Lính vệ binh quốc gia Mỹ được triển khai ở Los Angeles (Ảnh: Reuters).
Ngày 8/6, Tổng thống Donald Trump ra lệnh điều động 2.000 lính Vệ binh quốc gia California đến Los Angeles để dập tắt các cuộc biểu tình bùng nổ sau các cuộc truy quét di dân quy mô lớn do Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan (ICE) thực hiện; nhấn mạnh đây là biện pháp cần thiết để “giải phóng California” khỏi “cuộc xâm lược của những tội phạm bất hợp pháp”, song quyết định này gây tranh cãi gay gắt.
Các cuộc truy quét di dân và phản ứng công chúng
Thống đốc California Gavin Newsom và Thị trưởng Los Angeles Karen Bass chỉ trích động thái của ông Trump là hành động vượt quyền bất hợp pháp, mang động cơ chính trị, cảnh báo về nguy cơ leo thang căng thẳng và vi phạm luật liên bang.
Cuộc bất ổn bắt đầu ngày 6/6, khi lực lượng đặc vụ ICE tiến hành các cuộc truy quét lớn tại quận Los Angeles, nhắm vào các nơi làm việc như nhà kho may mặc ở khu thời trang và cửa hàng Home Depot ở Paramount, một thành phố chủ yếu là người gốc Latinh.
Bộ An ninh Nội địa Mỹ báo cáo có 118 vụ bắt giữ, trong đó có 44 vụ chỉ trong ngày 6/6, vì bị cáo buộc vi phạm Luật di trú. Những người biểu tình, chủ yếu từ các cộng đồng di dân, nhanh chóng tập hợp bên ngoài các trung tâm giam giữ liên bang, hô vang khẩu hiệu “Thả họ ra, để họ ở lại!” và “ICE ra khỏi L.A.!”.
Đến ngày 7/6, các cuộc biểu tình lan rộng đến Paramount và Compton, leo thang thành các cuộc đụng độ với lực lượng thực thi pháp luật. Người biểu tình chặn đường phố, vẫy cờ Mexico; một số người ném đá, bê tông vào các đặc vụ liên bang, dẫn đến phản ứng bằng hơi cay và đạn hơi cay. Một chiếc xe bị đốt cháy ở Compton; Sở Cảnh sát Quận Los Angeles báo cáo một số sĩ quan bị thương nhẹ cùng một vụ bắt giữ ở Paramount vì tấn công sĩ quan.
Các cuộc biểu tình được thúc đẩy bởi lời hứa tranh cử năm 2024 của ông Trump về việc thực hiện chương trình trục xuất lớn nhất trong lịch sử Mỹ, nhắm vào các thành phố bảo trợ như Los Angeles. Al Jazeera nhận định, “ông Donald Trump đã thắng cử bằng cách nói về việc khởi động chương trình trục xuất lớn nhất trong lịch sử”, nhấn mạnh Los Angeles là mục tiêu chính do dân số đa dạng của nó.
Lý do của ông Trump: Kêu gọi khôi phục trật tự
Tổng thống Donald Trump giải thích cho việc triển khai Vệ binh quốc gia là phản ứng trước “tình trạng vô luật pháp” và “đám đông bạo lực” tấn công các đặc vụ liên bang. Trong bài đăng trên Truth Social ngày 7/6, ông tuyên bố: “Nếu Thống đốc Gavin Newsom và Thị trưởng Karen Bass không thể làm tốt công việc của họ, điều mà ai cũng biết là họ không thể, thì Chính phủ Liên bang sẽ can thiệp, giải quyết vấn đề, bạo loạn & cướp bóc, theo cách mà nó phải được giải quyết!!!”. Thư ký Báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt lặp lại rằng việc triển khai là “cần thiết để ngăn chặn và đảo ngược cuộc xâm lược của những tội phạm bất hợp pháp”.
Cụm từ “giải phóng California” được Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth đề cập qua bài đăng: “Trật tự sẽ được khôi phục, những người bất hợp pháp sẽ bị trục xuất; Los Angeles sẽ được giải phóng”, cho thấy chương trình nghị sự tư tưởng rộng lớn hơn. Chính quyền ông Trump coi California như “một bang hỗn loạn” cần sự can thiệp, phù hợp với câu chuyện lâu dài của ông Trump về di dân như một mối đe dọa an ninh quốc gia, một chủ đề gây tiếng vang mạnh mẽ với cơ sở ủng hộ của ông trong cuộc bầu cử năm 2024.
Tiến sĩ Maria Gonzalez, nhà khoa học chính trị tại Đại học Stanford, giải thích: “Các thuật ngữ như ‘xâm lược’ và ‘giải phóng’ tạo ra câu chuyện khủng hoảng để biện minh cho các biện pháp cực đoan. Đây là chiến thuật dân túy để tập hợp người ủng hộ và vượt qua các kiểm soát thể chế”.
Tranh cãi pháp lý: Liên bang hóa Vệ binh quốc gia
Sử dụng thẩm quyền Tiêu đề 10, ông Trump đã liên bang hóa Vệ binh quốc gia California, vượt qua sự đồng ý của Thống đốc Newsom - lần đầu tiên kể từ năm 1965 một tổng thống làm điều này cho mục đích bất ổn dân sự. Ông Newsom gọi động thái này là “bất hợp pháp”, “vi phạm nghiêm trọng quyền tự chủ của bang”; lập luận rằng lực lượng thực thi pháp luật địa phương đã kiểm soát được tình hình. Trong thư gửi Hegseth, thư ký pháp lý của Newsom, David Sapp, chỉ trích việc thiếu phối hợp, tuyên bố kế hoạch kiện chính quyền Donald Trump vì hành động “vi hiến”.
Giáo sư luật Stephen I. Vladeck từ Đại học Georgetown nhận định: “Lệnh của ông Trump về mặt kỹ thuật hợp pháp theo luật liên bang, nhưng cách áp dụng rất bất thường. Việc thiếu quy tắc giao chiến rõ ràng gây lo ngại về vi phạm Tu chính án thứ nhất”. Đạo luật Posse Comitatus năm 1878, hạn chế sử dụng quân đội liên bang trong thực thi pháp luật trong nước, làm tăng thêm sự phức tạp.
Tính toán chính trị và phản kháng từ địa phương
Theo Reuters, lãnh đạo Dân chủ California coi việc triển khai Vệ binh quốc gia đến Los Angeles là “chiêu thức chính trị” để kích động căng thẳng. Thống đốc Newsom tuyên bố: “Chính phủ liên bang đang điều 2.000 binh sĩ đến Los Angeles, không phải vì thiếu lực lượng thực thi pháp luật, mà để tạo ra màn kịch”. Ông nói thêm: “Các cuộc truy quét và việc liên bang hóa quân đội là nỗ lực cố ý để gieo rắc hỗn loạn”.
Thượng nghị sĩ Alex Padilla cho rằng đây là cách đánh lạc hướng khỏi dự luật gây tranh cãi cắt giảm tài trợ y tế, kêu gọi người biểu tình giữ hòa bình để tránh tiếp tay cho câu chuyện của Trump.
Lực lượng thực thi pháp luật địa phương, gồm Sở Cảnh sát Quận Los Angeles và Sở cảnh sát thành phố Los Angeles (LAPD), báo cáo đủ nguồn lực để kiểm soát biểu tình. Cảnh sát trưởng Robert Luna nhấn mạnh các phó cảnh sát được điều đến Paramount để kiểm soát đám đông, không phải thực thi di trú. LAPD tuyên bố trung tâm Los Angeles là “tụ họp bất hợp pháp” vào ngày 8/6, viện dẫn các vụ bạo lực như ném bê tông và chai lọ.
Các cuộc truy quét và biểu tình đã ảnh hưởng sâu sắc đến cộng đồng di dân ở Los Angeles, đặc biệt ở Paramount. Hội thảo “Hiểu biết quyền của bạn” của Trung tâm Công nhân May mặc ngày 7/6 cho thấy nỗi sợ lan rộng về việc đi làm hoặc đến nơi công cộng. Việc bắt giữ lãnh đạo công đoàn David Huerta làm tăng sự phản kháng cộng đồng. Ông nói: “Đây là về cách chúng ta đoàn kết và chống lại bất công”.
Các nhóm nhân quyền báo cáo rằng một số cư dân hợp pháp bị giam giữ, dẫn đến các thách thức pháp lý. Hội đồng Thành phố Los Angeles lên án: “Los Angeles được xây dựng và phát triển nhờ những người di dân”.
Tiến sĩ Juan Morales từ UCLA cảnh báo: “Các cuộc truy quét nhắm vào cộng đồng dễ bị tổn thương và sự hiện diện của Vệ binh quốc gia ngăn cản sự tham gia dân sự, nuôi dưỡng nỗi sợ”.
Tiến sĩ Elena Martinez từ Đại học Buenos Aires so sánh với các chiến thuật độc đoán: “Sử dụng quân đội để trấn áp biểu tình là dấu hiệu của lãnh đạo củng cố quyền lực. Đây là về kiểm soát, không chỉ di dân”. Ngược lại, Tiến sĩ Liam O’Connor từ King’s College London (Anh) cho rằng: “Về mặt an ninh, bảo vệ hoạt động liên bang là thực dụng, nhưng việc kích động có nguy cơ leo thang không cần thiết”. Ông đề xuất đối thoại với lãnh đạo địa phương để giảm căng thẳng.
Giới chuyên gia nhận định, việc triển khai Vệ binh quốc gia phù hợp với mục tiêu nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump về thực thi di trú quyết liệt. ICE báo cáo 2.000 vụ bắt giữ trên toàn quốc trong một tuần, với Los Angeles là trọng tâm.
Nguy cơ leo thang hay giải pháp?
Tính đến 9/6, 300 lính Vệ binh quốc gia được triển khai tại Los Angeles, ít hơn nhiều so với con số 2.000. Các cuộc biểu tình tiếp diễn, người biểu tình chặn đường cao tốc 101, tụ tập bên ngoài Trung tâm Giam giữ Metropolitan. Sở cảnh sát thành phố Los Angeles báo cáo 29 vụ bắt giữ vào ngày 8/6, chuẩn bị cho thêm bất ổn. Lời kêu gọi giữ bình tĩnh của Thống đốc Newsom: “Đừng cho ông Trump điều ông ấy muốn” nhằm tránh leo thang thành “màn kịch”. Tuy nhiên, mối đe dọa từ Thủy quân Lục chiến tại Camp Pendleton vẫn hiện hữu.
Kết quả phụ thuộc vào sự sẵn sàng của chính quyền Trump trong giảm leo thang, phản ứng cộng đồng và các thách thức pháp lý. Los Angeles từ lâu là “điểm nóng” tranh luận về di dân quốc gia, với thông điệp “giải phóng California” của ông Trump làm nổi bật chia rẽ sâu sắc. Chuyên gia Morales cảnh báo: “Cuộc đối đầu này kéo dài càng lâu, nguy cơ tổn hại niềm tin cộng đồng và chuẩn mực dân chủ càng lớn.”
Việc triển khai 2.000 lính Vệ binh quốc gia của ông Trump đến Los Angeles là sự kết hợp phức tạp giữa an ninh, chiến lược chính trị và thông điệp tư tưởng. Dù được trình bày là phản ứng trước bất ổn, nó bị cáo buộc là mang tính vượt quyền (vi hiến). Các hệ quả pháp lý, xã hội và quốc tế nhấn mạnh thách thức của chính sách di dân trong một nước Mỹ phân cực. Khi biểu tình tiếp diễn, cả nước Mỹ dõi theo liệu sự leo thang này sẽ dẫn đến giải pháp hay nguy cơ xung đột sâu sắc hơn.
