Nga - Ukraine đang có những khúc mắc khó giải quyết (Ảnh minh họa: Skynews).
Những phát biểu của ông Lavrov tại Diễn đàn quốc tế gồm các đại diện cấp cao phụ trách các vấn đề an ninh không chỉ phản ánh lập trường cứng rắn của Moscow trong cuộc xung đột đang diễn ra mà còn làm rõ các mục tiêu chiến lược của Nga trong việc định hình tương lai khu vực và mối quan hệ với Mỹ - phương Tây.
Bối cảnh của vòng đàm phán mới
Cuộc xung đột Nga - Ukraine đã kéo dài hơn 3 năm, gây ra những tổn thất nặng nề về người và của, làm leo thang căng thẳng địa chính trị giữa Nga và phương Tây. Sau nhiều vòng đàm phán không đạt được kết quả đáng kể, những nỗ lực ngoại giao gần đây, đặc biệt với sự tham gia của các bên trung gian như Thổ Nhĩ Kỳ, đã mở ra triển vọng cho một vòng đàm phán mới.
Theo Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov, vòng đàm phán này sẽ được công bố trong “tương lai rất gần”, với các cuộc thảo luận dự kiến diễn ra tại Istanbul, nơi đã từng tổ chức các cuộc đàm phán vào năm 2022.
Trong bối cảnh này, ông Lavrov nhấn mạnh Nga sẽ không chỉ tập trung vào các giải pháp ngắn hạn mà còn hướng tới việc giải quyết tận gốc rễ những nguyên nhân dẫn đến xung đột.
Ông khẳng định một giải pháp lâu dài chỉ có thể đạt được nếu các “yêu cầu cốt lõi” của Nga được đáp ứng, bao gồm việc Ukraine đảm bảo trạng thái trung lập, không liên kết và phi hạt nhân, cũng như việc bãi bỏ các luật mà Moscow cho là phân biệt đối xử với cộng đồng nói tiếng Nga tại Ukraine.
Các yêu cầu cốt lõi của Nga
Thứ nhất, trạng thái trung lập, không liên kết và phi hạt nhân của Ukraine. Một trong những yêu cầu chính của Nga, như ông Lavrov nhấn mạnh, Ukraine phải cam kết duy trì trạng thái “trung lập”, không gia nhập NATO, không sở hữu vũ khí hạt nhân.
Đây không phải là yêu cầu mới; nó đã được đề cập trong các cuộc đàm phán tại Istanbul năm 2022 và tiếp tục là trọng tâm trong lập trường của Moscow.
Theo ông Lavrov, sự mở rộng về phía Đông của NATO, bất chấp những cam kết trước đây với Liên Xô và Nga, là “nguyên nhân gốc rễ” của cuộc xung đột. Ông lập luận rằng việc NATO kéo Ukraine vào “quỹ đạo” của mình đã đe dọa an ninh quốc gia Nga, dẫn đến các hành động quân sự của Moscow để “bảo vệ lợi ích”.
Yêu cầu này phản ánh một quan điểm chiến lược lâu dài của Nga: ngăn chặn sự mở rộng của NATO tới biên giới của mình. Ông Lavrov đã chỉ trích NATO vì không giải thể sau sự sụp đổ của Liên Xô, cho rằng liên minh này đã “mất ý nghĩa” và trở thành một công cụ để duy trì quyền bá chủ quân sự của phương Tây.
Ông cũng cảnh báo về việc triển khai cơ sở hạ tầng của NATO ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, cho thấy Moscow đang lo ngại về một mặt trận địa chính trị rộng lớn hơn.
Thứ hai, bãi bỏ các luật phân biệt đối xử. Ông Lavrov nhấn mạnh, Nga sẽ tiếp tục yêu cầu Ukraine bãi bỏ các luật mà Moscow cho là phân biệt đối xử với cộng đồng nói tiếng Nga.
Ông chỉ trích các chính sách của Ukraine, đặc biệt là các luật hạn chế sử dụng tiếng Nga trong giáo dục, truyền thông và văn hóa, coi đây là hành động “hủy diệt bản sắc dân tộc” của người Nga và người nói tiếng Nga tại Ukraine. Theo ông, những hành động này vi phạm các điều khoản trong Hiến pháp Ukraine về bảo vệ quyền ngôn ngữ và văn hóa của các dân tộc thiểu số.
Yêu cầu này không chỉ mang tính chính trị mà còn là công cụ để Nga củng cố ảnh hưởng tại các khu vực phía Đông và Nam Ukraine, nơi có đông người nói tiếng Nga sinh sống.
Tuy nhiên, Ukraine đã bác bỏ cáo buộc này, với các quan chức như Ngoại trưởng Andrii Sybiha lập luận rằng việc sử dụng tiếng Nga không bị cấm tại Ukraine và chính Tổng thống Volodymyr Zelensky cũng là một người nói tiếng Nga.
Thứ ba, công nhận các lãnh thổ bị Nga sáp nhập. Mặc dù ông Lavrov không trực tiếp đề cập đến yêu cầu công nhận các lãnh thổ bị Nga sáp nhập (Crimea và các khu vực ở Donetsk, Lugansk, Zaporizhia, Kherson) trong bài phát biểu mới nhất, nhưng ngầm cho thấy đây là một trong những điều kiện then chốt của Nga.
Trong một cuộc phỏng vấn với CBS News vào tháng 4, ông Lavrov đã gọi Crimea là “vấn đề đã được giải quyết”, ngụ ý rằng Nga sẽ không đàm phán về tương lai của khu vực này.
Ukraine và các đồng minh phương Tây đã phản ứng dữ dội trước yêu cầu này, nhấn mạnh rằng bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào cũng phải tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine trong biên giới được quốc tế công nhận năm 1991.
Tổng thống Zelensky nhiều lần khẳng định Ukraine sẽ không từ bỏ lãnh thổ của mình và coi các yêu cầu của Nga là “tối hậu thư” nhằm ép buộc Ukraine từ bỏ chủ quyền.
Thứ tư, phản ứng với các hành động “khủng bố” của Ukraine. Ngoại trưởng Sergey Lavrov cáo buộc chế độ Kiev đứng đằng sau các vụ ám sát các chính trị gia, nhà lãnh đạo quân sự, nhà báo và nhân vật công chúng người Nga.
Ông tuyên bố rằng các phản ứng quân sự của Nga chỉ nhắm vào các mục tiêu quân sự và các cơ sở do Lực lượng Vũ trang Ukraine sử dụng, trái ngược với các cáo buộc của phương Tây rằng Nga đã tấn công các mục tiêu dân sự.
Phản ứng của Phương Tây và Ukraine
Tổng thống Volodymyr Zelensky kiên quyết bác bỏ các yêu cầu của Nga, đặc biệt là những điều kiện liên quan đến công nhận các lãnh thổ bị sáp nhập và từ bỏ tham vọng gia nhập NATO, cho rằng các đề xuất của Nga là nỗ lực để kéo dài xung đột và củng cố vị thế quân sự của Moscow, thay vì hướng tới hòa bình thực sự. Ông nhấn mạnh rằng bất kỳ thỏa thuận nào cũng phải dựa trên sự tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ và chủ quyền của Ukraine.
Ngoại trưởng Ukraine Andrii Sybiha cũng đã cáo buộc Nga vi phạm các thỏa thuận ngừng bắn tạm thời do Mỹ làm trung gian như thỏa thuận về việc không tấn công cơ sở hạ tầng năng lượng của nhau.
Ông Sybiha tuyên bố Nga đã tiếp tục phóng hàng ngàn tên lửa, máy bay không người lái (UAV) Shahed, bom dẫn đường vào các mục tiêu dân sự của Ukraine, làm suy yếu mọi nỗ lực hòa bình.
Phương Tây, đặc biệt là Mỹ và các đồng minh NATO, đã bày tỏ lo ngại về các yêu cầu của Nga và cách tiếp cận của Moscow trong các cuộc đàm phán.
Trong cuộc phỏng vấn với CBS News, ông Lavrov chỉ trích phương Tây vì tập trung vào nguyên tắc toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine mà bỏ qua quyền tự quyết của người dân ở các khu vực do Nga kiểm soát. Ông cũng cáo buộc các nước phương Tây “phớt lờ” các vấn đề nhân quyền khi ủng hộ Ukraine, gọi đó là sự “đạo đức giả” trong việc bảo vệ “các giá trị châu Âu”.
Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo phương Tây khẳng định rằng bất kỳ giải pháp hòa bình nào cũng phải bao gồm Ukraine và tôn trọng quyền tự quyết của nước này. Họ cảnh báo rằng việc chấp nhận các yêu cầu của Nga có thể tạo “tiền lệ nguy hiểm” cho các cuộc xung đột khác trong tương lai.
Sự tham gia gần đây của Mỹ, đặc biệt dưới chính quyền của Tổng thống Donald Trump, đã làm phức tạp thêm tình hình. Cuộc đàm phán Mỹ - Nga tại Riyadh tháng 2/2025, do Ngoại trưởng Marco Rubio và ông Lavrov dẫn đầu, đã gây lo ngại cho Ukraine và EU vì Kiev không được mời tham gia.
Tổng thống Trump tuyên bố rằng ông có thể chấm dứt chiến tranh nhanh chóng, nhưng các đề xuất của ông, bao gồm việc Ukraine nhượng lại Crimea và các khu vực bị sáp nhập khác, đã bị Kiev bác bỏ.
Ý nghĩa thông điệp của ông Lavrov
Thông điệp ngày 28/5 của Ngoại trưởng Sergey Lavrov phản ánh một chiến lược kép của Nga “vừa duy trì áp lực quân sự trên chiến trường, vừa sử dụng đàm phán” như công cụ để đạt được các mục tiêu địa chính trị mà không cần nhượng bộ đáng kể.
Bằng cách nhấn mạnh việc “loại bỏ nguyên nhân gốc rễ”, Nga đang tìm cách “định khung” cuộc xung đột như một hậu quả của các chính sách phương Tây, đặc biệt là sự mở rộng của NATO về phía Đông, áp sát biên giới, đe dọa không gian sinh tồn của Nga. Điều này không chỉ nhằm củng cố lập trường của Nga mà còn gây áp lực lên phương Tây, vốn đang đối mặt với sự mệt mỏi về viện trợ cho Ukraine.
Yêu cầu về trạng thái “trung lập”, không gia nhập NATO của Ukraine và việc bãi bỏ các luật phân biệt đối xử cũng cho thấy Nga đang cố gắng định hình lại trật tự khu vực theo hướng có lợi cho mình. Tuy nhiên, những yêu cầu này khó có thể được Ukraine hay phương Tây chấp nhận.
Ngoài ra, việc ông đề cập đến các hành động “khủng bố” của Ukraine và sự lo ngại về sự hiện diện của NATO ở cả châu Âu và Châu Á - Thái Bình Dương cho thấy Nga đang chuẩn bị cho cuộc đối đầu lâu dài với phương Tây, có thể làm phức tạp thêm các nỗ lực hòa bình, đặc biệt khi Moscow tiếp tục duy trì lập trường cứng rắn và từ chối các đề xuất ngừng bắn mà không kèm theo các nhượng bộ lớn từ Kiev.
Tác động địa chính trị và triển vọng tương lai
Thông điệp của ông Lavrov gửi đi tín hiệu rõ ràng Nga không sẵn sàng nhượng bộ trong các cuộc đàm phán trừ khi các yêu cầu cốt lõi của mình được đáp ứng. Điều này đặt ra thách thức lớn cho các bên trung gian như Thổ Nhĩ Kỳ và Mỹ, những người đang cố gắng thúc đẩy giải pháp hòa bình.
Việc Nga nhấn mạnh việc loại bỏ “nguyên nhân gốc rễ” và yêu cầu trạng thái trung lập của Ukraine cho thấy Nga đang tìm kiếm một chiến thắng chiến lược, không chỉ trên thực địa mà còn trong việc định hình lại trật tự an ninh châu Âu.
Tuy nhiên, lập trường cứng rắn này cũng có thể phản tác dụng. Sự phản đối mạnh mẽ từ Ukraine và các đồng minh phương Tây, cùng với những khó khăn kinh tế nội tại của Nga do các lệnh trừng phạt quốc tế và chi phí chiến tranh (theo một số thống kê là hơn 120 tỷ USD/năm), có thể làm suy yếu vị thế đàm phán của Nga trong dài hạn.
Các báo cáo gần đây cho thấy nền kinh tế Nga đang đối mặt với lạm phát gia tăng và đồng rúp mất giá, điều này có thể buộc Kremlin phải tìm kiếm một giải pháp sớm hơn dự kiến.
Đối với Ukraine, thách thức nằm ở việc duy trì sự hỗ trợ quốc tế trong khi đối mặt với áp lực từ các cuộc đàm phán do Mỹ dẫn dắt, vốn có thể không hoàn toàn phù hợp với lợi ích của Kiev.
Mới đây, Thủ tướng Đức tuyên bố các nước chủ chốt EU dỡ bỏ hạn chế vũ khí tầm xa cho Ukraine được ví là “hành động cởi trói” để Ukraine gia tăng sức mạnh quốc phòng để phản công các vụ “dội bom lửa” của Nga.
Những phát biểu của Ngoại trưởng Sergey Lavrov về vòng đàm phán mới tại Istanbul và các yêu cầu của Nga phản ánh một chiến lược rõ ràng: sử dụng các cuộc đàm phán để củng cố các mục tiêu chiến lược, bao gồm ngăn chặn sự mở rộng của NATO, bảo vệ lợi ích của cộng đồng nói tiếng Nga và duy trì ảnh hưởng tại Ukraine.
Tuy nhiên, các yêu cầu này, đặc biệt là về trạng thái trung lập và công nhận các lãnh thổ bị sáp nhập, vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ Ukraine và phương Tây, làm dấy lên nghi ngờ về khả năng đạt được một thỏa thuận hòa bình trong ngắn hạn.
Trong bối cảnh địa chính trị phức tạp, vòng đàm phán sắp tới tại Istanbul sẽ là một phép thử quan trọng cho ý định thực sự của các bên. Liệu Nga có sẵn sàng nhượng bộ, hay Ukraine và các đồng minh có thể tìm ra một giải pháp cân bằng giữa hòa bình và chủ quyền?
Câu trả lời sẽ phụ thuộc vào sự cân bằng giữa áp lực quân sự, ngoại giao, và các yếu tố kinh tế, chính trị trong những tháng tới. Với thông điệp cứng rắn của ông Lavrov, con đường dẫn đến hòa bình vẫn còn đầy thách thức, nhưng cũng mở ra cơ hội để các bên tìm kiếm một lối thoát khỏi cuộc xung đột kéo dài này.
