Nghiên cứu, sử dụng tác phẩm kinh điển trong giảng dạy Kinh tế chính trị tại Học viện Chính trị Công an nhân dân

Trần Minh Ngọc

Khoa Kinh tế chính trị - Học viện Chính trị Công an nhân dân

Email: tranminhngoc221185@gmail.com

Tóm tắt

Giáo dục nói chung và giáo dục đại học nói riêng luôn yêu cầu có sự đổi mới trong phương pháp giảng dạy, tiếp cận và học tập... nhằm đáp ứng nhu cầu thực tiễn. Tuy nhiên, bất kỳ sự đổi mới nào cũng đều cần dựa trên những giá trị cốt lõi. Chuyên ngành Lý luận chính trị nói chung, Kinh tế chính trị nói riêng thì tác phẩm kinh điển là một trong những cơ sở mang giá trị cốt lõi ấy. Đối với công tác giảng dạy Kinh tế chính trị ở Học viện Chính trị Công an nhân dân, nghiên cứu tác phẩm kinh điển là nhiệm vụ vừa mang tính tự thân, vừa mang tính bắt buộc nhằm giúp người dạy và người học tiếp cận hệ thống các “lý luận gốc”, đồng thời, góp phần vào công cuộc gìn giữ di sản lý luận của các nhà kinh điển và khẳng định sức sống mãnh liệt của chủ nghĩa Mác – Lênin trong thời đại ngày nay.

Từ khoá: Kinh tế chính trị, tác phẩm kinh điển, chủ nghĩa Mác – Lênin

Summary

Education in general, and higher education in particular, constantly requires innovation in teaching methods, approaches, and learning processes to meet practical demands. any form of innovation must be grounded in fundamental core values. In the field of Political Theory, and specifically Political Economy, classical works serve as foundational core values. For teaching Political Economy at the People's Public Security Political Academy, studying classical works is both an inherent and mandatory task. It enables both instructors and learners to engage with a system of “foundational theories” while contributing to the preservation of the theoretical legacy of classical thinkers and affirming the enduring vitality of Marxism–Leninism in the contemporary era.

Keywords: Political economy, classical works, Marxism–Leninism

MỘT VÀI NÉT VỀ TÁC PHẨM KINH ĐIỂN

Theo nhiều từ điển của Việt Nam ghi nhận, kinh điển là một sản phẩm vật chất hoặc tinh thần có giá trị ở mức đỉnh cao, là những chuẩn mực, điển hình đã được lựa chọn, sàng lọc, đánh giá và công nhận rộng rãi. Tác phẩm kinh điển là những bài nói, bài viết có giá trị mẫu mực, tiêu biểu; có ảnh hưởng lớn cho một học thuyết, một chủ nghĩa, một tôn giáo nào đó.

Tác phẩm kinh điển của chủ nghĩa Mác – Lênin là những công trình lý luận mang tính nền tảng do C.Mác, Ph.Ănghen, V.I.Lênin biên soạn, trình bày những quan điểm, tư tưởng của bản thân về các vấn đề khoa học triết học, kinh tế - chính trị học, chủ nghĩa cộng sản khoa học; những vấn đề về thế giới quan, phương pháp luận hay chống lại các quan điểm sai trái, phản khoa học đối lập với chủ nghĩa Mác-Lênin. Những tác phẩm này có đóng góp to lớn cho phong trào cách mạng vô sản, định hướng xây dựng và phát triển các xã hội công bằng, văn minh.

Tác phẩm kinh điển khác tác phẩm nghệ thuật, khác sách giáo khoa. Nó mang tính lịch sử rất rõ nét và luôn bị quy định bởi các điều kiện, hoàn cảnh ra đời cụ thể như: điều kiện kinh tế, chính trị, lý luận… nên đòi hỏi người đọc cần có phương pháp nghiên cứu cụ thể.

Mỗi tác phẩm kinh điển là một đặc trưng, có tác phẩm trình bày quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin (Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản...), có tác phẩm là bút ký (Bút ký triết học...), có tác phẩm mang tính bút chiến (Chống Đuy-rinh, Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán...), có tác phẩm ngắn, có tác phẩm dài và được viết trong thời gian nhiều năm, có tác phẩm gắn với các diễn biến lịch sử đấu tranh chính trị xã hội của một dân tộc - quốc gia cụ thể (Nội chiến ở Pháp; Đấu tranh giai cấp ở Pháp)... Khi xác định đúng đặc trưng cơ bản của tác phẩm thì mới có phương pháp nghiên cứu tác phẩm phù hợp.

Ý NGHĨA CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU, SỬ DỤNG TÁC PHẨM KINH ĐIỂN TRONG GIẢNG DẠY KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC – LÊNIN

Di sản tư tưởng của C.Mác, Ph.Ănghen, V.I.Lênin có giá trị bền vững trong thời đại ngày nay. Lịch sử nhân loại đã có nhiều thay đổi lớn lao, nhưng chủ nghĩa Mác – Lênin vẫn chứng tỏ được sức sống của nó. Bất cứ những quan tâm nào về xã hội, lịch sử đều có thể tìm thấy trong học thuyết Mác những cơ sở khoa học cho lời giải đáp. Ngoài ra, từ chỗ phản ánh khách quan, khoa học quá trình tất yếu của lịch sử nhân loại, chủ nghĩa Mác – Lênin còn cung cấp những quan điểm, nguyên tắc chung, cơ bản để nhận thức, giải thích chính xác về cơ bản những chế độ xã hội và con đường để xây dựng xã hội mới - xã hội cộng sản.

Trong Tư bản, tập thứ nhất, quyển I, phần thứ bảy, chương XXIV: Cái gọi là tích lũy ban đầu. C.Mác nói về khuynh hướng lịch sử của chủ nghĩa tư bản và từ đó nhắc tới quy luật phủ định của phủ định. C.Mác cũng đã nêu ra mâu thuẫn bản chất trong xã hội tư bản là mâu thuẫn giữa tính chất xã hội ngày càng cao của lực lượng sản xuất và sự chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa đối với tư liệu sản xuất. Mâu thuẫn này sẽ không được giải quyết chừng nào còn chủ nghĩa tư bản. Do vậy, đây chính là tiền đề cho cuộc đấu tranh giai cấp, cách mạng xã hội tất yếu xảy ra và nó mở đầu cho một giai đoạn lịch sử mới. C.Mác viết: “Sự độc quyền của tư bản trở thành xiềng xích ràng buộc cái phương thức sản xuất đã thịnh vượng lên cùng với độc quyền và dưới độc quyền đó. Sự tập trung tư liệu sản xuất và xã hội hoá lao động đạt đến cái điểm mà chúng không còn thích hợp với cái vỏ tư bản chủ nghĩa của chúng nữa. Cái vỏ đó vỡ tung ra. Giờ tận số của chế độ tư hữu tư bản chủ nghĩa đã điểm. Những kẻ đi tước đoạt vị tước đoạt. Phương thức chiếm hữu tư bản chủ nghĩa do phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa đẻ ra và do đó, cả chế độ tư hữu tư bản chủ nghĩa nữa đều là sự phủ định đầu tiên đối với chế độ tư hữu cá nhân dựa trên lao động của bản thân. Nhưng nền sản xuất tư bản chủ nghĩa lại đẻ ra sự phủ định bản thân nó, với tính tất yếu của một quá trình tự nhiên. Đó là sự phủ định của phủ định. Sự phủ định này không khôi phục lại chế độ tư hữu, mà khôi phục lại chế độ sở hữu cá nhân trên cơ sở những thành tựu của thời đại tư bản chủ nghĩa: trên cơ sở sự hiệp tác và sự chiếm hữu công cộng đối với ruộng đất và những tư liệu sản xuất do chính lao động làm ra”. Nói cách khác, chính sự vận động của những mâu thuẫn nội tại trong lòng xã hội tư bản đó và cuộc đấu tranh của nhân dân lao động sẽ quyết định vận mệnh của chủ nghĩa tư bản. Luận điểm này đến nay vẫn còn giá trị. Bởi sự vươn lên một xã hội ở tầm cao mới là tất yếu, nhưng khi nào đạt được và phương thức ra sao còn phụ thuộc vào nhân tố chủ quan.

Cùng với tinh thần khoa học và khách quan, người nghiên cứu học tập cần đào sâu, trao đổi để tiếp tục phát triển và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác trong xây dựng khát vọng và sự phát triển của chủ nghĩa xã hội hiện thực trong thế kỷ mới. Mỗi cá nhân phải nhận thức đúng, nắm vững về mặt lý luận và có sứ mệnh tiếp tục lan tỏa chủ nghĩa Mác - Lênin trên tinh thần tư duy, định hình đường lối phát triển phải luôn thích ứng với sự thay đổi, phù hợp với bối cảnh và điều kiện mới để thành công.

Tác phẩm kinh điển là tư liệu lý luận gốc – hành trang cần có trong nghiên cứu học tập Lý luận chính trị nói chung và Kinh tế chính trị Mác – Lênin nói riêng. Nghiên cứu tác phẩm kinh điển giúp người học hiểu đúng, chính xác các quan điểm, nguyên lý của Kinh tế chính trị Mác – Lênin là cơ sở lý luận tin cậy giúp người nghiên cứu học tập có thể hiểu sâu sắc và đầy đủ hơn về nguồn gốc, bản chất của những nội dung được trình bày trong giáo trình; tránh được tình trạng tìm hiểu kiến thức một cách hời hợt, thiếu tính lịch sử, dẫn đến dễ lung lay tư tưởng khi đối mặt với những quan điểm sai trái của các thế lực thù địch.

NGHIÊN CỨU, SỬ DỤNG TÁC PHẨM KINH ĐIỂN TRONG DẠY HỌC KINH TẾ CHÍNH TRỊ

Sử dụng tác phẩm kinh điển trong dạy học cũng giống như những phương pháp giảng dạy khác, có mặt tích cực và mặt hạn chế. Giảng viên trong quá trình giảng dạy cần khéo léo áp dụng trong các trường hợp, điều kiện cụ thể sẽ phát huy được mặt tích cực, yếu tố hợp lý của phương pháp giảng dạy đã chọn lựa. Với lượng di sản khổng lồ các nhà kinh điển đã để lại cho nhân loại đến ngày nay, việc nghiên cứu, khai thác, sử dụng các tác phẩm như thế nào cho hiệu quả là vấn đề đặt ra cần được giải quyết. Qua thực tiễn giảng dạy và nghiên cứu, tác giả nhận thấy cần phải chú trọng một vài điểm sau đây:

Một là, quá trình nghiên cứu tác phẩm kinh điển Mác - Lênin cần quán triệt và thực hiện nghiêm các nguyên tắc phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng. Khi nghiên cứu các tác phẩm kinh điển Mác - Lênin, người dạy và người học trước hết phải quán triệt nguyên tắc khách quan, chú thích đúng những điều các nhà kinh điển đã viết. Việc đánh giá các giá trị cống hiến của các tư tưởng, quan điểm trong tác phẩm kinh điển cũng phải dựa trên tinh thần khách quan, khoa học, không vì một động cơ, mục đích nào khác. Sinh thời, C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin đã luôn thẳng thắn chỉ ra những hạn chế và không hề ngần ngại sửa chữa lại chính những luận điểm, tư tưởng trước đó công bố. Do đó, cần bảo vệ chủ nghĩa Mác - Lênin, nhưng phải trên tinh thần khách quan, khoa học.

Khi nghiên cứu các tác phẩm kinh điển Mác - Lênin, người dạy và người học phải đảm bảo đặt trong tính toàn diện, chỉnh thể, hệ thống. Chủ nghĩa Mác - Lênin không chỉ là một khoa học, mà còn là một hệ thống lý luận hoàn chỉnh. Đó là một tập hợp nhiều tầng nấc, là hệ thống những khái quát lý luận về tiến trình phát triển vốn có của thế giới. Ở đó, lý luận, phương pháp, hệ tư tưởng, thế giới quan và thực tiễn thống nhất với nhau tạo thành một chỉnh thể. Nguyên tắc này cũng đòi hỏi người dạy và học nhìn nhận vấn đề một cách trọng tâm, trọng điểm, biết đánh giá vấn đề chủ yếu mà tác phẩm đề cập.

Khi nghiên cứu các tác phẩm kinh điển Mác - Lênin, người dạy và người học phải đặt trong hoàn cảnh lịch sử cụ thể và phát triển. Điều đó có nghĩa là phải hiểu rõ hoàn cảnh lịch sử của tác phẩm, phải xem xét các quan điểm của các nhà kinh điển trong tác phẩm gắn với thời gian, không gian cụ thể, đối chiếu, so sánh cùng với sự kế thừa và phát triển các quan điểm trước đó theo dòng chảy của lịch sử. Đứng vững trên lập trường lịch sử cụ thể và phát triển sẽ là chìa khóa để người dạy và người học tiếp cận đúng giá trị tư tưởng của các nhà kinh điển và có sự vận dụng một cách đúng đắn, phù hợp.

Bên cạnh đó, khi nghiên cứu các tác phẩm kinh điển Mác - Lênin, người dạy và người học phải đứng trên nguyên tắc thực tiễn, tôn trọng thực tiễn, lấy thực tiễn làm tiêu chuẩn để đánh giá chân lý; Cần nghiên cứu, xác định, kiểm nghiệm những tư tưởng nào vẫn tiếp tục khẳng định giá trị vượt thời đại, những tư tưởng đã bị thực tiễn ngày nay vượt qua, thể hiện sự lạc hậu... Có như vậy, các tư tưởng của các nhà kinh điển luôn được làm mới, được nghiên cứu, bổ sung, phát triển phù hợp với sự vận động của thực tiễn.

Trên cơ sở quán triệt các nguyên tắc trên, cần nâng cao nhận thức, trách nhiệm người dạy và người học về vị trí, tầm quan trọng của việc nghiên cứu tác phẩm kinh điển trong giảng dạy triết học Mác - Lênin. Từ đó, có thái độ học tập, nghiên cứu một cách nghiêm túc, tích cực. Đặc biệt, cần vận dụng vào thực tiễn công tác trong môi trường quân đội để hoạt động một cách có hiệu quả như Chủ tịch Hồ Chủ Minh đã dạy “học tập lập trường, quan điểm và phương pháp của chủ nghĩa Mác - Lênin để áp dụng lập trường, quan điểm và phương pháp ấy mà giải quyết cho tốt những vấn đề thực tế trong công tác cách mạng của chúng ta”.

Hai là, sử dụng hiệu quả tác phẩm kinh điển trong dạy và học Kinh tế chính trị Mác – Lênin. Lựa chọn kiến thức trọng tâm của bài học, dựa trên tình hình thực tế hiện nay, môn Kinh tế chính trị Mác – Lênin được giảng dạy với thời lượng 3 tín chỉ. Giáo trình Kinh tế chính trị Mác – Lênin do Bộ Giáo dục Đào tạo ra quyết định thành lập Hội đồng biên soạn dành cho bậc đại học – chuyên ngành Lý luận Chính trị được trình bày gồm 9 chương. Giảng viên không thể giảng chi tiết, cặn kẽ toàn bộ kiến thức trong giáo trình mà phải biết lựa chọn kiến thức trọng tâm của từng chương để giảng cho người học. Đồng thời, chọn lọc những tác phẩm kinh điển phù hợp, điển hình, gắn với nội dung kiến thức cần giới thiệu trong giáo trình. Nội dung tác phẩm được chọn lọc phải là những tác phẩm điển hình, tiêu biểu cho nội dung trọng tâm của chương.

Bên cạnh đó, môn Kinh tế chính trị Mác – Lênin thực hiện trong 3 tín chỉ với nội dung kiến thức lớn, người học muốn hiểu thấu đáo từng mảng kiến thức cần có tinh thần tự học cao, người dạy muốn có sự truyền giảng sâu sắc đòi hỏi năng lực chuyên môn, năng lực tự rèn luyện, lòng yêu nghề và cả nghệ thuật sư phạm tốt. Giảng viên trên lớp đóng vai trò là người gợi mở, hướng dẫn, tổng kết kiến thức trong quá trình giảng dạy. Vì thế, trước khi thực hiện nguyên tắc “lấy người học làm trung tâm”, giảng viên cần thực hiện bước hướng dẫn người học cách nghiên cứu một tác phẩm kinh điển với yêu cầu và phương pháp nghiên cứu ra sao, rồi mới tiến hành đi vào nội dung cụ thể. Có như vậy mới đảm bảo chất lượng báo cáo của người học về kết quả tự nghiên cứu kiến thức.

Ba là, bồi dưỡng lý luận, trau dồi niềm tin, rèn luyện bản lĩnh chính trị trước những luận điệu xuyên tạc của các thế lực thù địch. Đây là thách thức đặt ra đối với toàn bộ những người nghiên cứu Lý luận chính trị nói chung và đối với sinh viên chuyên ngành Lý luận chính trị nói riêng. Không phải xây dựng niềm tin mù quáng mà là mỗi cá nhân nghiên cứu, học tập Lý luận chính trị cần xây dựng niềm tin dựa trên cơ sở bồi đắp lý luận khoa học, cập nhật tình hình thực tiễn, lý giải sự việc với tư duy biện chứng. Từ đây, bản lĩnh chính trị sẽ vững vàng hơn nữa trước những biến động không ngừng về luận điệu xuyên tạc của thế lực thù địch trong và ngoài nước.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2019). Giáo trình Kinh tế chính trị Mác – Lênin (Dành cho bậc Đại học- chuyên ngành Lý luận chính trị), Tài liệu phục vụ tập huấn chuyên ngành tháng 8/2019, Hà Nội.

2. Nguyễn Như Ý (1998). Đại Từ điển Tiếng Việt, Nxb Văn hóa -Thông tin.

3. C.Mác và Ph.Ăngghen (2004). Toàn tập, t.16, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.

4. C.Mác và Ph.Ăngghen (2004). Toàn tập, t.23, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.

5. C.Mác và Ph.Ăngghen (2004). Toàn tập, t.24, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.

6. C.Mác và Ph.Ăngghen (2004). Toàn tập, t.25 phần I, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.

7. C.Mác và Ph.Ăngghen (2004). Toàn tập, t.25 phần II, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.

8. Nguyễn Thị Phương Thủy (2017). Sử dụng tác phẩm kinh điển trong dạy học Chủ nghĩa xã hội khoa học cho sinh viên chuyên ngành Lý luận chính trị ở các trường đại học hiện nay, Tạp chí Giáo dục – Số đặc biệt, tr.168-170, 181.