dễ bị lép vế nếu thiếu chiến lược dài hơi.

CHIẾN LƯỢC THÍCH ỨNG CỦA DOANH NGHIỆP VIỆT

Thời gian tới, để tận dụng những tiền đề sẵn có, phát triển TMĐT Việt Nam, để không bị bỏ lại trong làn sóng chuyển đổi số, doanh nghiệp Việt phải chủ động đón đầu xu hướng tiêu dùng mới, đồng thời tận dụng công nghệ để tái cấu trúc mô hình kinh doanh. Trong đó tập trung vào một số giải pháp sau:

Thứ nhất, tập trung đào tạo nguồn nhân lực số, nhân lực TMĐT. Nền kinh tế số vận hành dựa trên ứng dụng công nghệ số, đặc biệt là các giao dịch điện tử (thông qua Internet). Do vậy, nguồn nhân lực số phải có đầy đủ năng lực về trí tuệ, văn hóa để tổ chức, quản lý và vận hành nền kinh tế. Phát triển nguồn nhân lực số là yếu tố quyết định sự thành công trong việc xây dựng nền kinh tế số ở Việt Nam hiện nay. Trên cơ sở phân tích thực trạng đào tạo nguồn nhân lực số, bài viết đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực số đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế số ở Việt Nam trong thời gian tới.

Thứ hai, đầu tư mạnh vào kênh bán hàng hiệu quả. TMĐT không chỉ là công cụ bán hàng, mà còn là môi trường cạnh tranh hoàn toàn mới, nơi mà đổi mới sáng tạo và trải nghiệm khách hàng quyết định sự sống còn. Một trong những xu hướng doanh nghiệp cần đặc biệt quan tâm là livestream bán hàng, hình thức tương tác trực tiếp giúp nâng cao niềm tin, tăng tỷ lệ chuyển đổi đơn hàng. Hình thức này đang trở thành trụ cột mới của TMĐT, nhất là với nhóm khách hàng trẻ trên các nền tảng như: TikTok Shop hay Shopee Live.

Thứ ba, phát triển website TMĐT độc lập. Vấn đề cốt lõi là doanh nghiệp Việt cần giảm phụ thuộc vào các nền tảng nước ngoài. Phải xây dựng hệ sinh thái TMĐT nội địa đủ mạnh để có thể chủ động tiếp cận khách hàng trong và ngoài nước một cách bền vững. doanh nghiệp nên phát triển website TMĐT độc lập, bởi đây là cách giúp chủ động vận hành, nắm dữ liệu khách hàng và mở rộng kênh bán hàng xuyên biên giới. Đặc biệt, với các sản phẩm có thế mạnh vùng miền, việc kiểm soát nền tảng sẽ giúp doanh nghiệp định hình thương hiệu, thay vì bị lệ thuộc vào chính sách, thuật toán thay đổi liên tục của bên thứ ba.

Thứ tư, đa dạng hóa nền tảng TMĐT. Chiến lược đa dạng hóa nền tảng TMĐT cũng cần được đẩy mạnh, tạo thêm lựa chọn phù hợp với đặc điểm từng ngành hàng, năng lực tài chính và thị trường mục tiêu. Điều này đặc biệt quan trọng với các doanh nghiệp vừa và nhỏ, vốn đang gặp khó khi phải cạnh tranh với các nhà bán hàng lớn ngay trên cùng một nền tảng./.

Tài liệu tham khảo

1. Cục TMĐT và Kinh tế số (Bộ Công Thương) (2022-2024). Sách trắng TMĐT các năm, từ năm 2022 đến năm 2024.

2. Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số - Bộ Công Thương (2025). Tỷ trọng về thương mại điện tử chiếm 2/3 giá trị của nền kinh tế số Việt Nam, truy cập từ https://moit.gov.vn/tin-tuc/hoat-dong/hoat-dong-cua-cac-don-vi/cuc-thuong-mai-dien-tu-va-kinh-te-so-to-chuc-hoi-nghi-tong-ket-cong-tac-nam-2024-va-trien-khai-nhiem-vu-nam-2025.html.

3. Google, Temasek và Bain & Company (2022), Báo cáo e-Conomy 2022: Vượt qua sóng cả, vươn mình ra biển cơ hội.

4. Hải Linh (2025). Phát triển thương mại điện tử: Cơ hội, thách thức đan xen, truy cập từ https://thoibaotaichinhvietnam.vn/phat-trien-thuong-mai-dien-tu-co-hoi-thach-thuc-dan-xen-171027-171027.html.

5. Trang Anh (2025). Triển vọng doanh thu thương mại điện tử Việt Nam trong quý II/2025, truy cập từ https://haiquanonline.com.vn/trien-vong-doanh-thu-thuong-mai-dien-tu-viet-nam-trong-quy-ii2025-195752.html.