Nâng cao hiệu quả công tác quyết toán chi đầu tư phát triển ngân sách thành phố Hà Nội

ThS. Nguyễn Đình Mạnh

Cục Người có công - Bộ Nội vụ

Nghiên cứu sinh tại Học viện Tài chính – Chuyên ngành Tài chính – ngân hàng

Email: nguyendinhmanhhvtc@gmail.com

Tóm tắt

Nghiên cứu đánh giá thực trạng công tác quyết toán chi đầu tư phát triển ngân sách TP. Hà Nội trong giai đoạn 2017–2023. Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động quyết dự toán chi đầu tư phát triển ngân sách TP. Hà Nội đã đạt được những kết quả tích cực bao gồm việc thực hiện nghiêm túc công tác lập, thẩm định, phê duyệt quyết toán dự án hoàn thành và xử lý vi phạm theo Thông tư số 10/2020/TT-BTC ngày 20/02/2020 của Bộ Tài chính, cũng như việc triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm đẩy nhanh công tác quyết toán dự án đầu tư xây dựng hoàn thành. Tuy nhiên, công tác quyết toán chi đầu tư phát triển ngân sách TP. Hà Nội vẫn còn tồn tại nhiều bất cập và hạn chế. Trên cơ sở đó, tác giả đề xuất một số khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động quyết toán chi đầu tư phát triển ngân sách TP. Hà Nội trong những năm tới.

Từ khóa: Quyết toán ngân sách, chi đầu tư phát triển, ngân sách nhà nước.

Summary

This study assesses the current state of the final settlement of development investment expenditures in Hanoi city’s budget during the 2017–2023 period. Research findings indicate that the settlement of development investment expenditures has achieved several positive outcomes, including the serious implementation of project finalization preparation, appraisal, and approval processes, as well as the handling of violations in accordance with Circular No. 10/2020/TT-BTC dated February 20, 2020, issued by the Ministry of Finance. In addition, various synchronized measures have been taken to accelerate the finalization of completed construction investment projects. However, the process still faces several limitations and shortcomings. Based on these findings, the author proposes a number of policy recommendations to enhance the efficiency of development investment expenditure settlement in Hanoi’s budget in the coming years.

Keywords: Budget settlement, development investment expenditure, state budget

ĐẶT VẤN ĐỀ

Công tác quản lý chi đầu tư phát triển từ ngân sách nhà nước (NSNN) trên địa bàn TP. Hà Nội đã đạt được những thành tựu đáng kể. Chi đầu tư phát triển đã tập trung giải quyết các vấn đề trọng tâm, trọng điểm của Thành phố, bao gồm đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng giao thông, phát triển không gian đô thị, đảm bảo an sinh xã hội và tăng cường quốc phòng an ninh, qua đó góp phần thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân.

Tuy nhiên, phân tích toàn diện công tác quản lý chi đầu tư phát triển của Thành phố cho thấy vẫn còn tồn tại một số hạn chế và bất cập trong các khâu, nội dung và phương thức quản lý chi NSNN trong giai đoạn vừa qua. Vấn đề nổi cộm nhất là công tác quyết toán chi đầu tư phát triển dự án hoàn thành. Cụ thể, một số chủ đầu tư chưa quyết liệt trong tổ chức, chỉ đạo công tác quyết toán, chưa nêu cao trách nhiệm của người đứng đầu và chưa thực hiện đầy đủ quyền, nghĩa vụ theo quy định cũng như các điều khoản cam kết với nhà thầu. Nhiều quận, huyện, thị xã với vai trò chủ đầu tư chưa nhận thức đúng trách nhiệm về công tác quyết toán dự án hoàn thành, dẫn đến chất lượng báo cáo quyết toán thấp và phải chỉnh sửa nhiều lần. Thậm chí, nhiều công trình đã hoàn thành và đưa vào sử dụng trong nhiều năm nhưng hồ sơ quyết toán hoặc việc quyết toán vốn đầu tư vẫn chưa được thực hiện theo quy định. Ngoài ra, công tác thẩm tra báo cáo quyết toán NSNN vẫn chưa thực sự nghiêm túc và minh bạch.

Để hoàn thiện công tác quyết toán chi đầu tư phát triển, cần có sự quan tâm chỉ đạo quyết liệt từ lãnh đạo địa phương trong việc triển khai thực hiện quyết toán dự án hoàn thành, giải ngân vốn đầu tư công, và đảm bảo báo cáo quyết toán đầy đủ, chính xác, thống nhất, đồng bộ. Đồng thời, các phòng ban chức năng như Phòng Tài chính - Kế hoạch, Phòng Quản lý đô thị, Ban quản lý dự án các công trình xây dựng của Thành phố cần kịp thời tham mưu, đề xuất các biện pháp nhằm đẩy mạnh công tác quyết toán và thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công.

THỰC TRẠNG QUYẾT TOÁN CHI ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN NGÂN SÁCH TP. HÀ NỘI GIAI ĐOẠN 2017-2023

Trong giai đoạn 2017-2023, chi đầu tư phát triển ngân sách TP. Hà Nội đã được tập trung vào việc đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng giao thông, các công trình công cộng phục vụ phúc lợi xã hội và giáo dục. Điều này đã góp phần duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế và tạo điều kiện đảm bảo an sinh xã hội cho đời sống người dân trên địa bàn thành phố.

Công tác quyết toán chi đầu tư phát triển tại TP. Hà Nội trong những năm gần đây đã được thực hiện đúng quy định của pháp luật về chế độ quản lý, thanh toán, quyết toán, tạm ứng, thu hồi tạm ứng và công nợ. Thành phố cũng đã chỉ đạo các cơ quan chức năng kiên quyết thu hồi các khoản tồn đọng, chưa sử dụng hoặc sử dụng sai mục đích, đồng thời tất toán tài khoản của các dự án đã được phê duyệt quyết toán. Đặc biệt, Thành phố đã tập trung giải quyết các vướng mắc đối với những dự án đã hoàn thành nhưng chậm lập hồ sơ quyết toán hoặc thiếu hồ sơ, chứng từ quyết toán.

Chênh lệch giữa quyết toán so với dự toán chi đầu tư phát triển giai đoạn 2016 - 2023

Những năm qua, công tác quyết toán chi đầu tư phát triển đã nhận được sự quan tâm chỉ đạo từ UBND TP. Hà Nội, các chủ đầu tư và các địa phương. Dựa trên số liệu Bảng 1, trong giai đoạn 2016-2020, tổng vốn đầu tư phát triển thực hiện quyết toán là 167.331.690 triệu đồng, trong khi dự toán được duyệt là 192.955.697 triệu đồng, như vậy là giảm 15,31% so với dự toán. Tỷ lệ số vốn đề nghị quyết toán so với tổng mức vốn đầu tư tương đối cao, phản ánh độ chính xác trong công tác lập dự toán chi đầu tư phát triển. Cụ thể, năm 2016 giảm 9,52% so với dự toán, năm 2017 giảm 7,63% so với dự toán.

Tuy nhiên, năm 2018 và năm 2019 chứng kiến sự chênh lệch đáng kể giữa số liệu dự toán và quyết toán chi đầu tư phát triển (giảm trên 30% so với dự toán), trong khi năm 2020, số quyết toán gần như chính xác so với dự toán. Mặc dù vậy, số vốn chuyển nguồn sang năm sau vẫn ở mức cao: Năm 2016 chuyển 34.339.389 triệu đồng; Năm 2017 chuyển 35.295.818 triệu đồng; Năm 2018 chuyển 57.802.637 triệu đồng; Năm 2019 chuyển 73.200.502 triệu đồng; Năm 2020 chuyển 80.333.512 triệu đồng.

Bảng 1: Quyết toán chi đầu tư phát triển ngân sách Thành phố giai đoạn 2016 – 2020

Đơn vị tính: Triệu đồng

Nguồn: Tổng hợp của tác giả trên cơ sở Nghị quyết về dự toán ngân sách các năm từ 2016- 2020 và nghị quyết phê chuẩn báo cáo quyết toán các năm từ 2016-2020 của HĐND TP. Hà Nội.

Trong giai đoạn 2021-2023, tổng vốn đầu tư phát triển thực hiện quyết toán là 114.260.118 triệu đồng, giảm 3,9% so với dự toán đầu tư phát triển được duyệt là 142.466.550 triệu đồng. Số vốn đề nghị quyết toán so với tổng mức vốn đầu tư có sự chênh lệch tương đối cao thể hiện sự thiếu chính xác của công tác lập dự toán chi đầu tư phát triển, việc lập dự toán NSNN chưa sát thực tế và nhiều khoản chi đầu tư phát triển phải hủy dự toán là những vấn đề đáng lưu tâm.

Năm 2021 và 2022 tổng số vốn đầu tư phát triển giảm gần 20 % so với dự toán; năm 2023 ghi nhận số chênh lệch rất lớn giữa dự toán và quyết toán chi đầu tư phát triển, lên đến hơn 16,8%. Điều này nhấn mạnh sự cần thiết phải xem xét và đánh giá kỹ lưỡng hơn về công tác lập dự toán chi ngân sách nhà nước, cũng như việc tổ chức triển khai thực hiện, chấp hành dự toán và theo dõi, tổng hợp tình hình thực hiện chi ngân sách nhà nước một cách sát sao hơn sau thời gian chỉnh lý quyết toán ngân sách nhà nước

Trước tình hình đó, đầu năm 2024, UBND Thành phố đã ban hành chỉ thị yêu cầu các cơ quan, đơn vị chấn chỉnh và khắc phục những hạn chế trong việc lập, quản lý, sử dụng ngân sách nhà nước. Chỉ thị này đặc biệt chú trọng công tác dự báo và lập dự toán thu, chi ngân sách sát với thực tế. Đồng thời, yêu cầu làm rõ nguyên nhân và trách nhiệm của người đứng đầu, các tập thể, cá nhân không chấp hành đúng quy định pháp luật trong lập, chấp hành dự toán ngân sách, cũng như việc lập và gửi báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước các năm 2021, 2022, 2023 chậm so với thời hạn quy định. Trên cơ sở đó, các tập thể, cá nhân có vi phạm sẽ bị kiểm điểm, nhằm không để phát sinh nợ đọng xây dựng cơ bản.

Bảng 2: Quyết toán chi đầu tư phát triển ngân sách TP. Hà Nội giai đoạn 2021 – 2023

Đơn vị tính: Triệu đồng

Nguồn: Tổng hợp của tác giả trên cơ sở Nghị quyết về dự toán ngân sách các năm từ 2021- 2023 và nghị quyết phê chuẩn báo cáo quyết toán các năm từ 2021-2023 của HĐND TP. Hà Nội.

Tình hình quyết toán chi đầu tư phát triển dự án hoàn thành giai đoạn 2021-2023

Những năm qua, công tác quyết toán chi đầu tư phát triển dự án hoàn thành đã nhận được sự quan tâm chỉ đạo từ UBND TP. Hà Nội, các chủ đầu tư và các địa phương. Theo số liệu tại Bảng 3, trong giai đoạn 2021-2023, sự chênh lệch giữa số vốn được phê duyệt quyết toán và số vốn đề nghị quyết toán là khá thấp, chỉ khoảng 1%. Tỷ lệ chênh lệch thấp này cho thấy TP. Hà Nội đã thực hiện tốt công tác quyết toán chi đầu tư phát triển dự án hoàn thành.

Để đạt được những kết quả tích cực này, UBND TP. Hà Nội đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, yêu cầu các chủ đầu tư, đặc biệt là UBND các quận, huyện, thị xã, khẩn trương hoàn tất thủ tục quyết toán đối với các dự án đầu tư công đã hoàn thành. Theo đó, nhằm đảm bảo công tác quyết toán dự án hoàn thành được thực hiện đúng quy định, UBND Thành phố yêu cầu các chủ đầu tư sử dụng vốn đầu tư công từ ngân sách thành phố phải thực hiện việc lập và trình phê duyệt quyết toán vốn đầu tư công dự án hoàn thành theo đúng quy định của trung ương và TP. Hà Nội.

Bảng 3: Tình hình quyết toán chi đầu tư phát triển dự án hoàn thành giai đoạn 2021-2023

Đơn vị tính: Triệu đồng

Nguồn: Báo cáo tổng hợp tình hình quyết toán dự án hoàn thành sử dụng nguồn vốn đầu tư công trên địa bàn TP. Hà Nội.

KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC VÀ MỘT SỐ TỒN TẠI

Nhìn chung, công tác quyết toán chi đầu tư phát triển ngân sách TP. Hà Nội đã cơ bản tuân thủ theo quy định. Hết kỳ kế toán, các đơn vị đã thực hiện công tác khóa sổ kế toán. Số liệu quyết toán đã được đối chiếu với Kho bạc Nhà nước, đảm bảo tính chính xác, trung thực, đầy đủ và kịp thời, đúng hồ sơ mẫu biểu quy định. Nội dung báo cáo quyết toán ngân sách Thành phố đã phản ánh đúng bản chất các nội dung kinh tế và được chi tiết hóa theo mục lục NSNN. Trình tự lập và gửi xét duyệt báo cáo quyết toán cũng được đảm bảo theo quy định.

Về công tác lập, quản lý, sử dụng và quyết toán NSNN, các sở, ngành thành phố cùng các quận, huyện, thị xã đã thực hiện nghiêm túc các quy định của Luật NSNN, đồng thời duy trì kỷ luật, kỷ cương tài chính. Các biện pháp quyết liệt và đồng bộ đã được triển khai trong quá trình lập, chấp hành, thực hiện dự toán và quyết toán ngân sách nhà nước. Công tác lập, thẩm tra, phê duyệt quyết toán dự án hoàn thành trên toàn Thành phố về cơ bản đã đảm bảo theo quy định, hầu hết các dự án tuân thủ đúng quy trình quyết toán dự án hoàn thành.

Tuy nhiên, vẫn còn một số dự án chậm lập và nộp hồ sơ quyết toán, chủ yếu do các nguyên nhân sau:

Đối với các chủ đầu tư

Không kịp thời cập nhật, điều chỉnh dự án, thiết kế dự toán và hoàn thiện các nội dung phát sinh để trình cấp có thẩm quyền theo quy định trong quá trình triển khai.

Một số chủ đầu tư và dự án chưa thực hiện đúng quy định pháp luật về quản lý chi phí, đơn giá, định mức, đặc biệt là các định mức đặc thù hoặc định mức mới.

Chưa chỉ đạo kịp thời và quyết liệt đối với Ban Quản lý dự án và các nhà thầu nhằm đẩy nhanh tiến độ thi công, giải ngân, hoàn tạm ứng và thanh quyết toán.

Công tác quản lý nhà thầu trong quá trình thi công chưa chặt chẽ, việc bố trí nhân lực, thiết bị và tài chính không đúng với hồ sơ dự thầu và hợp đồng đã ký kết.

Chế độ, chính sách tiền lương của Nhà nước có biến động dẫn đến việc phải điều chỉnh, bổ sung hồ sơ nhiều lần.

Giá cả vật tư, nguyên vật liệu biến động tăng nhanh, trong khi vốn đầu tư không đáp ứng kịp tiến độ thanh toán, gây khó khăn cho việc đẩy nhanh tiến độ thi công, nhất là đối với các công trình trọng điểm.

Đối với các nhà thầu

Một số nhà thầu chưa quan tâm và phối hợp hiệu quả với chủ đầu tư trong việc lập hồ sơ quyết toán A-B, không thực hiện việc lập và cung cấp hồ sơ đầy đủ theo quy định để hoàn tất quyết toán dự án.

Tình trạng một số nhà thầu thay đổi cơ cấu tổ chức, phá sản, không còn năng lực hoặc chuyển đổi mô hình sản xuất kinh doanh, dẫn đến việc không có cơ quan đầu mối để thực hiện lập hồ sơ quyết toán.

Một số đơn vị nhà thầu đã giải thể hoặc không hợp tác trong việc giải quyết hồ sơ quyết toán, gây ra tình trạng trì hoãn và kéo dài công tác quyết toán, khiến chủ đầu tư gặp khó khăn trong việc lập hồ sơ quyết toán A-B.

Nguyên nhân khác

Việc chuyển giao dự án qua nhiều chủ đầu tư dẫn đến công tác bàn giao, theo dõi và quản lý hồ sơ dự án chưa tốt, gây thất lạc hồ sơ. Bên cạnh đó, một số cán bộ trực tiếp tham gia dự án đã chuyển công tác hoặc nghỉ việc, làm cho công tác lập hồ sơ quyết toán gặp khó khăn.

Một số chủ đầu tư và nhà thầu còn kiến nghị, không thống nhất với kết luận và kiến nghị của cơ quan thanh tra, kiểm toán, dẫn đến việc chủ đầu tư chậm lập hồ sơ quyết toán gửi cơ quan thẩm tra phê duyệt.

Công tác kiểm tra, xét duyệt quyết toán còn thiếu cụ thể, chi tiết và đôi khi mang tính hình thức. Trong giai đoạn 2016-2019, các cơ quan quản lý tài chính của các cấp chính quyền TP. Hà Nội chưa yêu cầu xuất toán các khoản chi sai quy định về định mức, tiêu chuẩn, hoặc nguồn kinh phí, mà mới chỉ đưa ra nhận xét và đề nghị đơn vị rút kinh nghiệm trong biên bản quyết toán.

Cơ quan tài chính mới chỉ dừng lại ở việc xem xét các khoản chi có đúng với dự toán hay không mà chưa đi sâu đánh giá hiệu quả của các khoản chi này.

Công tác quyết toán chi ngân sách chủ yếu dựa trên hồ sơ giấy tờ do đơn vị lập, do đó chưa kiểm soát được khả năng đơn vị lập hồ sơ khống.

Trong giai đoạn 2020–2023, công tác quyết toán chi NSNN đã được UBND TP. Hà Nội chỉ đạo quyết liệt. Cụ thể, về công tác kế toán và kiểm soát chi ngân sách, các khoản chi đã được kiểm soát chặt chẽ, đảm bảo danh mục hồ sơ theo đúng quy định và không còn tình trạng tồn đọng hồ sơ, chứng từ tại Kho bạc Nhà nước Hà Nội mà không rõ lý do. Kho bạc Nhà nước Hà Nội đã chủ động nắm bắt tình hình giải ngân vốn đầu tư theo kế hoạch năm 2022 của từng dự án, đặc biệt là các dự án, công trình trọng điểm của Thành phố, các dự án quy mô lớn, có tính chất lan tỏa, nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội Thủ đô. Đối với những dự án chưa giải ngân hoặc có tỷ lệ giải ngân thấp, Kho bạc Nhà nước Hà Nội đã kịp thời báo cáo cấp có thẩm quyền để xem xét, chỉ đạo xử lý và tháo gỡ khó khăn, từ đó đẩy nhanh tiến độ giải ngân.

ĐỀ XUẤT, KIẾN NGHỊ

Để nâng cao hiệu quả hoạt động quyết toán chi đầu tư phát triển trong thời gian tới, cần chú trọng một số giải pháp sau:

Thứ nhất, tăng cường theo dõi và giám sát công tác quyết toán dự án hoàn thành. Cần nghiên cứu và ban hành các giải pháp, chế tài xử lý vi phạm trong công tác quyết toán dự án hoàn thành một cách quyết liệt hơn nhằm đảm bảo tính răn đe. Đồng thời, nghiên cứu cơ chế kiểm soát chặt chẽ trong khâu thanh toán vốn để hạn chế tình trạng giải ngân thanh toán vượt quá giá trị quyết toán đã được duyệt, và tăng cường công tác kiểm tra, hướng dẫn, tập huấn về quyết toán dự án hoàn thành tại các địa phương.

Thứ hai, tăng cường trách nhiệm của thủ trưởng các đơn vị. UBND TP. Hà Nội cần phân công rõ nhiệm vụ cho các quận, huyện, thị xã. Chủ tịch UBND cấp huyện phải chịu trách nhiệm trực tiếp trong việc phê duyệt quyết toán chi phí bồi thường, hỗ trợ và tái định cư của các dự án. Các địa phương cần bố trí nhân sự hợp lý, ưu tiên cán bộ, công chức có năng lực tham gia công tác thẩm tra, quyết toán nhằm đảm bảo cả tiến độ và chất lượng hồ sơ. Đồng thời, khuyến khích và phát huy tính tích cực, chủ động của chính quyền địa phương, chính quyền cơ sở trong việc thực hiện các nhiệm vụ quản lý nhà nước đối với các hoạt động kinh tế - xã hội.

Thứ ba, tăng cường công tác thẩm tra quyết toán ngân sách nhà nước. Cần quan tâm và chỉ đạo quyết liệt, triệt để hơn trong công tác quyết toán chi đầu tư phát triển, đặc biệt là công tác quyết toán chi các dự án đầu tư xây dựng cơ bản. Những người làm công tác quyết toán ngân sách cần tăng cường trách nhiệm của mình, đảm bảo công tác đối chiếu, thẩm định và tổng hợp quyết toán diễn ra hiệu quả và đúng quy định. Trong kỳ báo cáo năm 2023, Sở Tài chính Hà Nội đã tổ chức thẩm tra quyết toán vốn đầu tư hoàn thành 51 dự án, với giá trị phê duyệt quyết toán hơn 5.446 tỷ đồng, tiết kiệm cho ngân sách thành phố hơn 46 tỷ đồng. Việc tổ chức thẩm tra quyết toán vốn đầu tư hoàn thành một cách nghiêm túc, công khai và minh bạch đã góp phần nâng cao tinh thần trách nhiệm của các đơn vị liên quan trong quá trình quyết toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản.

Tài liệu tham khảo:

1. Quốc hội (2015). Luật Ngân sách nhà nước số 83/2015/QH13.

2. Quốc hội (2025). Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15.

3. Quốc hội (2024). Luật Thủ đô số 39/2024/QH15.

4. Quốc hội (2014). Luật Xây dựng số 50/2014/QH13.

5. HĐND thành phố Hà Nội (2017 - 2024). Dự toán ngân sách các năm từ 2017- 2024 và nghị quyết phê chuẩn báo cáo quyết toán các năm từ 2017-2024.

6. UBND thành phố Hà Nội (2017 - 2024). Báo cáo tình hình thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội các năm từ 2017-2024.

7. UBND thành phố Hà Nội (2017 - 2024). Báo cáo quyết toán ngân sách các năm từ 2017-2024.