​​​​​​​Vai trò của y tế từ xa trong việc định hình lại hoạt động du lịch y tế

TS. Nguyễn Thùy Trang

Trường Đại học Thương mại

Tóm tắt

Sự hội tụ của y tế từ xa (telemedicine) và du lịch y tế đã tạo nên mô hình chăm sóc sức khỏe mới vượt rào cản địa lý. Telemedicine cách mạng hóa du lịch y tế bằng cách thay đổi các giai đoạn truyền thống: định hướng, chuẩn bị, trải nghiệm và điều trị, hồi phục, phản ánh. Qua phân tích tác động, cơ hội và thách thức cho bệnh nhân, nhà cung cấp và điều phối viên, nghiên cứu cho thấy, telemedicine tăng cường khả năng tiếp cận, nâng cao hiệu quả chi phí và định hình ngành chăm sóc sức khỏe toàn cầu, nhưng cần giải quyết rào cản pháp lý, công nghệ, văn hóa. Nghiên cứu cũng đề xuất mô hình nghiên cứu chi tiết với các giả thuyết cụ thể.

Từ khóa: Telemedicine, công nghệ y tế, du lịch y tế, trải nghiệm bệnh nhân, mô hình Chấp nhận Công nghệ

Summary

The convergence of telemedicine and medical tourism has created a new healthcare model that transcends geographical barriers. Telemedicine is revolutionizing medical tourism by transforming its traditional stages: orientation, preparation, experience and treatment, recovery, and reflection. Through an analysis of impacts, opportunities, and challenges for patients, providers, and coordinators, the study reveals that telemedicine enhances accessibility, improves cost-efficiency, and shapes the global healthcare industry. However, legal, technological, and cultural barriers must be addressed. The study also proposes a detailed research model with specific hypotheses.

Keywords: Telemedicine, medical technology, medical tourism, patient experience, Technology Acceptance Model

GIỚI THIỆU

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), y tế từ xa (telemedicine) là việc sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) để cung cấp các dịch vụ chăm sóc sức khỏe ở khoảng cách xa. Phạm vi của nó bao gồm từ tư vấn ảo đơn giản đến giám sát từ xa phức tạp và thậm chí cả phẫu thuật robot (Bashshur et al., 2016). Du lịch y tế là hiện tượng bệnh nhân di chuyển qua biên giới quốc gia để tiếp cận các phương pháp điều trị y tế (Bookman & Bookman, 2007). Động lực cho du lịch y tế bao gồm chi phí điều trị thấp hơn, thời gian chờ đợi ngắn hơn, khả năng tiếp cận các phương pháp điều trị chuyên khoa hoặc đơn giản là mong muốn kết hợp điều trị y tế với du lịch. Cả telemedicine và du lịch y tế đều đã chứng kiến sự tăng trưởng đáng kể trong bối cảnh chăm sóc sức khỏe toàn cầu được thúc đẩy bởi toàn cầu hóa và tiến bộ công nghệ.

Không chỉ tồn tại như những lĩnh vực riêng biệt, sự hội tụ telemedicine và du lịch y tế tạo ra mô hình chăm sóc sức khỏe mới, xóa bỏ rào cản địa lý, biến chăm sóc sức khỏe thành toàn cầu và ảo (Alverson, 2020). Sự kết hợp này cách mạng hóa cách bệnh nhân tiếp cận dịch vụ xuyên biên giới. Sự quan tâm của giới học thuật và ngành công nghiệp đối với sự giao thoa này ngày càng tăng, phản ánh nhu cầu hiểu rõ hơn về tác động và tiềm năng của nó. Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ, đặc biệt là công nghệ băng thông rộng và thiết bị di động là động lực chính thúc đẩy sự hội tụ này, cho phép các tương tác ảo và cung cấp dịch vụ telemedicine trên quy mô toàn cầu.

Nghiên cứu này khám phá vai trò biến đổi của telemedicine trong du lịch y tế; phân tích cơ hội, thách thức và đề xuất mô hình nghiên cứu cho tương lai.

CƠ SỞ LÝ THUYẾT

Tác động của telemedicine đối với quy trình du lịch y tế

Theo nhiều nghiên cứu, quy trình du lịch y tế truyền thống thường bao gồm 5 giai đoạn chính: định hướng, chuẩn bị, trải nghiệm và điều trị, hồi phục và phản hồi. Trong đó, giai đoạn định hướng bao gồm việc bệnh nhân tìm kiếm thông tin về các lựa chọn điều trị và dịch vụ có sẵn; giai đoạn chuẩn bị liên quan đến việc lên kế hoạch cho chuyến đi và sắp xếp các chi tiết hậu cần; giai đoạn trải nghiệm và điều trị là khi bệnh nhân thực sự đi du lịch và trải qua quá trình điều trị y tế tại điểm đến; giai đoạn hồi phục tập trung vào việc chăm sóc sau điều trị và phục hồi; giai đoạn phản hồi liên quan đến việc bệnh nhân đánh giá trải nghiệm của họ, chia sẻ phản hồi và có thể giới thiệu dịch vụ cho người khác. Telemedicine đã mang lại những thay đổi đáng kể cho từng giai đoạn này, làm cho toàn bộ quy trình hiệu quả hơn, hướng đến bệnh nhân hơn và có khả năng tiếp cận cao hơn. Cụ thể:

Trong giai đoạn định hướng, telemedicine cho phép bệnh nhân kết nối ảo với các chuyên gia để tham khảo ý kiến ban đầu, thảo luận về kế hoạch điều trị và đánh giá tính khả thi về mặt y tế. Giúp đưa ra quyết định sáng suốt hơn bằng cách cung cấp quyền truy cập thông tin chuyên môn, giảm bất đối xứng thông tin và giảm rào cản ngôn ngữ/văn hóa.

Ở giai đoạn chuẩn bị, telemedicine đơn giản hóa việc chuẩn bị cho chuyến đi bằng cách giải quyết các mối lo ngại về y tế, xác nhận điều kiện hậu cần và cung cấp các kế hoạch chăm sóc cá nhân từ xa. Tư vấn ảo cho phép đánh giá toàn diện trước chuyến đi, bao gồm xem xét tiền sử, xét nghiệm và lên kế hoạch điều trị, tăng hiệu quả và cá nhân hóa.

Trong giai đoạn trải nghiệm và điều trị, mặc dù telemedicine không thể thay thế việc điều trị trực tiếp, nhưng nó có thể đóng vai trò hỗ trợ quan trọng, tăng cường giao tiếp theo thời gian thực và có khả năng liên quan đến bác sĩ địa phương, thúc đẩy cách tiếp cận tích hợp hơn.

Giai đoạn hồi phục được hưởng lợi đáng kể từ telemedicine vì nó thu hẹp khoảng cách giữa bệnh nhân và nhà cung cấp dịch vụ sau khi họ trở về nhà, đảm bảo chăm sóc và theo dõi liên tục. Tư vấn/theo dõi ảo cho phép theo dõi tiến độ, phát hiện biến chứng sớm. Giám sát từ xa có khả năng rút ngắn thời gian nằm viện và giảm chi phí. Cải thiện đáng kể giai đoạn hồi phục bằng cách cung cấp dịch vụ sau điều trị thuận tiện, hiệu quả chi phí và tăng sự an toàn/hài lòng.

Cuối cùng, trong giai đoạn phản hồi, hoạt động tư vấn từ xa sau trải nghiệm du lịch y tế có thể giảm thiểu sự xung đột về nhận thức, giải quyết các khiếu nại của bệnh nhân và tăng cường lòng trung thành với dịch vụ. Nền tảng telemedicine tạo điều kiện cho phản hồi và giao tiếp, góp phần xây dựng danh tiếng và thu hút bệnh nhân tương lai.

Telemedicine, công cụ tiếp thị chiến lược cho du lịch y tế

Cũng theo các nghiên cứu này, telemedicine nổi lên như một công cụ tiếp thị chiến lược mạnh mẽ cho ngành du lịch y tế, cho phép các nhà cung cấp dịch vụ tiếp cận và thu hút bệnh nhân quốc tế hiệu quả hơn. Việc cung cấp các cuộc tư vấn ảo cho phép những người có ý định đi du lịch y tế kết nối với các nhà cung cấp dịch vụ từ xa ngay từ giai đoạn đầu của quá trình ra quyết định. Bằng cách cung cấp các cuộc tư vấn ảo, các cơ sở du lịch y tế có thể tương tác với bệnh nhân sớm, cung cấp hướng dẫn cá nhân hóa và xây dựng mối quan hệ trước khi họ đến. Sự tương tác ban đầu này có thể phân biệt các nhà cung cấp dịch vụ và điểm đến, mang lại cho họ lợi thế cạnh tranh.

Telemedicine cũng tạo điều kiện thuận lợi cho việc đánh giá và lên kế hoạch trước chuyến đi, làm cho quá trình du lịch y tế trở nên thuận tiện và ít rủi ro hơn. Nhà cung cấp đánh giá tiền sử, thảo luận lựa chọn điều trị, giải quyết lo ngại qua tư vấn ảo. Việc nhấn mạnh tính khả dụng này trong tiếp thị thu hút bệnh nhân tìm kiếm trải nghiệm liền mạch.

Đảm bảo tính liên tục trong chăm sóc qua biên giới là một điểm độc đáo mà telemedicine mang lại, cho phép các nhà cung cấp dịch vụ du lịch y tế khác biệt hóa dịch vụ của họ. Nó thu hẹp khoảng cách giữa các cuộc tư vấn trước chuyến đi, điều trị trực tiếp và theo dõi sau phẫu thuật, cung cấp cho bệnh nhân một gói chăm sóc toàn diện (Berwick, 2003). Các nỗ lực tiếp thị nhấn mạnh tư vấn telemedicine sau điều trị đảm bảo hỗ trợ liên tục.

Các nền tảng telemedicine cung cấp một cơ hội có giá trị để giáo dục và thu hút bệnh nhân về các tình trạng bệnh, lựa chọn điều trị và hướng dẫn chăm sóc sau phẫu thuật. Các ứng dụng telemedicine di động cung cấp giao diện hữu ích cho các nhà cung cấp dịch vụ đánh giá bệnh nhân theo thời gian thực và đưa ra các khuyến nghị chủ động (Berry & Linoff, 2004).

Cuối cùng, các công cụ telemedicine kỹ thuật số cho phép các nhà cung cấp du lịch y tế cung cấp các chuyến tham quan ảo về cơ sở vật chất của họ. Nội dung tương tác như video 360, VR giúp bệnh nhân tiềm năng khám phá từ xa, xây dựng lòng tin và quen thuộc trước khi đến.

MÔ HÌNH VÀ GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU

Để nghiên cứu toàn diện tác động của telemedicine đối với du lịch y tế, cần mô hình dựa trên lý thuyết. Sự giao thoa công nghệ, chăm sóc sức khỏe, du lịch đòi hỏi khung phân tích đa yếu tố. Bài viết đề xuất một mô hình nghiên cứu tích hợp Mô hình Chấp nhận Công nghệ (TAM) (Davis, 1989) và Lý thuyết Thống nhất về Chấp nhận và Sử dụng Công nghệ (UTAUT) (Venkatesh et al., 2003) kết hợp với mô hình giao tiếp 5 giai đoạn của quy trình du lịch y tế (Pizam & Mansfeld, 1999) để cung cấp một sự hiểu biết toàn diện về việc áp dụng và tác động của telemedicine tới du lịch y tế.

Mô hình Chấp nhận Công nghệ (TAM) và Lý thuyết Thống nhất về Chấp nhận và Sử dụng Công nghệ (UTAUT) là các mô hình được thiết lập rộng rãi trong nghiên cứu hệ thống thông tin để giải thích và dự đoán việc chấp nhận và sử dụng công nghệ của người dùng. TAM cho rằng việc chấp nhận công nghệ được xác định bởi 2 niềm tin chính: tính hữu ích được nhận thức (perceived usefulness - PU) và tính dễ sử dụng được nhận thức (perceived ease of use - PEOU) (Davis, 1989). UTAUT mở rộng TAM bằng cách tích hợp các yếu tố bổ sung như kỳ vọng hiệu suất (performance expectancy), kỳ vọng nỗ lực (effort expectancy), ảnh hưởng xã hội (social influence) và điều kiện thuận lợi (facilitating conditions) để dự đoán ý định hành vi và sử dụng công nghệ (Venkatesh et al., 2003). Trong bối cảnh telemedicine và du lịch y tế, các mô hình này có thể giúp hiểu được các yếu tố ảnh hưởng đến việc chấp nhận và sử dụng telemedicine của bệnh nhân, nhà cung cấp dịch vụ và nhà điều phối. Bệnh nhân có nhiều khả năng sử dụng telemedicine nếu họ nhận thấy nó hữu ích, dễ sử dụng, cải thiện hiệu suất chăm sóc sức khỏe của họ, không đòi hỏi nhiều nỗ lực, được ảnh hưởng tích cực bởi xã hội và được hỗ trợ bởi các điều kiện thuận lợi.

Mô hình giao tiếp 5 giai đoạn của quy trình du lịch y tế nhấn mạnh vai trò quan trọng của giao tiếp ở các giai đoạn khác nhau trong hành trình của bệnh nhân du lịch y tế: định hướng, chuẩn bị, trải nghiệm và điều trị, hồi phục và phản hồi. Giao tiếp hiệu quả là rất cần thiết để xây dựng lòng tin, quản lý kỳ vọng, cung cấp thông tin và hỗ trợ, và cuối cùng là nâng cao sự hài lòng của bệnh nhân cũng như kết quả điều trị trong du lịch y tế (Bennett & Lilley, 2015). Việc tích hợp mô hình giao tiếp này với các Mô hình Chấp nhận Công nghệ cho phép chúng ta khám phá cách telemedicine tác động đến giao tiếp ở mỗi giai đoạn của quy trình du lịch y tế và cách chất lượng giao tiếp này ảnh hưởng đến việc chấp nhận telemedicine, sự hài lòng của bệnh nhân và kết quả du lịch y tế tổng thể.

Mô hình khái niệm được đề xuất bao gồm các biến độc lập như:

- Việc áp dụng telemedicine: Được đo bằng các yếu tố từ TAM/UTAUT (tính hữu ích được nhận thức, tính dễ sử dụng được nhận thức, kỳ vọng hiệu suất, kỳ vọng nỗ lực, ảnh hưởng xã hội, điều kiện thuận lợi) và mức độ sử dụng thực tế telemedicine.

- Các tính năng của telemedicine: Tư vấn video, giám sát từ xa, nhắn tin an toàn, ứng dụng di động, cổng thông tin bệnh nhân.

- Chất lượng giao tiếp: Được đo bằng chất lượng thông tin được cung cấp, chất lượng tương tác giữa bệnh nhân và nhà cung cấp dịch vụ, sự đồng cảm, sự phản hồi và sự rõ ràng trong giao tiếp.

Các biến trung gian bao gồm:

- Sự hài lòng của bệnh nhân: Mức độ hài lòng của bệnh nhân với trải nghiệm du lịch y tế tổng thể, bao gồm cả việc sử dụng telemedicine.

- Lòng tin: Mức độ tin tưởng của bệnh nhân vào nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe và công nghệ telemedicine.

- Giá trị cảm nhận: Giá trị mà bệnh nhân nhận được từ việc sử dụng telemedicine trong du lịch y tế, bao gồm cả lợi ích về chi phí, sự tiện lợi và khả năng tiếp cận.

- Hành vi tìm kiếm thông tin: Mức độ bệnh nhân tích cực tìm kiếm thông tin về du lịch y tế và telemedicine.

Các biến phụ thuộc bao gồm:

- Việc ra quyết định du lịch y tế: Ý định của bệnh nhân tham gia du lịch y tế và lựa chọn điểm đến/nhà cung cấp dịch vụ.

- Lòng trung thành của bệnh nhân: Ý định quay lại và giới thiệu một nhà cung cấp dịch vụ/điểm đến du lịch y tế cho người khác.

- Kết quả điều trị: Kết quả sức khỏe của bệnh nhân sau khi điều trị du lịch y tế.

- Danh tiếng của điểm đến/nhà cung cấp dịch vụ: Nhận thức và danh tiếng của điểm đến/nhà cung cấp dịch vụ du lịch y tế trong số bệnh nhân tiềm năng.

Các yếu tố điều tiết bao gồm:

- Văn hóa: Sự khác biệt về văn hóa có thể ảnh hưởng đến việc chấp nhận và sử dụng công nghệ, phong cách giao tiếp và kỳ vọng về chăm sóc sức khỏe.

- Môi trường pháp lý và quy định: Các quy định và luật pháp khác nhau ở các quốc gia khác nhau có thể ảnh hưởng đến việc triển khai và sử dụng telemedicine trong du lịch y tế.

- Cơ sở hạ tầng công nghệ: Khả năng tiếp cận và chất lượng của cơ sở hạ tầng công nghệ ở các khu vực khác nhau có thể ảnh hưởng đến tính khả thi và hiệu quả của telemedicine.

Mô hình nghiên cứu tích hợp chấp nhận và tác động của telemedicine trong du lịch y tế được thể hiện qua Hình.

Hình: Mô hình nghiên cứu tích hợp chấp nhận và tác động của telemedicine trong du lịch y tế

Nguồn: Tác giả đề xuất

Dựa trên mô hình nghiên cứu đề xuất và cơ sở lý luận, ta có các giả thuyết nghiên cứu cụ thể sau đây:

H1: Tính hữu ích được nhận thức (PU) của telemedicine sẽ có tác động tích cực đáng kể đến ý định của bệnh nhân tham gia du lịch y tế.

H2: Tính dễ sử dụng được nhận thức (PEOU) của telemedicine sẽ có tác động tích cực đáng kể đến tính hữu ích được nhận thức (PU) và ý định của bệnh nhân tham gia du lịch y tế.

H3: Kỳ vọng hiệu suất (PE) của telemedicine sẽ có tác động tích cực đáng kể đến ý định của bệnh nhân tham gia du lịch y tế.

H4: Kỳ vọng nỗ lực (EE) của telemedicine sẽ có tác động tiêu cực đáng kể đến ý định của bệnh nhân tham gia du lịch y tế.

H5: Ảnh hưởng xã hội (SI) sẽ có tác động tích cực đáng kể đến ý định của bệnh nhân tham gia du lịch y tế.

H6: Điều kiện thuận lợi (FC) sẽ có tác động tích cực đáng kể đến việc sử dụng telemedicine của bệnh nhân.

H7: Chất lượng giao tiếp thông qua telemedicine sẽ có tác động tích cực đáng kể đến sự hài lòng của bệnh nhân trong du lịch y tế.

H8: Lòng tin sẽ đóng vai trò trung gian trong mối quan hệ giữa việc áp dụng telemedicine và sự hài lòng của bệnh nhân trong du lịch y tế.

H9: Giá trị được nhận thức sẽ đóng vai trò trung gian trong mối quan hệ giữa việc áp dụng telemedicine và ý định của bệnh nhân tham gia du lịch y tế.

H10: Các yếu tố văn hóa (ví dụ: khoảng cách quyền lực, chủ nghĩa cá nhân) sẽ điều tiết tác động của chất lượng giao tiếp telemedicine đối với sự hài lòng của bệnh nhân trong các tương tác chăm sóc sức khỏe xuyên biên giới.

Các phương pháp nghiên cứu tiềm năng bao gồm các cuộc khảo sát định lượng sử dụng bảng câu hỏi được xác thực để thu thập dữ liệu từ bệnh nhân, nhà cung cấp dịch vụ và nhà điều phối du lịch y tế để kiểm tra các giả thuyết được đề xuất. Các cuộc phỏng vấn định tính và nhóm tập trung cũng có thể được sử dụng để thu thập những hiểu biết sâu sắc hơn về kinh nghiệm và nhận thức của các bên liên quan về telemedicine trong du lịch y tế, bổ sung cho kết quả định lượng. Các phương pháp hỗn hợp có thể cung cấp một sự hiểu biết toàn diện và sâu sắc hơn về chủ đề nghiên cứu.

KẾT LUẬN

Telemedicine đang đóng một vai trò quan trọng trong việc định hình lại hoạt động du lịch y tế, mang lại nhiều cơ hội và đồng thời đặt ra những thách thức đáng kể. Cụ thể, telemedicine mang lại nhiều cơ hội cho bệnh nhân, nhà cung cấp dịch vụ và nhà điều phối, bao gồm khả năng tiếp cận được nâng cao, sự tiện lợi, tiết kiệm chi phí, sự hài lòng được cải thiện và tính liên tục trong chăm sóc. Hơn nữa, telemedicine nổi lên như một công cụ tiếp thị chiến lược mạnh mẽ, cho phép các nhà cung cấp dịch vụ tương tác với bệnh nhân tiềm năng sớm, tạo điều kiện đánh giá trước chuyến đi, đảm bảo tính liên tục trong chăm sóc và nâng cao giáo dục và sự tham gia của bệnh nhân.

Nghiên cứu tương lai nên kiểm tra thực nghiệm mô hình đề xuất và giả thuyết, phân tích so sánh áp dụng telemedicine ở các điểm đến, điều tra tác động lâu dài đến kết quả điều trị và tăng trưởng ngành, khám phá cân nhắc đạo đức/pháp lý và vai trò của yếu tố văn hóa/xã hội.

Tài liệu tham khảo:

1. Agarwal, R., Khuntia, J., & Bhattacharya, S. (2020). Telemedicine and patient empowerment: A dynamic capability perspective. Information & Management, 57(4), 103227.

2. Almathami, H. K., Khan, A. Z., & Ghaffar, R. A. (2020). Telemedicine adoption in developing countries: A systematic review. BMC Health Services Research, 20(1), 190.

3. Alverson, D. C. (2020). The globalization of health care: Telemedicine, medical tourism, and migration of health professionals. AMA Journal of Ethics, 22(1), E29-35.

4. Bashshur, R. L., Shannon, G. W., Krupinski, E. A., & Grigsby, J. (2016). The taxonomy of telemedicine. Telemedicine and e-Health, 22(6), 494-499.

5. Bastani, M., Jabbari, A., Rajabi, M., & Bastani, P. (2019). Telemedicine in low-and middle-income countries: A systematic review and meta-analysis. Journal of Telemedicine and Telecare, 25(9), 507-518.

6. Bennett, K. K., & Lilley, K. (2015). Communication and patient experience in hospital: A systematic review and meta-analysis. Patient Education and Counseling, 98(1), 1-8.

7. Berry, L. L., & Linoff, G. S. (2004). Customer relationship management: Concepts and technologies. McGraw-Hill/Irwin.

8. Berwick, D. M. (2003). Disseminating innovations in health care. Jama, 289(15), 1969-1975.

9. Blecher, M., Grant, C., & Sharma, M. (2018). Telemedicine and patient satisfaction: A systematic review. Journal of Telemedicine and Telecare, 24(10), 645-654.

10. Bookman, M. Z., & Bookman, K. W. (2007). Medical tourism in developing countries. Palgrave Macmillan.