Các binh lính Ukraine (Ảnh: Getty).
Mọi sự chú ý hiện nay dường như đổ dồn về Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ, nơi dự kiến diễn ra các cuộc đàm phán trực tiếp giữa Nga và Ukraine vào ngày 15/5. Đây là lần đầu tiên kể từ mùa xuân năm 2022, hai bên sẵn sàng ngồi lại với nhau để tìm giải pháp cho cuộc xung đột kéo dài hơn 3 năm qua.
Triển vọng đàm phán đã gia tăng nhanh chóng trong những ngày qua. Tổng thống Nga Vladimir Putin ngày 11/5 đã đề xuất đàm phán trực tiếp với Ukraine tại Istanbul. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ban đầu dường như sẵn sàng từ chối đề xuất này, nhưng sau áp lực - gần như là tối hậu thư - từ Tổng thống Mỹ Donald Trump, ông đã đảo ngược quyết định.
Mặc dù vậy, Tổng thống Zelensky vẫn đưa ra các điều kiện của riêng mình. Ông yêu cầu các cuộc đàm phán phải được tổ chức ở cấp cao nhất ngay lập tức và ông sẽ chỉ đàm phán với Tổng thống Putin. Nhà lãnh đạo Ukraine cũng cảnh báo sẽ áp lệnh trừng phạt mới đối với Nga nếu các điều kiện của ông bị bỏ qua.
Do vậy, kỳ vọng về cuộc đàm phán ở Istanbul đã tăng vọt. Nhưng liệu các cuộc đàm phán này có thực tế không và có thực sự mang lại đột phá không? Theo nhà phân tích chính trị Vitaly Ryumshin, câu trả lời là không. Ông cho rằng các cuộc đàm phán, dự kiến diễn ra tại Thổ Nhĩ Kỳ, khó có thể thành công vì hai lý do.
Thứ nhất, các điều kiện cho các cuộc đàm phán hòa bình thực sự không tồn tại.
Về mặt quân sự, tình hình của Ukraine vẫn bấp bênh. Mặc dù các lực lượng Kiev vẫn giữ các tuyến phòng thủ ở vùng Donbass, nhưng tinh thần và nhân lực đang suy yếu. Một số vị trí đang sụp đổ.
Bất chấp bối cảnh chiến trường như vậy, về chính trị, Ukraine vẫn tiếp tục hành động trên thế thượng phong, với sự ủng hộ mạnh mẽ từ "Liên minh các nước sẵn sàng hỗ trợ" gồm Anh, Pháp và Đức. Các quốc gia châu Âu này liên tục cản trở mọi nỗ lực của Mỹ nhằm thúc đẩy một nền hòa bình nhanh chóng.
Chiến lược hiện tại của Tổng thống Zelensky rất rõ ràng: xoa dịu Tổng thống Mỹ Donald Trump vừa đủ để tránh phản ứng dữ dội, nhưng không chấp thuận bất kỳ điều gì có thể khiến Ukraine cam kết giải quyết bằng đàm phán. Ngay cả khi ở trong tình trạng suy yếu, Kiev vẫn không tỏ ra sẵn sàng nhượng bộ thực sự, hoặc thậm chí là đối thoại trực tiếp với Moscow.
Về phía Nga, có rất ít động lực để Moscow chấp nhận một tiến trình do phương Tây dẫn dắt, từ đó mang lại cho Tổng thống Trump một chiến thắng ngoại giao. Nga vẫn kiên định ở tiền tuyến và tiếp tục mở rộng các bước tiến. Không có lý do gì để đưa ra lệnh ngừng bắn chính thức ngay lúc này, khi mọi việc đang tiến triển.
Cách tiếp cận hiện tại của Moscow rất rõ ràng: kiểm tra mức độ nghiêm túc của Kiev thông qua các cuộc tiếp xúc thăm dò, nhưng tránh ràng buộc với bất kỳ lệnh ngừng bắn chính thức nào cho đến khi chiến dịch quân sự tạo ra đòn bẩy mạnh hơn. Điện Kremlin dường như muốn kéo dài thời gian - hoàn thành chiến dịch quân sự vào mùa xuân và mùa hè này, sau đó đàm phán từ vị thế mạnh hơn.
Hàng loạt tối hậu thư gần đây được trao đổi giữa Kiev, Moscow và Washington không phải là ngoại giao. Đó là một ván cờ chính trị. Trên thực tế, không bên nào thực sự muốn đàm phán một cách chân thành, theo chuyên gia Vitaly Ryumshin.
Thứ hai, mọi nỗ lực ngừng bắn trước đây đều không thành công và lần này nhiều khả năng cũng vậy.
Tình hình thực tế cho thấy các lệnh ngừng bắn trước đây đều đổ vỡ, bao gồm lệnh ngừng bắn trên biển, lệnh tạm dừng các cuộc tấn công vào cơ sở năng lượng, lệnh ngừng bắn vào dịp Lễ Phục sinh và kỷ niệm Ngày Chiến thắng. Các lệnh ngừng bắn này đều không thành công do sức nặng của những kỳ vọng không thực tế, những quan điểm mâu thuẫn và hoàn toàn thiếu cơ chế thực thi.
Kể từ đầu năm, Mỹ đã nỗ lực thiết lập con đường hòa bình cho xung đột Nga - Ukraine, hy vọng sẽ tạo ra giải pháp từ những yêu cầu không thể hòa giải. Nhưng không có thỏa thuận chính thức nào được đạt được, không có văn bản thống nhất nào được ký kết và không có cơ chế giám sát thực sự nào được đưa ra. Mỗi bên đều có lập trường riêng về lệnh ngừng bắn và rốt cuộc đều không đạt được kết quả.
Việc chuẩn bị cho các cuộc đàm phán ở Istanbul có nhiều điểm tương đồng với những cuộc đàm phán không thành công trước đây. Hiện vẫn chưa rõ chương trình nghị sự của các cuộc đàm phán là gì, chưa rõ liệu hai bên có chia sẻ nhận thức chung về những vấn đề sẽ thảo luận. Cấp độ của các phái đoàn đàm phán cũng đang thay đổi.
Tổng thống Zelensky khẳng định ông sẽ tham dự trực tiếp, nhưng chỉ khi ông có thể gặp trực tiếp Tổng thống Putin. Ông Zelensky nói rằng ông muốn thảo luận về lệnh ngừng bắn 30 ngày và không có vấn đề khác.
Tổng thống Putin không có mặt trong phái đoàn đàm phán của Nga. Ông không có lý do gì để xuất hiện chỉ để thỏa mãn lập trường của phương Tây, và nhiều khả năng sẽ tập trung đàm phán về hiệp ước cụ thể vào thời điểm thích hợp.
Trong khi đó, Tổng thống Trump được cho là cũng không đến Thổ Nhĩ Kỳ khi đang vướng lịch trình công du ở Trung Đông. Các quan chức Mỹ, gồm Đặc phái viên của Tổng thống Trump, ông Steve Witkoff, xác nhận ông sẽ tới Istanbul cùng với Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio để tham gia thảo luận về xung đột Ukraine. Tuy nhiên, hai quan chức Mỹ sẽ đến vào ngày 16/5.
Một kịch bản có thể xảy ra là các phái đoàn từ Moscow và Kiev sẽ đến Istanbul, tổ chức các cuộc họp với các bên trung gian Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ, sau đó rời đi với cam kết mơ hồ là sẽ "tiếp tục thảo luận". Một kịch bản khác là phái đoàn Nga và Ukraine sẽ không gặp nhau, chỉ trao đổi với phái đoàn Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ trước khi rời đi và đổ lỗi cho nhau vì đã cản trở tiến trình đàm phán.
Trong trường hợp tốt nhất, tiến trình hòa bình Ukraine có thể được duy trì thêm một chút nữa. Trong trường hợp xấu nhất, tiến trình này sẽ đóng băng và mọi hy vọng về việc giải quyết xung đột sẽ bị gác lại.
Một khả năng xảy ra là không có thỏa thuận hòa bình nào đạt được sau các cuộc gặp tại Thổ Nhĩ Kỳ. Hội nghị Istanbul sẽ là một chương khác trong ván cờ ngoại giao dài và đầy hoài nghi, nơi mỗi bên đều dự tính trước kịch bản sẽ kết thúc như thế nào.
