Thực trạng xuất khẩu qua thương mại điện tử của Việt Nam

ThS. Huỳnh Diệu Ngân

Khoa Marketing – Kinh doanh quốc tế, Trường Đại học Công nghệ TP. Hồ Chí Minh (Hutech University)

Email: hd.ngan@hutech.edu.vn

Tóm tắt

Thương mại điện tử xuyên biên giới tăng trưởng vô cùng mạnh mẽ tại nhiều quốc gia trên phạm vi toàn cầu, trong đó có Việt Nam. Thương mại điện tử đã giúp cho các doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận với khách hàng quốc tế một cách dễ dàng hơn. Hàng hóa Việt Nam đã xuất hiện trên các sàn thương mại điện tử toàn cầu như Amazon hay Alibaba. Bài viết đã sơ lược về thực trạng thương mại điện tử nói chung và xuất khẩu qua thương mại điện tử nói riêng. Đồng thời, bài viết cũng nêu một số vấn đề còn tồn đọng liên quan và đề xuất một số khuyến nghị thúc đẩy xuất khẩu qua thương mại điện tử nói riêng và thương mại điện tử nói chung.

Từ khóa: Xuất khẩu, thương mại điện tử, xuyên biên giới, Việt Nam

Summary

Cross-border e-commerce has experienced tremendous growth in many countries worldwide, including Vietnam. E-commerce has enabled Vietnamese enterprises to access international customers more easily. Vietnamese products have appeared on global e-commerce platforms, including Amazon and Alibaba. This article provides an overview of the current state of e-commerce in general and export activities through e-commerce in particular. Additionally, it identifies several existing issues and proposes some recommendations to promote export via e-commerce, specifically, as well as the development of e-commerce.

Keywords: Export, e-commerce, cross-border, Vietnam

ĐẶT VẤN ĐỀ

Trong nhiều năm qua, Việt Nam luôn đạt được những thành tựu nhất định trong xuất khẩu. Xuất khẩu từng bước khẳng định vai trò trong sự phát triển của nền kinh tế, mở ra nhiều cơ hội mới cho Việt Nam trong quá trình hội nhập ngày càng sâu rộng hơn vào thương mại quốc tế. Tính đến năm 2024, Việt Nam đứng thứ 3 ở Đông Nam Á về quy mô thị trường thương mại điện tử (TMĐT), chỉ sau Indonesia và Thái Lan (Vien Thong, 2024). Xuất khẩu qua TMĐT trở thành kênh xuất khẩu quan trọng, ngày càng được chú trọng và đẩy mạnh phát triển, hỗ trợ mạnh mẽ cho xuất khẩu truyền thống. Với nhiều lợi thế vượt trội hơn so với thương mại truyền thống, TMĐT đã trở thành cầu nối giúp doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ gia nhập vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Mặc dù xuất khẩu trực tuyến của Việt Nam đã có những bước đi đáng kể nhưng vẫn còn tiềm năng tăng trưởng mạnh mẽ, có cơ hội bứt phá trong thời gian sắp tới.

THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ TẠI VIỆT NAM

Thứ nhất, lĩnh vực thương mại điện tử Việt Nam ghi nhận tốc độ phát triển nhanh chóng trong nhiều năm liền. Theo Sách trắng Thương mại điện tử giai đoạn 2015-2023, lĩnh vực thương mại điện tử của Việt Nam luôn có mức tăng trưởng ổn định, duy trì trong mức từ 18% đến 25%. Nếu như năm 2015, quy mô TMĐT bán lẻ Việt Nam chỉ đạt 4,07 tỷ USD thì đến năm 2023, con số này đã gấp hơn 5 lần, đạt 20,5 tỷ USD. Năm 2024, quy mô TMĐT bán lẻ ghi nhận 25 tỷ USD, chiếm khoảng 9% tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng trong nước (Hình 1).

Hình 1: Tăng trưởng thương mại điện tử Việt Nam giai đoạn 2015-2024

Nguồn: Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, 2025

Thứ hai, các hình thức TMĐT được doanh nghiệp triển khai không đồng bộ. Có thể nói, doanh nghiệp chỉ quan tâm đến kinh doanh trên mạng xã hội và tham gia sàn TMĐT hơn là website và ứng dụng trên thiết bị di động. Theo số liệu từ Báo cáo chỉ số TMĐT Việt Nam hằng năm, tỷ lệ doanh nghiệp có website và có ứng dụng TMĐT trên thiết bị di động có tăng trưởng nhưng không đáng kể, với tỷ lệ dao động lần lượt là 42%-46% và 15%-22% trong suốt giai đoạn 2015-2024. Trong khi đó, tỷ lệ doanh nghiệp có kinh doanh trên mạng xã hội tăng trưởng mạnh, từ 28% năm 2015 lên 52% năm 2024, trong đó đạt 65% năm 2022. Tỷ lệ doanh nghiệp tham gia sàn TMĐT tăng gấp đôi, từ 13% lên 26% trong 10 năm qua. Số liệu khảo sát của Hiệp hội TMĐT Việt Nam năm 2024 cho thấy, doanh nghiệp đánh giá cao hiệu quả kinh doanh qua mạng xã hội, với 47% cho rằng kinh doanh qua mạng xã hội rất hiệu quả. Chỉ có 20% doanh nghiệp chưa triển khai kinh doanh qua mạng xã hội, trong khi con số này ở 3 kênh còn lại từ 31% đến 39% (Hiệp hội TMĐT Việt Nam, 2025).

Hình 2: Tỷ lệ doanh nghiệp Việt Nam tham gia thương mại điện tử giai đoạn 2015-2024

Nguồn: Hiệp Hội TMĐT Việt Nam, 2025

Thứ ba, tính đến tháng 4/2025, Việt Nam vẫn chưa có Luật TMĐT. Khung pháp lý về TMĐT ở Việt Nam hiện tại đang được xác lập tại một số chính sách, quy định được thống kê (bao gồm nhưng chưa đầy đủ) như Bảng.

Bảng: Khung pháp lý về thương mại điện tử ở Việt Nam

Nguồn: Tác giả thống kê từ Sách trắng TMĐT Việt Nam và Thư viện pháp luật, 2025

Hiện tại, cơ sở pháp lý của lĩnh vực TMĐT của nước ta vẫn đang áp dụng chủ yếu Nghị định số 85/2021/NĐ-CP, thay thế bổ sung cho Nghị định số 52/2013/NĐ-CP. Có thể thấy, nhìn chung, Việt Nam chưa thực sự có văn bản rõ ràng ở cấp trên Nghị định để quy định cụ thể những vấn đề liên quan đến TMĐT. Mặc dù TMĐT đã được nhận định là chuyển sang giai đoạn thứ ba từ năm 2016 với sự tăng trưởng nhanh chóng (Hiệp hội TMĐT Việt Nam, 2025) nhưng cho đến nay Luật TMĐT vẫn chưa hoàn thiện và có hiệu lực.

THỰC TRẠNG XUẤT KHẨU QUA SÀN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ

Xuất khẩu TMĐT Việt Nam có nhiều tiềm năng tăng trưởng và phát triển. Trong Báo cáo “Người bán hàng địa phương, khách tiêu dùng toàn cầu”, Amazon ước tính xuất khẩu TMĐT B2C của Việt Nam năm 2021 đạt 75,4 nghìn tỷ đồng, chiếm khoảng 36% tổng doanh thu TMĐT của Việt Nam và dự kiến sẽ đạt 256,1 nghìn tỷ đồng vào năm 2026. Trong Báo cáo “Trao quyền cho Doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam”, Amazon đã thống kê từ 31/8/2022 đến 31/08/2023, 17 triệu sản phẩm từ đối tác bán hàng Việt Nam được bán ra cho khách hàng Amazon trên toàn cầu với số lượng đối tác tăng 40% và giá trị xuất khẩu của doanh nghiệp Việt Nam bán hàng trên nền tảng này tăng hơn 50%.

Xuất khẩu TMĐT mở ra cơ hội không chỉ cho doanh nghiệp lớn mà cả các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở nhiều lĩnh vực. Alibaba.com của Tập đoàn Alibaba của Trung Quốc đã giúp nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ của Việt Nam xuất khẩu thành công. Với sự đa dạng về mô hình kinh doanh, đối tượng tham gia, quy trình vận hành và quản lý chuỗi cung ứng, các doanh nghiệp vừa và nhỏ đã có nhiều cơ hội tiếp cận thị trường toàn cầu. (Cục phát triển doanh nghiệp, 2025). Ngoài ra, xuất khẩu TMĐT đang ngày càng lan tỏa nhiều lĩnh vực. Nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã tận dụng được nền tảng TMĐT quốc tế như Amazon, eBay, Alibaba, Shopee, Lazada để xuất khẩu nông sản, sản phẩm liên quan đến nhà cửa, trang trí nội ngoại thất, thủ công mỹ nghệ hay dệt may. Ngoài ra, thị trường Công nghệ giáo dục và Công nghệ chăm sóc sức khỏe đầy tiềm năng cũng được đề cập trong Báo cáo Chỉ số TMĐT Việt Nam năm 2024.

Trong khi xuất khẩu TMĐT bán lẻ B2C tăng trưởng thì xuất khẩu B2B gặp nhiều khó khăn. Đến thời điểm hiện tại, hầu hết TMĐT B2B của Việt Nam đều không có chiến lược rõ ràng, mà gần như hoạt động tương tự như mô hình Alibaba.com của Trung Quốc nhưng với sự yếu kém về mặt kỹ thuật và dịch vụ hỗ trợ. Chưa kể là Việt Nam còn tồn tại nhiều sàn B2B không hề có giao dịch thực sự mà chỉ tồn tại hình thức (Cục phát triển doanh nghiệp, 2025). Trên thực tế, trong những năm vừa qua, nhiều nền tảng TMĐT B2B tại Việt Nam đã phải ngừng hoạt động vì khả năng truyền thông kém và thiếu vốn (Nguyễn Chuẩn, 2023). Ngoài ra, việc cạnh tranh khốc liệt từ các kênh phân phối truyền thống với những chính sách hậu mãi hấp dẫn và mối quan hệ lâu dài với khách hàng nên TMĐT B2B ngày càng thất thế (Lê Tỉnh – Thanh Nhân, 2025). Mặc dù thời gian qua, Hiệp hội TMĐT đã thành lập Liên minh Hỗ trợ xuất khẩu trực tuyến (VESA) tổ chức các hội thảo và diễn đàn để thu hút sự quan tâm của các doanh nghiệp B2B, nhưng đến nay thì hiệu quả khai thác mô hình này chưa cao (Hiệp hội TMĐT Việt Nam, 2025).

Hoạt động xuất khẩu qua sàn TMĐT chưa thực sự được chú trọng. Kết quả khảo sát cho thấy, 88% doanh nghiệp vừa và nhỏ cho rằng TMĐT rất quan trọng với khả năng xuất khẩu của họ (Amazon, 2022). Mặc dù vậy, tỷ lệ doanh nghiệp có sử dụng website/ứng dụng TMĐT phục vụ cho mục đích xuất khẩu vẫn còn rất thấp và gần như không tăng trưởng trong nhiều năm qua, chỉ đạt khoảng 17% năm 2024 (Hiệp hội TMĐT Việt Nam, 2025). Một vấn đề chỉ mới được chú ý gần đây là việc thiếu các số liệu thống kê về xuất khẩu TMĐT. Mặc dù hoạt động TMĐT xuyên biên giới toàn cầu đã rất phát triển, một số hãng nghiên cứu thị trường như Statista hay Access Partnership đã công bố các thông tin về xuất nhập khẩu TMĐT bán lẻ, nhưng đến năm 2024, dự án Vietnam Digital Trade, theo đề nghị của Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, lần đầu tiên thống kê và công bố kim ngạch xuất nhập khẩu B2C trực tuyến của Việt Nam. Kết quả cho thấy xuất khẩu trực tuyến B2C của Việt Nam trong năm 2024 đạt 1,7 tỷ USD. Điều này cho thấy tính đến hiện tại, các số liệu thống kê TMĐT của Việt Nam đến từ nhiều nguồn khác nhau đều có giá trị lệch khá là lớn (Hiệp hội TMĐT Việt Nam, 2025).

MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ THÚC ĐẨY XUẤT KHẨU QUA SÀN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ CỦA VIỆT NAM

Thứ nhất, hoàn thiện Luật TMĐT là một vấn đề cấp bách và cần được chú trọng. Hệ thống pháp luật đóng vai trò quan trọng trong phát triển TMĐT nói chung và xuất khẩu trực tuyến nói riêng. Ở thời điểm hiện tại, hoạt động TMĐT được điều chỉnh và xử lý theo nhiều văn bản pháp luật thuộc các phạm vi khác nhau như Luật Thương mại, Luật Công nghệ thông tin, Luật An ninh mạng,…. Nhà nước cần ban hành Luật TMĐT để đảm bảo tính đồng bộ và thống nhất. Ngoài ra, Luật TMĐT phải đảm bảo đi kèm với hoạt động bảo vệ môi trường, hay TMĐT xanh. Bên cạnh đó, Luật TMĐT cũng cần có những nội dung liên quan đến việc hỗ trợ, thúc đẩy xuất khẩu trực tuyến xuyên biên giới. Hơn thế nữa, việc giãn lược các thủ tục hành chính cũng là một trong những giải pháp để khuyến khích và thúc đẩy hoạt động xuất khẩu TMĐT.

Thứ hai, đào tạo nguồn nhân lực cả về lượng và chất để đáp ứng được nhu cầu của thị trường. Nhà nước cần có báo cáo, chính sách, kế hoạch rõ ràng về nhu cầu ngành TMĐT. Để nâng cao chất lượng chương trình đào tạo, cần có sự hỗ trợ và tham gia của các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực này. Do đó, Nhà nước cần xem xét, nới lỏng chính sách bằng cách cho phép cử nhân tham gia giảng dạy một tỷ lệ nhất định ở ngành này. Chất lượng nguồn nhân lực không chỉ thể hiện ở vai trò của sinh viên mà giảng viên cũng là đối tượng cần được quan tâm. Do đó, cần có cơ chế và lộ trình liên kết với các cơ sở đào tạo để mở ngành trình độ thạc sĩ, từng bước tiến tới đào tạo tiến sĩ. Đồng thời, Hiệp hội TMĐT cần liên tục tổ chức các buổi tập huấn cũng như các hội thảo khoa học để tăng khả năng nghiên cứu của giảng viên, đặc biệt là TMĐT xanh hay xuất khẩu TMĐT bền vững. Để hạn chế các rào cản về thiếu kiến thức và năng lực của các doanh nghiệp, Hiệp hội TMĐT có thể cung cấp các khóa học trực tiếp và trực tuyến đào tạo và cấp chứng chỉ về lĩnh vực này (Hiệp hội TMĐT Việt Nam, 2024).

Thứ ba, cần quy định rõ cơ quan chịu trách nhiệm thống kê các số liệu liên quan đến lĩnh vực TMĐT. Việc thiếu thông tin nghiêm trọng về các phạm trù liên quan đến TMĐT như quy mô xuất khẩu TMĐT, cơ cấu xuất khẩu TMĐT theo mô hình (B2B, B2C, G2B), cơ cấu xuất TMĐT theo thị trường (khu vực và quốc gia) đã khiến việc ra quyết định kinh doanh, dự đoán xu hướng và nhu cầu thị trường trở nên khó khăn đối với các doanh nghiệp, cũng khiến việc hoạch định chính sách và xây dựng hệ thống pháp luật gặp nhiều trở ngại. Thị trường TMĐT phát triển nhanh chóng và biến đổi không ngừng, đòi hỏi các thông tin phải được cập nhật chính xác và liên tục.

Thứ tư, xuất khẩu TMĐT muốn phát triển đòi hỏi cần rất nhiều sự hỗ trợ của chính phủ và các cơ quan ban ngành. Nền tảng kỹ thuật số và công nghệ thông tin là yếu tố then chốt trong phát triển TMĐT mà đòi hỏi chính phủ cần chú trọng đầu tư và có những chính sách thúc đẩy phát triển. Ngoài ra, theo báo cáo của AccessPartnership năm 2023, các doanh nghiệp Việt Nam cũng cần sự hỗ trợ về việc giảm chi phí hậu cần. Một trong những giải pháp mà Việt Nam có thể học tập Trung Quốc là xây dựng mạng lưới kho toàn cầu để rút ngắn thời gian giao hàng cũng như giảm chi phí logistics (Mary Hui, 2022). Báo cáo AccessPartnership cũng chỉ ra nhu cầu được trợ cấp tài chính cho xuất khẩu và nhu cầu tư vấn về luật pháp, quy định của các thị trường xuất khẩu của các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam. Trợ cấp tài chính cho xuất khẩu có thể được thể hiện thông qua hình thức vay vốn hay ưu đãi tín dụng, đặc biệt là tín dụng xanh; miễn hoặc giảm thuế và lệ phí hải quan hoặc trợ cấp phí tham gia các sàn TMĐT như Amazon hay Alibaba cho các doanh nghiệp nhỏ. Để hỗ trợ cho doanh nghiệp Việt Nam về mặt pháp lý, Bộ Công thương có thể đưa ra các cẩm nang pháp lý của các thị trường xuất khẩu trọng điểm hoặc thiết lập Trung tâm hỗ trợ pháp lý TMĐT xuyên biên giới./.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. AccessPartnership (2023). Vietnam – Local sellers, Global consumers 2022.

2. Amazon Global Selling (2022). Báo cáo “ Người bán hàng địa phương, khách tiêu dùng toàn cầu”.

3. Amazon Global Selling (2024). Báo cáo 2023 Trao quyền cho Doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam.

4. Bộ Công thương (2025). Báo cáo Logictics Việt Nam 2024: Khu thương mại tự do, NXB Công thương.

5. Cục Phát triển doanh nghiệp, Bộ Kế hoạch đầu tư (2025). Tổng quan về TMĐT, xu hướng thị trường, khó khăn, thách thức và giải pháp cho doanh nghiệp Việt Nam.

6. Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số - Bộ Công Thương (2020). Sách trắng thương mại điện tử Việt Nam năm 2019, Hà Nội.

7. Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số - Bộ Công thương (2024). Sách trắng thương mại điện tử Việt Nam năm 2023, Hà Nội.

8. Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số - Bộ Công Thương (2025). Hội nghị tổng kết công tác năm 2024 và triển khai nhiệm vụ năm 2025, Hà Nội.

9. Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (2024). Báo cáo đào tạo thương mại điện tử 2023, Hà Nội.

10. Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (2025). Báo cáo Chỉ số TMĐT Việt Nam năm 2024: Hướng tới xuất khẩu trực tuyến.

11. Hiệp hội TMĐT Việt Nam (2025). Báo cáo Chỉ số TMĐT Việt Nam năm 2025.

12. Lê Tỉnh – Thanh Nhân (2025). Thương mại điện tử B2B thất thế, https://nld.com.vn/thuong-mai-dien-tu-b2b-that-the-19625021821034901.htm.

13. Mary Hui (2022). China is on a global warehouse spree, https://qz.com/2124954/china-on-global-warehouse-spree-to-boost-foreign-trade.

14. Nguyễn Chuẩn (2023). Đằng sau cái chết của nền tảng thương mại điện tử B2B Việt Nam, https://diendandoanhnghiep.vn/dang-sau-cai-chet-cua-nen-tang-thuong-mai-dien-tu-b2b-viet-nam-10022219.html.

15. T.Hằng – M.Sang (2023). TMĐT xuyên biên giới: rộng cửa cho hàng xuất khẩu, https://daidoanket.vn/thuong-mai-dien-tu-xuyen-bien-gioi-rong-cua-cho-hang-xuat-khau-10254905.html.

16. Tổ chức quốc tế về bảo tồn thiên nhiên (2024). Báo cáo chất thải nhựa bao bì từ TMĐT tại Việt Nam 2023, Nxb Thanh niên.

17. Tổ chức quốc tế về bảo tồn thiên nhiên (2024). Bộ tiêu chí TMĐT xanh – ECGI, Nxb Thanh niên.

18. Uyên Hương (2025). ‘Cơn khát’ nhân lực thương mại điện tử, https://baotintuc.vn/kinh-te/con-khat-nhan-luc-thuong-mai-dien-tu-20250511144115626.htm.

19. Vien Thong (2024). Vietnam e-commerce market 3rd largest in Southeast Asia, https://e.vnexpress.net/news/business/data-speaks/vietnam-e-commerce-market-3rd-largest-in-southeast-asia-4813199.html.