TS. Vũ Đình Thuận
Khoa Mác Lênin - Tư tưởng Hồ Chí Minh, Học viện Kỹ thuật quân sự, Bộ Quốc phòng
Email: thuanminhhuyen@gmail.com
Tóm tắt
Bồi dưỡng nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học cho học viên là một trong những nội dung quan trọng của các nhà trường quân đội nhằm thực hiện thắng lợi Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Thời gian qua, các nhà trường quân đội đã quan tâm nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học cho học viên sĩ quan, tuy nhiên, kết quả còn chưa tương xứng với yêu cầu đẩy mạnh chuyển đổi số trong Quân đội. Bài viết luận giải một số vấn đề lý luận và thực tiễn, đồng thời đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học cho học viên các nhà trường quân đội trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay.
Từ khóa: chuyển đổi số, năng lực nghiên cứu khoa học, nhà trường quân đội, học viên sĩ quan.
Summary
Enhancing scientific research capacity among cadets is a key objective for military academies in fulfilling Resolution 57-NQ/TW on breakthroughs in the development of science, technology, innovation, and national digital transformation. In recent years, military academies have made efforts to enhance research capacity for officer cadets; however, the outcomes remain insufficient in meeting the demands of accelerating digital transformation within the armed forces. This article examines several theoretical and practical issues and proposes solutions to enhance the scientific research capacity of cadets at military academies in the current context of digital transformation.
Keywords: Digital transformation, scientific research capacity, military academy, officer cadets
ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong bối cảnh khoa học phát triển mạnh mẽ, chuyển đổi số đã trở thành xu thế tất yếu, tác động sâu rộng đến mọi lĩnh vực, trong đó có giáo dục và đào tạo. Đối với các nhà trường quân đội, chuyển đổi số không chỉ mở ra cơ hội nâng cao chất lượng đào tạo, mà còn đặt ra những thách thức về hạ tầng công nghệ, năng lực số của đội ngũ giảng viên và học viên. Đặc biệt, trong đổi mới đào tạo thích ứng với Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, yêu cầu chuyển đổi số càng trở nên cấp thiết nhằm đáp ứng nhiệm vụ đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho Quân đội và đất nước.
Cùng với giáo dục, đào tạo, phát triển khoa học và công nghệ luôn được Đảng ta xác định là đột phá quan trọng hàng đầu, là động lực chính để phát triển kinh tế - xã hội; đưa đất nước phát triển bứt phá, giàu mạnh trong kỷ nguyên mới. Trước yêu cầu mới của sự nghiệp xây dựng quân đội “tinh, gọn, mạnh, hiện đại”, toàn quân đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, vấn đề bồi dưỡng, nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học của học viên là nội dung quan trọng và cấp thiết hiện nay.
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN
Các nhà trường quân đội là những cơ sở đào tạo nằm trong hệ thống giáo dục quốc dân. Các trường có nhiệm vụ đào tạo cán bộ, nhân viên cho Quân đội, đồng thời thực hiện các nhiệm vụ Đảng và Nhà nước giao. Tổ chức và hoạt động của các nhà trường quân đội vừa tuân thủ quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, vừa phải thực hiện các quy định của Bộ Quốc phòng. Không chỉ đào tạo cán bộ cho toàn quân, các nhà trường còn là trung tâm nghiên cứu, phát triển khoa học quân sự cho Quân đội và đất nước.
Chuyển đổi số ở các nhà trường quân đội là sự chuyển đổi phương thức quản lý, vận hành giáo dục, đào tạo từ mô hình truyền thống sang mô hình mới dựa trên nền tảng số và công nghệ số nhằm nâng cao chất lượng hoạt động trong tình hình mới. Theo đó, chuyển đổi số là việc nhà trường quân đội ứng dụng công nghệ thông tin, đổi mới mô hình, phương pháp, hình thức tổ chức các hoạt động nhằm đáp ứng nhu cầu giáo dục, đào tạo, giúp người dạy và người học phát huy tối đa năng lực tư duy, sáng tạo, chủ động, tích cực trong huấn luyện. Chuyển đổi số đòi hỏi sự thay đổi không chỉ về mặt kỹ thuật, công nghệ, mà còn cả về tư duy, nhận thức của các tổ chức, lực lượng; trong đó, có quá trình nghiên cứu khoa học của học viên.
Năng lực nghiên cứu khoa học của học viên là khả năng về trình độ tri thức, phương pháp tư duy và khả năng sáng tạo của họ trong phát hiện và giải quyết các vấn đề đặt ra trong học tập, công tác nhằm nâng cao nhận thức và hiệu quả hoạt động thực tiễn. Do đó, bồi dưỡng nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học cho học viên các nhà trường quân đội trong bối cảnh chuyển đổi số là hoạt động tích cực, tự giác của các chủ thể nhằm giúp học viên không ngừng vươn lên chiếm lĩnh tri thức khoa học, công nghệ nói chung, công nghệ số nói riêng nhằm nâng cao chất lượng học tập, công tác, nghiên cứu, ứng dụng và phát triển khoa học quân sự trong tình hình mới.
THỰC TẾ NĂNG LỰC NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA HỌC VIÊN NHÀ TRƯỜNG QUÂN ĐỘI TRONG BỐI CẢNH CHUYỂN ĐỔI SỐ
Nhiệm vụ chuyển đổi số trong các nhà trường quân đội được Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng triển khai đồng bộ, chặt chẽ từng bước theo Quyết định số 749/QĐ-TTg, ngày 03/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt “Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”. Quân ủy Trung ương (2025) xác định: “Phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội là một trong các đột phá quan trọng hàng đầu, là mũi nhọn tiên phong góp phần xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại”. Trong đó, các nhà trường quân đội là một trong những lực lượng quan trọng, tiên phong về chuyển đổi số.
Để nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học cho học viên trong bối cảnh chuyển đổi số, các nhà trường quân đội đã và đang tập trung triển khai xây dựng đồng bộ 9 thành phần cơ bản hệ thống công nghệ - thông tin (gồm: 1. Lớp người dùng; 2. Kênh giao tiếp; 3. Lớp ứng dụng và cơ sở dữ liệu; 4. Lớp công nghệ, nền tảng; 5. Lớp hạ tầng, kỹ thuật; 6. Lớp hạ tầng mạng; 7. Lớp bảo mật, an toàn thông tin, an ninh mạng; 8. Các quy định, chính sách; 9. Nền tảng tích hợp, chia sẻ dữ liệu) và 16 hệ thống công nghệ - thông tin dùng chung. Đồng thời, các nhà trường đã cụ thể hóa nội dung, chỉ tiêu, nhiệm vụ chuyển đổi số của Bộ Quốc phòng phù hợp với đặc điểm tình hình của từng cơ quan, khoa, đơn vị. Kết quả, theo báo cáo Bộ Tổng Tham mưu (2024), năm học 2023-2024, cán bộ, học viên các nhà trường đã “hoàn thành 2.035 đề tài, sáng kiến các cấp; tham gia và đạt 183 giải thưởng của các hội thi về khoa học công nghệ và tuổi trẻ sáng tạo trong Quân đội lần thứ 24 (tăng 17 giải so với năm học 2022-2023)”.
Bên cạnh những kết quả đạt được, các nhà trường quân đội cũng gặp không ít khó khăn khi bồi dưỡng năng lực nghiên cứu khoa học cho học viên trong bối cảnh chuyển đổi số. Chất lượng nguồn nhân lực trong thực hiện nhiệm vụ này chưa đáp ứng yêu cầu đột phá về phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trên thực tế. Việc vận dụng phương pháp dạy học tích cực, ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ số của một số cán bộ, giảng viên chưa thành thạo. Trình độ, năng lực khai thác sử dụng, ứng dụng công nghệ số đáp ứng với chuẩn đầu ra chương trình đào tạo của một số cán bộ, giảng viên, học viên còn hạn chế.
Xuất phát từ thực trạng trên, cấp ủy, chỉ huy các cấp cần tích cực, chủ động nghiên cứu, tìm ra giải pháp khắc phục nhằm tạo được sự chuyển biến căn bản về chất lượng, hiệu quả hoạt động nghiên cứu khoa học của học viên ở các nhà trường quân đội trong bối cảnh toàn quân, toàn quốc đang đẩy mạnh chuyển đổi số hiện nay.
KHUYẾN NGHỊ GIẢI PHÁP
Để nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học của học viên trong bối cảnh chuyển đổi số, các nhà trường cần thực hiện tốt các giải pháp sau:
Một là, nâng cao nhận thức của các chủ thể về bồi dưỡng năng lực nghiên cứu khoa học của học viên trong bối cảnh chuyển đổi số
Cấp ủy, chỉ huy các cấp là chủ thể lãnh đạo, chỉ đạo bồi dưỡng năng lực nghiên cứu khoa học của học viên ở các nhà trường quân đội trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay. Do đó, họ cần phải nâng cao nhận thức về nội dung, yêu cầu chuyển đổi số trong giáo dục, đào tạo, vai trò năng lực nghiên cứu của người học theo chuẩn đầu ra. Đồng thời, cần tăng cường quán triệt, đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục nhằm tạo chuyển đổi toàn diện về nhận thức đối với mọi quân nhân trong đơn vị, trên cơ sở đó thống nhất giữa nhận thức và hành động nghiên cứu khoa học trong bối cảnh chuyển đổi số.
Cơ quan chức năng ở các nhà trường là chủ thể có trách nhiệm tham mưu, đề xuất với đảng ủy, ban giám đốc (ban giám hiệu) về chủ trương, biện pháp lãnh đạo, chỉ đạo, từ đó xây dựng hướng dẫn, kế hoạch triển khai cụ thể, sát thực nhằm bồi dưỡng năng lực nghiên cứu khoa học của học viên gắn với mục tiêu, yêu cầu đào tạo của nhà trường. Các cơ quan cần đẩy mạnh xây dựng các tiêu chí đánh giá năng lực nghiên cứu khoa học thích ứng với chuyển đổi số của học viên; kịp thời đề xuất biểu dương, khen thưởng, nhân rộng điển hình tiên tiến trong nghiên cứu khoa học hiện nay.
Hai là, nâng cao trình độ kiến thức toàn diện, bồi dưỡng kỹ năng nghiên cứu khoa học, xây dựng thái độ đúng đắn cho học viên về chuyển đổi số
Đây là giải pháp quan trọng góp phần nâng cao các yếu tố cấu thành năng lực nghiên cứu khoa học trong bối cảnh chuyển đổi số của học viên. Cấp ủy, chỉ huy các cấp, cơ quan tham mưu đề xuất tổ chức các lớp bồi dưỡng chuyên sâu, nâng cao hiểu biết về kỹ năng nghiên cứu khoa học; xây dựng các chương trình bồi dưỡng tích hợp giữa nghiên cứu khoa học và công nghệ số, nội dung cơ bản, cốt lõi về chuyển đổi số, cách thức, phương pháp khai thác, ứng dụng công nghệ số vào học tập, nghiên cứu khoa học cho người học.
Bên cạnh đó, các nhà trường cần hướng người học tập trung nghiên cứu về các kỹ năng chuyển đổi số trong huấn luyện, số hóa tài liệu, quản lý học tập... Xây dựng thái độ tích cực của học viên về chuyển đổi số trong giáo dục, đào tạo; vai trò của năng lực chuyển đổi số đối với học viên. Thông qua đó, các chủ thể sẽ nâng cao nhận thức và thúc đẩy hành động tích cực của học viên trong rèn luyện kỹ năng, nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay.
Ba là, xây dựng môi trường chuyển đổi số tích cực ở các nhà trường
Môi trường số đóng vai trò nền tảng trong phát triển năng lực nghiên cứu khoa học của học viên trong bối cảnh chuyển đổi số. Cấp ủy, chỉ huy các cấp cần đầu tư công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực số, nhất là đội ngũ nhà giáo đáp ứng tiêu chí về năng lực chuyển đổi số và hệ thống cơ sở công nghệ thông tin, phần mềm hỗ trợ giảng dạy và nghiên cứu khoa học. Từ đó, bồi dưỡng, giúp đỡ và truyền động lực cho người học nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học trong bối cảnh chuyển đổi số. Đồng thời, quan tâm tạo điều kiện thuận lợi để học viên tham gia các hoạt động chính khóa và ngoại khóa, các câu lạc bộ nâng cao trình độ, năng lực toàn diện, nhất là nghiên cứu khoa học trong chuyển đổi số; có cơ chế khen thưởng, biểu dương kịp thời, khuyến khích tư duy đổi mới sáng tạo trong học tập, nghiên cứu khoa học của họ.
Bên cạnh đó, các nhà trường cần tạo bầu không khí nghiên cứu khoa học dân chủ, hợp tác, khuyến khích sự tìm tòi, tôn trọng tính tự chủ, ủng hộ mọi hoạt động nghiên cứu tích cực sáng tạo, đồng thời chống áp đặt, định kiến. Đây cũng là một biện pháp quan trọng đối với hoạt động nghiên cứu khoa học, nó vừa là điều kiện, môi trường nghiên cứu khoa học, vừa là động lực thúc đẩy người học tích cực học tập, nghiên cứu. Trong nghiên cứu, sản phẩm khoa học thành công ở mức độ nào cũng cần động viên, khích lệ người học, bởi đây là giai đoạn người học “tập dượt” và bước đầu nghiên cứu. Vì vậy, nhà trường cần cân nhắc trước khi đánh giá, thẩm định, tránh dập tắt đam mê nghiên cứu, sáng tạo của học viên.
Bốn là, phát huy tính chủ động sáng tạo nghiên cứu khoa học của học viên trong bối cảnh chuyển đổi số
Năng lực nghiên cứu khoa học của học viên ở các nhà trường quân đội được tạo nên từ nhiều yếu tố, trong đó nhân tố chủ quan có ý nghĩa quyết định. Trước hết, người học phải nâng cao nhận thức, trách nhiệm trong tự đào tạo, tự bồi dưỡng năng lực nghiên cứu khoa học của bản thân thông qua tích lũy tri thức, phát triển kỹ năng, xây dựng thái độ đúng đắn về chuyển đổi số. Thứ hai, xây dựng đức tính kiên trì, bền bỉ, niềm tin khoa học trong nâng cao năng lực nghiên cứu. Đặc biệt, cần phát huy tinh thần ham học hỏi, cầu tiến bộ, tinh thần “7 dám” trong nghiên cứu khoa học. Chú trọng “dám nghĩ”, “dám chịu trách nhiệm” và “dám đổi mới, sáng tạo” trong nghiên cứu.
Năm là, gắn kết chặt chẽ việc chuyển đổi số ở các nhà trường với công tác bảo đảm an toàn thông tin, an ninh mạng
Hiện nay, hệ thống thông tin trọng yếu của các nhà trường quân đội đang trở thành mục tiêu của nhiều cuộc tấn công mạng, đòi hỏi phải chủ động ứng phó bảo đảm bí mật quân sự. Do đó, các nhà trường quân đội cần triển khai đầy đủ các giải pháp an toàn thông tin, an ninh mạng, phần mềm phòng chống mã độc của Bộ Quốc phòng nhằm mục đích vừa bảo đảm an toàn thông tin, vừa giúp người học an toàn trong sử dụng và khai thác các thông tin mạng, công nghệ số phục vụ nghiên cứu khoa học quân sự.
Để chủ động kiểm soát và bảo vệ thông tin quân sự, việc cấm học viên sử dụng điện thoại thông minh là cần thiết. Tuy nhiên, các nhà trường cần có biện pháp cụ thể trong quản lý để phù hợp với tình hình thực tế, nhất là cho phép người học sử dụng các thiết bị công nghệ phục vụ mục đích học tập, nghiên cứu khoa học có sự giám sát của cán bộ, giảng viên. Cần phát huy tính ưu việt của các thiết bị thông minh trong khai thác học liệu số phục vụ học tập và nghiên cứu. Đồng thời, các nhà trường cần định hướng, khuyến khích học viên sử dụng các thiết bị thông minh đúng mục đích, phục vụ học tập, nghiên cứu khoa học trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay.
KẾT LUẬN
Chuyển đổi số quốc gia và đẩy mạnh chuyển đổi số ở các nhà trường quân đội đang là xu thế quan trọng và tất yếu. Nâng cao chất lượng bồi dưỡng năng lực nghiên cứu khoa học của học viên các nhà trường quân đội trong bối cảnh chuyển đổi số là một chuỗi hoạt động thống nhất, có quan hệ chặt chẽ, biện chứng với nhau, là điều kiện, tiền đề của nhau trong tính chỉnh thể. Các nhà trường cần quán triệt sâu sắc và thực hiện triệt để các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng xây dựng nguồn nhân lực, đáp ứng yêu cầu xây dựng Quân đội hiện đại, góp phần thiết thực vào sự phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình, phồn vinh, thịnh vượng của đất nước./.
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Tổng tham mưu (2022). Kế hoạch số 588/KH-BTTM, ngày 04/3/2022 chuyển đổi số trong giáo dục đào tạo ở các nhà trường Quân đội giai đoạn 2022-2025, định hướng đến năm 2030.
2. Bộ Tổng Tham mưu (2024). Báo cáo tổng kết năm học 2023-2024, phương hướng nhiệm vụ năm học 2024-2025.
3. Chính phủ (2025). Nghị quyết số 03/NQ-CP, ngày 09/1/2025 ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
4. Quân ủy Trung ương (2025). Nghị quyết số 3488-NQ/QUTW ngày 29/01/2025 về đột phá phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội.
5. Thủ tướng Chính phủ (2020). Quyết định số 749/QĐ-TTg, ngày 03/6/2020 Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.
6. Trần Đình Tuấn (2023). Chuyển đổi số trong giáo dục ở các nhà trường quân đội trước tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, Kỷ yếu hội thảo khoa học, Khoa Sư phạm quân sự, Học viện Chính trị, tr.28-36.
|
Ngày nhận bài: 20/5/2025; Ngày hoàn thiện biên tập: 14/6/2025; Ngày duyệt đăng: 18/6/2025 |
