Tác động của đầu tư trực tiếp nước ngoài đến năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh

ThS. Nguyễn Thị Duyên

Trường Cao đẳng Công nghệ Y Dược Việt Nam

Email: duyennt.kdha@gmail.com

Tóm tắt

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò thiết yếu của đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp hoạt động trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Trong các yếu tố được phân tích, phát triển nguồn nhân lực cho thấy mức độ tác động lớn nhất, phản ánh rõ nét tầm quan trọng của việc nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng lao động trong việc cải thiện vị thế cạnh tranh của doanh nghiệp. Điều này cho thấy rằng FDI không chỉ mang lại lợi ích về mặt tài chính, mà còn tạo ra áp lực và động lực để doanh nghiệp địa phương đầu tư vào yếu tố con người, từ đó nâng cao hiệu quả tổ chức sản xuất và quản trị. Bên cạnh đó, yếu tố đổi mới công nghệ cũng cho thấy ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa đáng kể. Những giải pháp sẽ giúp doanh nghiệp tại Bắc Ninh nâng cao năng lực cạnh tranh, thích ứng tốt hơn với yêu cầu của thị trường quốc tế và góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế bền vững trên địa bàn tỉnh.

Từ khóa: FDI, năng lực cạnh tranh, doanh nghiệp tại Bắc Ninh.

Abstract

The research results confirm the essential role of foreign direct investment (FDI) in improving the competitiveness of enterprises operating in Bac Ninh province. Among the analyzed factors, human resource development shows the greatest impact, clearly reflecting the importance of improving professional qualifications and labor skills in improving the competitive position of enterprises. This shows that FDI not only brings financial benefits, but also creates pressure and motivation for local enterprises to invest in human factors, thereby improving the efficiency of production organization and management. In addition, the technological innovation factor also shows a positive and significant impact. These solutions will help enterprises in Bac Ninh improve their competitiveness, better adapt to the requirements of the international market and contribute to promoting sustainable economic development in the province.

Keywords: FDI, competitiveness, enterprises in Bac Ninh

GIỚI THIỆU

Trong bối cảnh toàn cầu hóa kinh tế ngày càng sâu rộng, đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) được xem là một trong những yếu tố quan trọng góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, hiện đại hóa sản xuất và nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước. Tại Việt Nam, FDI đã đóng vai trò tích cực trong việc cải thiện chất lượng nguồn nhân lực, chuyển giao công nghệ, và tăng cường khả năng hội nhập quốc tế của doanh nghiệp nội địa. Theo Tô Trung Thành và Nguyễn Quỳnh Trang (2023), FDI có ảnh hưởng đáng kể đến năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) trong khu vực doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ, đặc biệt thông qua các hiệu ứng lan tỏa về công nghệ và tổ chức quản lý. Những ảnh hưởng này không chỉ giới hạn ở quy mô từng doanh nghiệp, mà còn tác động đến năng lực cạnh tranh chung của cả khu vực sản xuất tại địa phương.

Tỉnh Bắc Ninh là một trong các địa phương có tốc độ công nghiệp hóa nhanh, với sự hiện diện ngày càng nhiều của các tập đoàn đa quốc gia trong các lĩnh vực công nghệ cao, điện tử, và cơ khí chính xác. Dòng vốn FDI chảy mạnh vào Bắc Ninh trong hơn một thập kỷ qua đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc mở rộng sản xuất, nâng cấp hạ tầng kỹ thuật, và hình thành mạng lưới doanh nghiệp phụ trợ. Tuy nhiên, bên cạnh những đóng góp tích cực, vấn đề đặt ra là mức độ và cơ chế tác động thực sự của FDI đến năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp địa phương. Không ít doanh nghiệp trong nước vẫn gặp khó khăn trong việc tiếp cận công nghệ hiện đại, phát triển sản phẩm có giá trị gia tăng cao, hoặc tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu một cách hiệu quả.

Từ góc độ quốc tế, nghiên cứu của Kanyana (2023) về tác động của FDI trong lĩnh vực nông nghiệp cho thấy rằng mức độ đóng góp của dòng vốn này vào năng suất và khả năng cạnh tranh của sản phẩm phụ thuộc rất lớn vào khả năng hấp thụ công nghệ và chất lượng quản trị doanh nghiệp bản địa. Điều này cho thấy việc chỉ thu hút FDI không đảm bảo nâng cao năng lực cạnh tranh nếu thiếu cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp địa phương nâng cao năng lực tiếp nhận và khai thác giá trị từ nguồn vốn đầu tư nước ngoài. Tương tự, nghiên cứu của Jalata (2021) tại Ethiopia đã khẳng định rằng sức cạnh tranh của sản phẩm nông nghiệp phụ thuộc không chỉ vào nguồn vốn đầu tư mà còn vào chiến lược phát triển vùng nguyên liệu, năng lực logistics và chính sách xuất khẩu đồng bộ.

Với vai trò là tỉnh trọng điểm công nghiệp của miền Bắc, Bắc Ninh đang đứng trước cơ hội lớn để tiếp tục khai thác hiệu quả dòng vốn FDI nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh cho khu vực doanh nghiệp trong nước. Tuy nhiên, thực trạng phát triển hiện nay đặt ra yêu cầu nghiên cứu một cách toàn diện, khoa học và có hệ thống về tác động của FDI đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh. Trên cơ sở đó, cần xác định các yếu tố trung gian hoặc điều kiện nền tảng quyết định mức độ lan tỏa tích cực của FDI đối với khu vực doanh nghiệp trong nước, từ đó đề xuất các giải pháp mang tính chiến lược và khả thi nhằm nâng cao hiệu quả thu hút và sử dụng FDI, thúc đẩy năng lực cạnh tranh bền vững cho toàn bộ hệ thống doanh nghiệp tại Bắc Ninh.

CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Cơ sở lý thuyết và khung phân tích

Khái niệm và vai trò của đầu tư trực tiếp nước ngoài

Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) là hoạt động đầu tư mà nhà đầu tư nước ngoài nắm quyền kiểm soát hoặc sở hữu một phần đáng kể trong doanh nghiệp tại quốc gia tiếp nhận. Theo định nghĩa của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), FDI được thực hiện với mục đích thiết lập một mối quan hệ lâu dài và có ảnh hưởng đáng kể đến hoạt động của doanh nghiệp ở nước sở tại. Vai trò của FDI không chỉ dừng lại ở việc cung cấp vốn mà còn mang lại nhiều giá trị gia tăng thông qua chuyển giao công nghệ, cải thiện năng lực quản lý, và tăng cường kết nối với thị trường quốc tế.

Lý thuyết về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu

Chi phí sản xuất: Chi phí sản xuất là yếu tố quyết định trực tiếp đến giá bán và khả năng cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường. Việc áp dụng công nghệ hiện đại thông qua FDI giúp giảm chi phí lao động và nguyên liệu, từ đó cải thiện hiệu quả kinh tế. Albiman, Yussuf và Hemed (2022) đã chỉ ra rằng FDI đóng vai trò quan trọng trong việc tối ưu hóa chi phí sản xuất thông qua việc chuyển giao công nghệ và cải tiến quy trình.

Chất lượng sản phẩm: Chất lượng là yếu tố cốt lõi trong việc xây dựng uy tín và duy trì khách hàng. FDI mang lại lợi ích lớn thông qua việc nâng cấp hệ thống sản xuất và áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế trong kiểm định chất lượng.

Thương hiệu: Thương hiệu là tài sản vô hình giúp doanh nghiệp tạo ra sự khác biệt và nâng cao giá trị sản phẩm. Các doanh nghiệp có vốn FDI thường có lợi thế trong việc xây dựng và quảng bá thương hiệu nhờ vào kinh nghiệm và nguồn lực từ công ty mẹ.

Năng lực quản lý: Năng lực quản lý đóng vai trò quan trọng trong việc tối ưu hóa các nguồn lực và duy trì sự phát triển bền vững. FDI không chỉ giúp nâng cao trình độ quản lý thông qua việc đào tạo nhân lực mà còn thúc đẩy doanh nghiệp nội địa áp dụng các phương pháp quản lý tiên tiến. Kanyana (2023) nhấn mạnh rằng năng lực quản lý được cải thiện là yếu tố quyết định giúp các doanh nghiệp đạt được lợi thế cạnh tranh dài hạn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng kết hợp với phân tích định tính để đánh giá tác động của FDI đến năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Bắc Ninhm. Phương pháp định lượng được thực hiện thông qua việc thu thập và phân tích dữ liệu từ các nguồn thứ cấp, bao gồm báo cáo tài chính, dữ liệu FDI, và chỉ số cạnh tranh của các doanh nghiệp trong giai đoạn 2015–2024. Tổng số 80 doanh nghiệp tại tỉnh Bắc Ninh, bao gồm các doanh nghiệp có vốn FDI và không có vốn FDI, trong giai đoạn từ năm 2015 đến năm 2024.

Mô hình nghiên cứu

Mô hình kinh tế lượng hồi quy bội được sử dụng để kiểm định mối quan hệ giữa FDI và các yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh, bao gồm chi phí sản xuất, chất lượng sản phẩm, thương hiệu, và năng lực quản lý. Phân tích định tính được thực hiện thông qua các cuộc phỏng vấn chuyên sâu với chuyên gia ngành, lãnh đạo doanh nghiệp, và nhà hoạch định chính sách nhằm xác định cơ chế tác động và các yếu tố trung gian.

Mô hình nghiên cứu được xây dựng dựa trên lý thuyết về tác động của FDI đến năng lực cạnh tranh thông qua 4 cơ chế chính:

Chuyển giao công nghệ: Đo lường qua tỷ lệ đổi mới công nghệ (TECH).

Tăng cường vốn đầu tư: Đo lường qua tỷ lệ vốn FDI trên tổng vốn đầu tư (FDICAP).

Mở rộng thị trường: Đo lường qua giá trị xuất khẩu của doanh nghiệp (EXP).

Phát triển nguồn nhân lực: Đo lường qua tỷ lệ lao động được đào tạo (TRAIN).

Hàm hồi quy bội được biểu diễn như sau: