Tổng thống đắc cử Ba Lan Karol Nawrocki (Ảnh: Reuters).
Ngày 2/6, Ủy ban Bầu cử Quốc gia Ba Lan công bố nhà sử học Karol Nawrocki, 42 tuổi, đã đánh bại “đối thủ” Rafal Trzaskowski để trở thành Tổng thống đắc cử của Ba Lan.
Với quan điểm bảo thủ, theo chủ nghĩa dân tộc - hoài nghi châu Âu, ông Nawrocki có thể sẽ định hình chính sách đối ngoại của Ba Lan theo hướng ưu tiên lợi ích quốc gia, đặt ra nhiều thách thức cho các mối quan hệ chiến lược, đặc biệt với Ukraine.
Giới chuyên gia nhận định, trong bối cảnh xung đột Nga - Ukraine vẫn đang tiếp diễn, lập trường của ông Nawrocki về việc hạn chế hỗ trợ Ukraine gia nhập EU và NATO, cùng với yêu cầu Kiev công nhận vụ thảm sát Volhynia (năm 1943), có nguy cơ làm rạn nứt mối quan hệ song phương vốn từng là hình mẫu hợp tác ở Đông Âu.
Hành trình đến ghế tổng thống của ông Nawrocki
Ông Karol Nawrocki, sinh năm 1983 tại Gdansk, là nhà sử học với tư duy bảo thủ và niềm tự hào dân tộc mạnh mẽ. Ông tốt nghiệp ngành lịch sử tại Đại học Gdansk và lấy bằng tiến sĩ năm 2013, đồng thời sở hữu bằng thạc sĩ quản trị kinh doanh. Sự nghiệp của ông Nawrocki gắn liền với Viện Tưởng niệm Quốc gia (IPN), nơi ông làm việc từ năm 2009 để điều tra các tội ác chiến tranh từ năm 1917 đến 1990.
Năm 2017, ông trở thành giám đốc Bảo tàng Thế chiến II tại Gdansk, trước khi quay lại đảm nhiệm vai trò chủ tịch IPN năm 2021. Kinh nghiệm này không chỉ mang lại cho ông Nawrocki sự hiểu biết sâu sắc về lịch sử Ba Lan mà còn giúp ông tiếp cận các bí mật quốc gia, củng cố quan điểm cứng rắn về chủ quyền và bản sắc dân tộc.
Chiến dịch tranh cử của ông Nawrocki tập trung vào các giá trị Công giáo, lòng yêu nước và phản đối sự can thiệp của EU vào các vấn đề nội bộ. Ông thu hút sự ủng hộ mạnh mẽ từ các cử tri cánh hữu, đặc biệt ở các khu vực nông thôn, bằng cách nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ lợi ích quốc gia trước các chính sách chung của EU. Quan điểm này, kết hợp với lập trường hạn chế hỗ trợ Ukraine, đã tạo nên làn sóng tranh cãi về tương lai của quan hệ Ba Lan - Ukraine.
Quan điểm đối ngoại của ông Nawrocki
Chính sách đối ngoại của ông Nawrocki được định hình bởi 3 trụ cột chính: ưu tiên chủ quyền quốc gia, tăng cường quan hệ với Mỹ/NATO và lập trường cứng rắn với Ukraine. Những yếu tố này không chỉ phản ánh tư duy dân tộc chủ nghĩa mà còn đặt ra những thách thức cho mối quan hệ chiến lược giữa Ba Lan và Ukraine.
Một là ưu tiên chủ quyền quốc gia và hoài nghi châu Âu. Ông Nawrocki đặt lợi ích của Ba Lan và người dân Ba Lan lên trên lợi ích của EU, phản đối sự can thiệp của Brussels vào các vấn đề nội bộ như cải cách tư pháp hay chính sách nhập cư. Ông sẵn sàng sử dụng quyền phủ quyết để bảo vệ lập trường của Ba Lan trong các cuộc đàm phán EU. Quan điểm này tương đồng với chính sách của đảng Luật pháp và Công lý (PiS), vốn từng đưa Ba Lan vào thế đối đầu với EU giai đoạn 2015-2023.
Theo Rzeczpospolita, Tổng thống đắc cử Karol Nawrocki đã tuyên bố trong một bài phát biểu tranh cử rằng, “Ba Lan không phải là tỉnh của EU, mà là quốc gia có lịch sử nghìn năm và cần được tôn trọng”.
Hai là tăng cường quan hệ với Mỹ/NATO. Ông Nawrocki cam kết tăng ngân sách quốc phòng theo tiêu chuẩn NATO và thúc đẩy hợp tác song phương với Mỹ trong các lĩnh vực kinh tế, năng lượng và quân sự. Lập trường này phù hợp với bối cảnh an ninh khu vực, khi Ba Lan đóng vai trò là “tiền tuyến” của NATO ở Đông Âu trước mối đe dọa từ Nga.
Theo Defense News, Ba Lan hiện chi khoảng 4% GDP cho quốc phòng, cao nhất trong NATO, và ông Nawrocki dự kiến sẽ tiếp tục xu hướng này. Quan hệ chặt chẽ với Mỹ không chỉ củng cố an ninh của Ba Lan mà còn mang lại lợi ích kinh tế, như các hợp đồng mua sắm vũ khí và đầu tư năng lượng.
Ba là lập trường cứng rắn với Ukraine. Mặc dù ủng hộ viện trợ quân sự Ukraine trong cuộc xung đột với Nga, ông Nawrocki phản đối việc Kiev gia nhập EU/NATO cho đến khi Ukraine công nhận trách nhiệm trong vụ thảm sát Volhynia (1943-1945), một sự kiện lịch sử nhạy cảm khi hàng chục nghìn người Ba Lan bị lực lượng dân tộc chủ nghĩa Ukraine sát hại.
Ngoài ra, ông đề xuất hạn chế ưu đãi cho người tị nạn Ukraine và áp đặt các rào cản đối với hàng hóa nhập khẩu từ Ukraine để bảo vệ thị trường nội địa. Theo báo Polityka (Ba Lan), ông Nawrocki đã nhấn mạnh: “Chúng tôi giúp Ukraine vì hòa bình khu vực, nhưng Kiev phải đối mặt với quá khứ để xây dựng tương lai chung.”
Quan hệ Ba Lan - Ukraine: Từ đồng minh thân thiết đến nguy cơ rạn nứt
Kể từ khi Nga phát động chiến dịch quân sự tại Ukraine năm 2022, Ba Lan trở thành một trong những đồng minh quan trọng nhất của Kiev. Ba Lan cung cấp hàng tỷ USD viện trợ quân sự, gồm xe tăng, pháo binh, máy bay MiG-29, đồng thời tiếp nhận hơn 1,5 triệu người tị nạn Ukraine, theo UNHCR. Tuy nhiên, quan điểm của ông Nawrocki có thể làm đảo ngược sự đoàn kết này, gây ra những rạn nứt nghiêm trọng.
Thứ nhất, vấn đề lịch sử liên quan vụ thảm sát Volhynia. Vụ thảm sát Volhynia là một trong những vấn đề nhạy cảm nhất trong quan hệ Ba Lan - Ukraine. Giai đoạn 1943-1945, Quân đội Kháng chiến Ukraine (UPA) bị cáo buộc đã giết hại hàng chục nghìn người Ba Lan tại các vùng Volhynia và Đông Galicia.
Ba Lan coi đây là tội ác diệt chủng, trong khi Ukraine xem đây là một phần của cuộc xung đột hai bên trong bối cảnh Thế chiến II. Ông Nawrocki, với tư cách là nhà sử học và cựu lãnh đạo IPN, nhiều lần nhấn mạnh tầm quan trọng của việc Ukraine công nhận trách nhiệm lịch sử. Trong bài phát biểu năm 2023 tại IPN, ông tuyên bố: “Không thể xây dựng niềm tin nếu quá khứ bị che giấu”.
Yêu cầu của ông Nawrocki đặt Ukraine vào thế khó, khi Kiev đang tập trung vào cuộc chiến với Nga và tìm kiếm sự ủng hộ quốc tế để gia nhập EU/NATO. Theo Kyiv Post, giới chức Ukraine lo ngại việc Ba Lan đặt điều kiện lịch sử có thể làm suy yếu tinh thần đoàn kết trong bối cảnh chiến tranh. Một quan chức Ukraine giấu tên cho biết: “Chúng tôi tôn trọng lịch sử, nhưng ưu tiên hiện tại là sự sống còn của quốc gia”.
Thứ hai, hạn chế hỗ trợ người tị nạn và thương mại. Ông Nawrocki cũng đề xuất hạn chế ưu đãi cho người tị nạn Ukraine và áp đặt rào cản thương mại đối với hàng hóa Ukraine, đặc biệt là nông sản. Kể từ năm 2022, nông sản Ukraine giá rẻ đã gây áp lực lớn lên nông dân Ba Lan, dẫn đến các cuộc biểu tình lớn tại biên giới năm 2023 và 2024. Ông Nawrocki, với sự ủng hộ từ các cử tri nông thôn, cam kết bảo vệ thị trường nội địa. Tuy nhiên, động thái này có thể làm tổn thương Ukraine, vốn phụ thuộc vào xuất khẩu nông sản để duy trì nền kinh tế trong thời chiến.
Việc hạn chế hỗ trợ người tị nạn cũng gây tranh cãi. Ba Lan đã chi hàng tỷ euro để hỗ trợ người tị nạn Ukraine, bao gồm trợ cấp y tế, giáo dục và nhà ở. Theo Gazeta Wyborcza, các đề xuất của ông Nawrocki có thể làm giảm các chương trình hỗ trợ này, khiến người tị nạn Ukraine cảm thấy bị cô lập và làm xấu đi hình ảnh của Ba Lan như một quốc gia nhân đạo.
Thứ ba, phản đối Ukraine gia nhập EU, NATO. Việc ông Nawrocki phản đối Ukraine gia nhập EU, NATO là bước lùi lớn so với chính sách của chính phủ tiền nhiệm và Thủ tướng Donald Tusk, người ủng hộ mạnh mẽ con đường hội nhập của Ukraine. Theo Politico Europe, lập trường này không chỉ làm căng thẳng quan hệ song phương mà còn khiến Ba Lan mất đi vai trò là “người bảo trợ” chính cho Ukraine trong EU và NATO. Các nước như Litva và Estonia, vốn ủng hộ Kiev vô điều kiện, có thể sẽ thay thế Ba Lan trong vai trò này, làm giảm ảnh hưởng của Warsaw ở Đông Âu.
Xung đột nội bộ và tác động đến chính sách đối ngoại
Quan điểm của ông Nawrocki không chỉ ảnh hưởng đến quan hệ với Ukraine mà còn tạo ra căng thẳng trong nội bộ Ba Lan, đặc biệt với Thủ tướng Donald Tusk và liên minh cầm quyền. Ông Tusk, người lãnh đạo Liên minh Công dân (PO) và đứng đầu một liên minh chiếm đa số 242/460 ghế trong Quốc hội, ủng hộ “một Ba Lan tích hợp sâu vào EU và hỗ trợ mạnh mẽ cho Ukraine”. Sự khác biệt về tư duy giữa ông Nawrocki và ông Tusk có thể dẫn đến tình trạng “đồng quản trị” đầy thách thức.
Theo hiến pháp Ba Lan, Tổng thống có quyền phủ quyết luật, đóng vai trò quan trọng trong chính sách đối ngoại. Nếu ông Nawrocki sử dụng quyền này để cản trở các sáng kiến của ông Tusk như hỗ trợ Ukraine hoặc hội nhập EU, Ba Lan có nguy cơ rơi vào bế tắc chính trị. Tuy nhiên, với cuộc bầu cử Quốc hội tiếp theo vào 2027, cả hai bên có thể sẽ tìm cách thỏa hiệp để tránh khủng hoảng thể chế. Theo Dziennik Gazeta Prawna, các nhà phân tích dự đoán ông Nawrocki sẽ phải điều chỉnh một số quan điểm để duy trì sự ổn định trong nước.
Giới chuyên gia nhận định, quan điểm của Tổng thống đắc cử Nawrocki không chỉ ảnh hưởng đến quan hệ Ba Lan - Ukraine mà còn có tác động rộng lớn hơn đến khu vực Đông Âu và vị thế của Ba Lan trong EU và NATO.
Trước hết là có thể ảnh hưởng tới vai trò lãnh đạo khu vực của Ba Lan. Ba Lan từng được xem là “người dẫn đầu” trong hỗ trợ Ukraine, định hình chính sách Đông Âu của EU. Tuy nhiên, lập trường của ông Nawrocki có thể khiến Ba Lan mất đi vị trí này. Các nước Baltic, đặc biệt là Litva, đã nhanh chóng khẳng định vai trò ủng hộ Ukraine mạnh mẽ hơn. Theo Euractiv, Litva đã cam kết tăng viện trợ quân sự cho Ukraine và thúc đẩy quá trình gia nhập NATO của Kiev, bất chấp những lo ngại về Nga.
Đối với EU và tam giác Weimar, quan điểm hoài nghi châu Âu của ông Nawrocki có thể làm suy yếu nỗ lực của ông Tusk trong việc khôi phục ảnh hưởng của Ba Lan trong Tam giác Weimar (Pháp, Đức, Ba Lan). Tam giác này đóng vai trò quan trọng trong việc định hình các chính sách an ninh và kinh tế của EU. Nếu Ba Lan tiếp tục đối đầu với EU, các đối tác như Pháp và Đức có thể giảm sự tin tưởng vào Warsaw, làm suy yếu khả năng của Ba Lan trong việc định hình các quyết định của khối.
Đặc biệt là nguy cơ Ba Lan bị cô lập trong bối cảnh xung đột Nga - Ukraine. Trong bối cảnh Nga tiếp tục gây sức ép lên Ukraine, sự đoàn kết của các nước Đông Âu là yếu tố then chốt để đối phó với Nga. Việc ông Nawrocki hạn chế hỗ trợ Ukraine có thể làm suy yếu mặt trận chung của NATO và EU, đồng thời tạo cơ hội cho Nga khai thác các rạn nứt trong khu vực. Theo Guardian, các nhà phân tích cảnh báo rằng sự chia rẽ giữa Ba Lan và Ukraine có thể làm suy yếu an ninh khu vực, đặc biệt khi Nga đang tăng cường các chiến dịch tuyên truyền nhằm chia rẽ các đồng minh của Kiev.
Quan điểm đối ngoại của Tổng thống đắc cử Karol Nawrocki phản ánh sự chuyển hướng chiến lược của Ba Lan, ưu tiên chủ quyền quốc gia và lợi ích nội địa trong bối cảnh khu vực đầy biến động. Tuy nhiên, lập trường cứng rắn của ông đối với Ukraine, đặc biệt về vấn đề lịch sử và hội nhập EU/NATO, có nguy cơ làm rạn nứt mối quan hệ chiến lược giữa hai nước. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến vai trò lãnh đạo của Ba Lan ở Đông Âu mà còn làm phức tạp hóa quan hệ với EU và các đồng minh NATO.
Để giảm thiểu rủi ro, ông Nawrocki phải tìm cách cân bằng giữa việc bảo vệ lợi ích quốc gia và duy trì sự đoàn kết với Ukraine, đặc biệt trong bối cảnh xung đột với Nga. Thỏa hiệp với Thủ tướng Tusk và liên minh cầm quyền sẽ là yếu tố then chốt để tránh khủng hoảng thể chế và đảm bảo Ba Lan tiếp tục đóng vai trò quan trọng trên trường quốc tế. Nếu không, Ba Lan có thể giảm ảnh hưởng trong khu vực, trong khi mối quan hệ chiến lược với Ukraine đứng trước nguy cơ đổ vỡ.
