Tổng thống Mỹ Donald Trump (Ảnh: Reuters).
Tuyên bố này, được đăng tải trên mạng xã hội Truth Social, không chỉ đánh dấu bước leo thang nghiêm trọng trong căng thẳng Mỹ - Iran mà còn làm dấy lên câu hỏi lớn: Vì sao ông Trump đột ngột hành động chỉ vài ngày sau khi cam kết dành 2 tuần để cân nhắc can thiệp vào cuộc xung đột Israel - Iran?
Từ Israel - Iran đến sự can thiệp của Mỹ
Cuộc xung đột giữa Israel và Iran bùng nổ vào ngày 13/6 khi Israel bất ngờ mở chiến dịch không kích quy mô lớn “Sư tử trỗi dậy” nhằm vào các cơ sở hạt nhân và quân sự của Iran, với lý do ngăn chặn Tehran tiến gần hơn đến khả năng sở hữu vũ khí hạt nhân.
Israel đã phá hủy một số cơ sở quan trọng, bao gồm trung tâm nghiên cứu nước nặng tại Arak và một phần cơ sở Natanz, hạ sát nhiều sĩ quan cấp cao của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC). Iran đáp trả bằng hàng trăm tên lửa đạn đạo và UAV nhắm vào các thành phố lớn của Israel như Jerusalem, Tel Aviv và Haifa, gây thiệt hại đáng kể và làm gia tăng thương vong.
Trong bối cảnh này, Tổng thống Trump ngày 19/6 tuyên bố sẽ dành 2 tuần để quyết định xem Mỹ có tham gia vào cuộc xung đột hay không, một động thái được Nhà Trắng mô tả là nhằm “tạo cơ hội cho ngoại giao”. Thư ký Báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt nhấn mạnh, ông Trump muốn tránh lặp lại những cuộc chiến kéo dài ở Trung Đông, vốn là lời hứa xuyên suốt 2 nhiệm kỳ của ông.
Tuy nhiên, chỉ hai ngày sau, vào tối 21/6, ông Trump bất ngờ thông báo Mỹ đã triển khai máy bay ném bom tàng hình B-2 từ căn cứ Whiteman ở Missouri để tấn công 3 cơ sở hạt nhân then chốt của Iran, với trọng tâm là Fordow - cơ sở được cho là “bất khả xâm phạm” do nằm sâu dưới lòng núi.
Các cơ sở hạt nhân ở Iran bị Mỹ tấn công ngày 21/6 (Ảnh: BBC).
Lý do ông Trump hành động trước thời hạn
Thứ nhất, áp lực từ đồng minh Israel và sự phối hợp chiến lược. Một trong những lý do chính khiến ông Trump bất ngờ tấn công Iran là áp lực từ Israel, đồng minh thân cận nhất ở Trung Đông. Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu nhiều lần đe dọa hành động đơn phương nếu Mỹ không can thiệp, đặc biệt khi Israel không sở hữu loại vũ khí có khả năng phá hủy cơ sở Fordow.
Các quan chức Israel đã gửi thông điệp cứng rắn tới chính quyền Tổng thống Trump trong cuộc điện đàm ngày 19/6, nhấn mạnh rằng thời gian để ngăn chặn chương trình hạt nhân của Iran đang “cạn dần”. Một quan chức cấp cao Israel tiết lộ với Đài phát thanh công cộng KAN, sự “phối hợp toàn diện” giữa Washington và Tel Aviv đã giúp chiến dịch không kích đạt thành công.
Nhà phân tích quân sự Cedric Leighton, cựu đại tá Không quân Mỹ, nhận định: “Fordow là mục tiêu chiến lược mà chỉ Mỹ, với bom xuyên boongke GBU-57, có thể tấn công hiệu quả. Israel đã gây áp lực lớn để Mỹ tham gia, vì biết rằng không có sự hỗ trợ của Mỹ, chương trình hạt nhân của Iran khó có thể bị triệt tiêu hoàn toàn”.
Thứ hai, Mỹ sử dụng chiến thuật bắn tín hiệu “câu giờ” trong 2 tuần. Tuyên bố “2 tuần” của ông Trump được nhiều nhà phân tích xem là chiến thuật để đánh lạc hướng Iran. Chuyên gia Jennifer Kavanagh, Giám đốc phân tích quân sự tại Defense Priorities, cho rằng: “Thông điệp về hai tuần có thể là cách để làm giảm cảnh giác của Tehran, khiến họ tin rằng Mỹ sẽ không hành động ngay lập tức”.
Điều đó cho phép Mỹ và Israel có thời gian chuẩn bị cho cuộc tấn công bất ngờ, với các máy bay B-2 được triển khai từ Missouri đến Guam và được hỗ trợ bởi hơn 30 máy bay tiếp dầu tại Trung Đông.
Tuy nhiên, chiến thuật này không phải không có rủi ro. Ông Kavanagh cảnh báo rằng động thái này làm suy yếu uy tín ngoại giao của ông Trump: “Iran giờ đây không có lý do gì để tin vào cam kết đàm phán của Mỹ. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến quan hệ với Tehran mà còn có thể khiến các đối thủ khác, như Nga, nghi ngờ thiện chí của ông Trump trong các cuộc đàm phán tương lai, ví dụ như về hòa bình Ukraine”.
Thứ ba, mục tiêu ngăn chặn vũ khí hạt nhân Iran. Lý do cốt lõi đằng sau cuộc tấn công là quyết tâm của ông Trump nhằm ngăn chặn Iran sở hữu vũ khí hạt nhân - một mối đe dọa mà cả Mỹ và Israel đều xem là “không thể chấp nhận”. Chủ tịch Hạ viện Mỹ Mike Johnson nhấn mạnh: “Tổng thống Trump luôn nhất quán rằng một Iran sở hữu vũ khí hạt nhân là mối nguy cho Mỹ, Israel và thế giới tự do. Chiến dịch này là lời nhắc nhở rằng ông ấy nói là làm”.
Fordow, Natanz và Esfahan là 3 cơ sở then chốt trong chương trình làm giàu uranium của Iran. Đặc biệt, Fordow, với vị trí nằm sâu dưới lòng núi, được coi là “thành trì bất khả xâm phạm”. Theo CNN, bom xuyên boongke GBU-57 nặng 13,6 tấn, được mang bởi máy bay B-2, là loại vũ khí duy nhất có khả năng phá hủy cơ sở này. Ông Trump tuyên bố trên mạng xã hội Truth Social rằng “Fordow đã biến mất”, dù các báo cáo ban đầu từ hình ảnh vệ tinh cho thấy cơ sở này chỉ bị hư hại một phần.
Tuy nhiên, các chuyên gia như Kavanagh lưu ý rằng cuộc tấn công, dù gây thiệt hại, khó có thể xóa sổ hoàn toàn chương trình hạt nhân của Iran. “Kho dự trữ uranium làm giàu cao và các máy ly tâm có thể đã được Iran chuyển đi nơi khác. Hơn nữa, lực lượng kỹ sư và nhà khoa học hạt nhân của Iran vẫn còn nguyên vẹn, sẵn sàng tái thiết chương trình”, bà nói.
Thứ tư, tính toán chính trị trong nước. Quyết định tấn công Iran cũng phản ánh những cân nhắc chính trị nội bộ của ông Trump. Là một tổng thống từng cam kết “đưa Mỹ thoát khỏi các cuộc chiến kéo dài”, Tổng thống Trump đối mặt với áp lực từ cả hai phía: đảng Cộng hòa ủng hộ hành động cứng rắn với Iran, trong khi đảng Dân chủ chỉ trích ông vượt quyền khi không tham khảo Quốc hội.
Hạ nghị sĩ Andy Harris gọi chiến dịch này là “hòa bình thông qua sức mạnh”, trong khi nghị sĩ Dân chủ Hakeem Jeffries nhấn mạnh rằng ông Trump phải chịu trách nhiệm cho mọi hậu quả từ hành động đơn phương này.
Theo các chuyên gia, việc ông Trump ra lệnh tấn công mà không xin phê chuẩn từ Quốc hội có thể vi phạm Hiến pháp Mỹ, đặc biệt nếu chiến dịch kéo dài hoặc gây rủi ro lớn cho lực lượng Mỹ. Tuy nhiên, lịch sử cho thấy các tổng thống Mỹ thường hành động trước và tìm sự ủng hộ của Quốc hội sau, như các trường hợp của Tổng thống George H.W. Bush trong Chiến tranh Vùng Vịnh 1991.
Hệ lụy của cuộc tấn công
Theo Reuters, Iran đã xác nhận 3 cơ sở hạt nhân bị tấn công, nhưng chưa công bố mức độ thiệt hại cụ thể. Lãnh tụ tối cao Ali Khamenei tuyên bố Iran sẽ không khuất phục và cảnh báo về “thiệt hại không thể khắc phục” nếu Mỹ tiếp tục can thiệp. Ngoại trưởng Iran Abbas Araqchi gọi sự tham gia của Mỹ là “đáng tiếc” và đe dọa trả đũa.
Lực lượng Houthi tại Yemen, đồng minh của Iran, tuyên bố sẽ tấn công tàu chiến Mỹ ở Biển Đỏ nếu Washington tiếp tục hỗ trợ Israel. Theo Al Jazeera, Houthi đã phá vỡ thỏa thuận ngừng bắn với Mỹ đạt được hồi tháng 5, làm gia tăng nguy cơ xung đột lan rộng ở khu vực. Iran cũng đe dọa đóng cửa Eo biển Hormuz, nơi vận chuyển 20% dầu mỏ thế giới, đẩy giá dầu thô WTI lên mức cao nhất kể từ tháng 1/2025 (74,84 USD/thùng).
Cuộc tấn công của Mỹ không chỉ làm gia tăng căng thẳng với Iran mà còn đe dọa kéo các cường quốc khác vào lằn ranh chiến tranh. Nga, một đồng minh của Iran, đã lên tiếng cảnh báo rằng việc Mỹ sử dụng vũ khí hạt nhân chiến thuật sẽ dẫn đến “hậu quả thảm họa”. Điện Kremlin gọi các thông tin về khả năng này là “suy đoán”, nhưng nhấn mạnh sự leo thang có thể gây bất ổn toàn cầu.
Các nỗ lực ngoại giao, như cuộc gặp dự kiến giữa các ngoại trưởng châu Âu và Iran tại Thụy Sĩ ngày 20/6, đã bị đình trệ. Iran tuyên bố sẽ không đàm phán về chương trình hạt nhân trong khi các cuộc tấn công của Israel và Mỹ vẫn tiếp diễn.
Ngoài ra, quyết định tấn công Iran đặt ra thách thức lớn cho di sản đối ngoại của ông Trump. Trong khi ông được một số nghị sĩ Cộng hòa ca ngợi vì hành động dứt khoát, các nhà phân tích như Kavanagh cho rằng động thái này có thể làm suy yếu vị thế của ông Trump như một nhà lãnh đạo ủng hộ hòa bình. “Việc tham gia vào một cuộc chiến không phải của Mỹ có thể khiến ông Trump bị xem là đi ngược lại cam kết tránh các cuộc xung đột kéo dài”, bà nói.
Hơn nữa, cuộc tấn công làm phức tạp thêm các cuộc đàm phán với các đối thủ khác của Mỹ, như Nga trong vấn đề Ukraine. Tổng thống Vladimir Putin có thể sẽ đặt câu hỏi về độ tin cậy của Trump trong các thỏa thuận ngoại giao, làm giảm cơ hội đạt được tiến bộ trong các vấn đề toàn cầu khác.
Quyết định đột ngột của Tổng thống Donald Trump trong việc ra lệnh tấn công ba cơ sở hạt nhân của Iran (Fordow, Natanz và Esfahan) là bước đi táo bạo nhưng đầy rủi ro. Dưới áp lực từ Israel, nhu cầu ngăn chặn chương trình hạt nhân của Iran và những toan tính nội trị, ông Trump đã chọn hành động trước thời hạn 2 tuần mà ông từng cam kết. Dù cuộc tấn công được tuyên bố là “thành công” với sự tham gia của máy bay B-2 và bom GBU-57, mức độ thiệt hại thực sự vẫn chưa rõ ràng, và nguy cơ leo thang xung đột khu vực đang ở mức báo động.
Nhà phân tích Cedric Leighton nhận định: “Cuộc tấn công này có thể làm chậm chương trình hạt nhân của Iran, nhưng hậu quả là sự bất ổn khu vực và mất lòng tin vào ngoại giao của Mỹ”.
Trong bối cảnh Iran đe dọa trả đũa và các đồng minh của họ như Houthi sẵn sàng mở rộng chiến tuyến, ông Trump đã có bài phát biểu vào tối ngày 21/6 giờ địa phương tại Nhà Trắng về chiến dịch tấn công các cơ sở hạt nhân Iran. Liệu đây có phải là “thời khắc lịch sử” như ông Trump tuyên bố, hay chỉ là khởi đầu của một cuộc xung đột kéo dài? Chỉ thời gian mới có thể trả lời.
