Thúc đẩy khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong sinh viên: Thực trạng và giải pháp

TS. Phạm Dương Khánh

Trường Đại học Hải Phòng

Email: khanhqtkd09@gmail.com

Tóm tắt

Khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo là một động lực, nguồn lực quan trọng trong phát triển của mỗi quốc gia, đặc biệt trong kỷ nguyên toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế và Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Nghiên cứu đề cập tới vấn đề khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong sinh viên, trong đó phân tích những kết quả đạt được; tồn tại, hạn chế trong khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của sinh viên, từ đó đưa ra các giải pháp để thúc đẩy khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong sinh viên, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội.

Từ khóa: Khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo, sinh viên, Việt Nam

Summary

Entrepreneurship and innovation are key drivers and vital resources for national development, especially in the era of globalization, international integration, and the Fourth Industrial Revolution. This study addresses the issue of student entrepreneurial innovation, analyzing both the achievements and the existing challenges and limitations. Based on this analysis, the paper proposes solutions to foster innovation-driven entrepreneurship among students, thereby contributing to socio-economic development.

Keywords: Entrepreneurship, innovation, students, Vietnam

ĐẶT VẤN ĐỀ

Những năm qua, Đảng, Nhà nước đã đưa ra nhiều chủ trương, chính sách hỗ trợ, khuyến khích khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo. Phong trào khởi nghiệp đã lan tỏa rộng khắp từ thành phố đến nông thôn và đến tận các vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Tinh thần doanh nhân, khát vọng khởi nghiệp bắt đầu khởi sắc ở hầu hết các tầng lớp, thế hệ người dân, nhất là trong giới trẻ, học sinh, sinh viên. Nhiều cuộc thi ý tưởng khởi nghiệp đổi mới sáng tạo được triển khai trong các trường đại học. Số lượng các ý tưởng ngày một tăng lên. Bước đầu hình thành hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.

Tuy nhiên, số lượng các dự án khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong thời gian qua tại các cơ sở giáo dục còn ở mức khiêm tốn. Số lượng dự án khởi nghiệp dựa trên các phát minh sáng chế có giá trị cũng chưa có nhiều. Số lượng các dự án khởi nghiệp trong sinh viên triển khai thành công trong các doanh nghiệp mang lại giá trị thương mại không nhiều. Các ý tưởng thường ít thể hiện những điểm mới và ít có sự thay đổi về giá trị. Chính vì vậy, nghiên cứu phân tích thực trạng khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong sinh viên tại các cơ sở giáo dục, từ đó đưa ra các giải pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động này là cấp thiết, phù hợp với bối cảnh hiện nay.

THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG KHỞI NGHIỆP ĐỔI MỚI SÁNG TẠO TRONG SINH VIÊN

Ngày 18/05/2016, Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Quyết định số 844/QĐ-TTg về phê duyệt Đề án hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025” (gọi tắt là Đề án 844). Tiếp đó, ngày 30/10/2017, Thủ tướng Chính phủ ký ban hành Quyết định số 1665/QĐ-TTg về phê duyệt Đề án hỗ trợ học sinh, sinh viên khởi nghiệp đến năm 2025 (Đề án 1665). Hai đề án này được coi là là nền tảng quan trọng cho phong trào khởi nghiệp của học sinh, sinh viên; khẳng định vai trò của trường đại học trong hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo Việt Nam.

Sau gần 5 năm thực hiện, đến nay, Đề án 1665 đã thu hút được gần 2.600 dự án khởi nghiệp của học sinh, sinh viên. Trong đó, nhiều dự án đã đoạt giải thưởng và được thương mại hóa như Dự án nước súc miệng "TX Green Nano để phòng, chống bệnh răng miệng học đường"; hoặc dự án máy đo thân nhiệt và sát khuẩn tự động đã đi vào sản xuất và xuất khẩu. Đến thời điểm hiện tại, hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo đến từ các chính sách của Nhà nước đã tạo đà cho việc ra đời của trên 60 Quỹ Đầu tư mạo hiểm; hơn 3.000 doanh nghiệp khởi nghiệp thành công. Gần 100 trường đại học đã chọn khởi nghiệp thành một môn học. Nhiều cơ sở đào tạo có Quỹ hỗ trợ sinh viên khởi nghiệp. Có 98 vườn ươm khởi nghiệp trong trường học. Năm 2018 có 721 dự án khởi nghiệp; năm 2019 là 668 dự án; Năm 2020 là 339 dự án; năm 2021 - 2022 là 334 dự án; năm 2022 - 2023 là 508 dự án. Khoảng 70% các dự án đã có sản phẩm và 30% dự án là ý tưởng hoặc sản phẩm đang ở mức sản xuất thử. Hiện tại, nhiều dự án của học sinh, sinh viên đã được thành lập doanh nghiệp hoặc được các doanh nghiệp lớn mua lại để đưa vào quy trình sản xuất đại trà (Quân Hoàng, 2023).

Các cuộc thi về khởi nghiệp đổi mới sáng tạo đã được tổ chức, thu hút nhiều sinh viên tham gia. Một số trường đã đưa môn học khởi nghiệp đổi mới sáng tạo vào chương trình giảng dạy. Hàng năm, các chương trình tập huấn về khởi nghiệp đổi mới sáng tạo được tổ chức để nâng cao trình độ của giảng viên và sinh viên về khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Qua hoạt động này đã góp phần nâng cao nhận thức của người học về vai trò và ý nghĩa của hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo và phong trào khởi nghiệp trong sinh viên trong thời gian qua cũng đã được thiết lập.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của sinh viên các cơ sở giáo dục vẫn còn gặp phải một số khó khăn, thách thức như:

Thứ nhất, mặc dù số lượng ý tưởng khởi nghiệp sáng tạo hàng năm tham gia rất lớn, nhưng ý tưởng mang tính sáng tạo thật sự không nhiều. Số lượng ý tưởng của sinh viên trong hoạt động khởi nghiệp được áp dụng triển khai trong thực tế còn chưa nhiều. Hầu hết các ý tưởng dự thi của sinh viên còn mang nặng tính lý thuyết, thiếu thực tế khi chưa có khả năng phát triển thành sản phẩm cụ thể và các ý tưởng đã được người khác triển khai thực hiện tử trước đó.

Đáng chú ý, số lượng các ý tưởng có giá trị đăng ký sở hữu trí tuệ cũng đạt ở mức thấp. Theo báo cáo tại Diễn đàn khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, số phát minh sáng chế đăng ký bản quyền sở hữu trí tuệ của Việt Nam năm 2023 mới có 397 phát minh sáng chế đăng ký được phê duyệt, so với 12.000 phát minh sáng chế của Hàn Quốc, 14.000 của Nhật Bản và 24.000 của Trung Quốc thì kém rất xa (Kỷ yếu diễn đàn khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia, 2024).

Thứ hai, hầu hết các ý tưởng mới chỉ dừng lại ở phần dự thi và khó triển khai thành lợi ích thương mại. Hạn chế này bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân nhưng ngoài việc chất lượng ý tưởng thì hệ sinh thái hỗ trợ khởi nghiệp và các chính sách hỗ trợ cần phải đồng hành cùng với các tác giả trong triển khai thương mại hóa sản phẩm nhằm thu được lợi ích về kinh tế. Ý tưởng tốt nhưng khi triển khai vào thực tế gặp không ít khó khăn về vốn, kinh nghiệm quản lý, thị trường. Những hạn chế này là rào cản khiến các dự án khi đưa ra triển khai đều bất khả thi.

Những tồn tại, hạn chế trên trong hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo có nhiều nguyên nhân, nhưng có thể rút ra một số nguyên nhân chủ yếu sau:

Một là, chưa có sự thống nhất về nhận thức đối với khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Ngay trong đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý đang có nhận thức về khởi nghiệp đổi mới sáng tạo khác nhau. Chính sự khác biệt trong nhận thức dẫn đến khi triển khai các chương trình, các cuộc thi lựa chọn ý tưởng các tiêu chí cũng được xây dựng khác nhau.

Bên cạnh đó, nhận thức của các sinh viên về hoạt động khởi nghiệp còn hạn chế. Điều này khiến việc đầu tư để lựa chọn các ý tưởng, xây dựng và phát triển các dự án khởi nghiệp cũng không thống nhất, nên nhiều ý tưởng thiếu tính khả thi. Các chính sách hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của các trường cũng chưa thật sự khuyến khích. Cần phải có các quỹ hỗ trợ khởi nghiệp, trong đó cần phải đưa ra các chính sách khuyến khích hỗ trợ khởi nghiệp rõ ràng hơn.

Hai là, việc định hướng nghề nghiệp của sinh viên sau khi tốt nghiệp ra trường còn chưa phù hợp với nhu cầu của thị trường lao động. Do thiếu định hướng nghề nghiệp, nên trong quá trình học người học không xác định rõ mục tiêu và dự định việc làm trong tương lai.

Việc thiếu định hướng nên việc đầu tư thời gian, công sức cho lĩnh vực mình có thể mạnh sẽ không tập trung dẫn đến việc “biết nhiều thứ nhưng không lĩnh vực nào thật sự sâu sắc”. Trong khi đó, cơ chế thị trường với môi trường cạnh tranh thì người giỏi nhất trong lĩnh vực nào thường sẽ được xã hội chấp nhận và trả tiền cho người đó.

Ba là, nội dung và phương pháp đào tạo đại học vẫn đặt nặng vấn đề cung cấp kiến thức lý thuyết cho người học. Người học tiếp thu kiến thức một cách thụ động, tính phản biện thấp. Các ý tưởng khởi nghiệp đổi mới sáng tạo thường dựa trên tính sáng tạo và trí thông minh của người học, nên việc khuyến khích đưa ra các ý tưởng mới, các ý kiến phản biện cần phải được phát huy.

GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY KHỞI NGHIỆP ĐỔI MỚI SÁNG TẠO TRONG SINH VIÊN

Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế, trong đó đi đầu là các trường đại học. Đây là nơi sáng tạo kiến thức và cũng là nơi đưa ra những sáng chế, các cải tiến mới. Để hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo phát triển mạnh mẽ, thực chất trong sinh viên, thời gian tới cần tập trung triển khai một số giải pháp sau:

Thứ nhất, nâng cao nhận thức của cán bộ, giảng viên và sinh viên về vài trò, tầm quan trọng của khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Trong đó, cần thống nhất nhận thức về khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Các chương trình tập huấn cần phải mời các chuyên gia am hiểu về lĩnh vực này để thống nhất về nhận thức. Thực tế trong quá trình triển khai cuộc thi khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại các khoa, nếu có các chương trình tập huấn nâng cao nhận thức của người học trước khi tổ chức các cuộc thi thì chất lượng các ý tưởng có sự cải thiện đáng kể.

Thứ hai, đẩy mạnh tuyên truyền định hướng người học theo tinh thần hiểu về định hướng công việc trong tương lai và tập trung đầu tư công sức, thời gian vào những lĩnh vực mình yêu thích và đam mê, từ đó mới xuất hiện các ý tưởng khởi nghiệp sáng tạo. Các ý tưởng có giá trị thường xuất hiện khi người có ý tưởng phải trải qua quá trình tìm tòi, nghiên cứu, thử nghiệm với niềm đam mê cao. Xây dựng định hướng đào tạo sớm sẽ giúp sinh viên đi sâu vào lĩnh vực mà mình yêu thích, từ đó các sinh viên sẽ đầu tư thời gian, công sức để tạo ra các sản phẩm mới, sáng tạo.

Thứ ba, thay đổi phương pháp giảng dạy kiến thức cho các sinh viên tại các trường, cơ sở giáo dục. Để phát huy hơn nữa tính sáng tạo của học sinh, sinh viên, thì các cơ sở giáo dục cần phải thay đổi phương pháp giảng dạy theo hướng gắn đào tạo lý thuyết với thực hành. Phương pháp đào tạo truyền thống thích hợp với môi trường làm việc ổn định ít thay đổi.

Trong bối cảnh tình hình thế giới và trong nước thay đổi nhanh chóng như hiện nay, thì việc đào tạo hướng đến năng lực tự thích nghi và điều chỉnh, thay vì cung cấp kiến thức như trước đây là rất cần thiết. Phương pháp đào tạo theo hướng tích cực định hướng, nâng cao năng lực người học sẽ phát huy được tính sáng tạo của người học.

MỘT SỐ ĐỀ XUẤT, KIẾN NGHỊ

Để hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo thực sự phát huy được sức mạnh của người dân, từ đó tạo ra giá trị mới góp phần vào phát triển kinh tế thì vai trò của Nhà nước và chính quyền các địa phương rất quan trọng. Bên cạnh các chính sách hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới phát triển thì hoạt động đầu tư cho hoạt động nghiên cứu khoa học và hoạt động nghiên cứu và phát triển cũng phải được các trường chú trọng triển khai.

Các chính sách hỗ trợ khởi nghiệp của địa phương sẽ rất cần thiết giúp cho các doanh nghiệp có thể thương mại hóa ý tưởng sáng tạo thành lợi ích thương mại. Bên cạnh các chính sách hỗ trợ, các địa phương cần thành lập trung tâm nghiên cứu xây dựng định hướng chiến lược phát tiển của địa phương; trong đó xác định rõ thế mạnh và tiềm năng của địa phương để có chính sách khuyến khích đổi mới sáng tạo liên quan đến xây dựng tiềm năng và lợi thế của địa phương.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Trung tâm Chuyển giao tri thức và hỗ trợ khởi nghiệp, Đại học Quốc gia Hà Nội (2024). Kỷ yếu Diễn đàn khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia năm 2024, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.

2. Nguyễn Thị Thanh Huyền và Phạm Tuấn Anh (2024). Vấn đề thương mại hóa kết quả nghiên cứu tại các trường đại học ở Việt Nam qua các công ty spin-off. Kỷ yếu Diễn đàn khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia năm 2024.

3. Phạm Đức Anh, Nguyễn Tuấn Anh và Mai Ánh Vân (2024). Mô hình thúc đẩy khởi nghiệp bền vững trong các cơ sở giáo dục đại học: Thực tiễn quốc tế và hàm ý cho Việt Nam. Kỷ yếu diễn đàn khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia năm 2024.

4. Phạm Thanh Nga (2024). Mô hình hệ sinh thái khởi nghiệp ở trường đại học. Kỷ yếu diễn đàn khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia năm 2024.

5. Quân Hoàng (2023). Thúc đẩy khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại các trường đại học, truy cập tại https://diendandoanhnghiep.vn/thuc-day-khoi-nghiep-doi-moi-sang-tao-tai-cac-truong-dai-hoc-10038161.html.