Thực thi về môi trường, xã hội, quản trị doanh nghiệp toàn diện tại các ngân hàng thương mại Việt Nam

TS. Trịnh Hồng Hạnh

Khoa Ngân hàng, Học viện Ngân hàng

Email: Hanhth@hvnh.edu.vn

Tóm tắt

Việc thực thi ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị doanh nghiệp) tại các ngân hàng thương mại Việt Nam đã và đang được triển khai ở các mức độ khác nhau giữa các nhóm ngân hàng. Bằng phương pháp thu thập, phân tích, tổng hợp dữ liệu, nghiên cứu nhằm khái quát việc thực thi ESG trong hệ thống ngân hàng theo thông lệ quốc tế, đánh giá mức độ thực thi ESG, cũng như những khó khăn, thách thức của các ngân hàng trong thực thi ESG, từ đó đưa ra một số giải pháp để phát triển bền vững.

Từ khóa: Thực thi ESG, phát triển bền vững, ngân hàng thương mại Việt Nam

Summary

The implementation of ESG (Environmental – Social – Governance) in Vietnamese commercial banks has been carried out at varying levels across different banking groups. Using methods of data collection, analysis, and synthesis, this study aims to provide an overview of ESG implementation in the banking system based on international practices, assess the level of ESG adoption, and identify the difficulties and challenges faced by banks in this process. Based on these findings, the study proposes several solutions to promote sustainable development.

Keywords: ESG implementation, sustainable development, Vietnamese commercial banks

GIỚI THIỆU

Bộ tiêu chuẩn ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị doanh nghiệp) được sử dụng để đo lường các yếu tố liên quan đến phát triển bền vững và ảnh hưởng của doanh nghiệp (DN) đến cộng đồng; đánh giá và công bố tác động lên các yếu tố môi trường, xã hội và quản trị (Kocmanova, 2012).

Tại Việt Nam, một số ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam tham gia hoặc áp dụng những sáng kiến về ESG như lồng ghép một số tiêu chuẩn của sáng kiến báo cáo toàn cầu trong báo cáo bền vững; xây dựng báo cáo theo nhóm làm việc về công bố thông tin về tài chính khí hậu, áp dụng bộ Tiêu chuẩn hoạt động về môi trường và xã hội của Tổ chức Tài chính Quốc tế cho hoạt động tín dụng, và những sáng kiến khác. Theo đánh giá về kết quả thực thi ESG của Sáng kiến Tài chính công bằng Việt Nam theo hướng dẫn Tài chính Công bằng Quốc tế thì nếu việc cam kết thực thi ESG của các NHTM như “cuộc đua lên đỉnh”, thì các NHTM Việt Nam mới đang ở những bước leo núi đầu tiên (Sáng kiến Tài chính Công bằng Việt Nam - FFV, 2023).

Bài viết đánh giá thực trạng thực thi ESG tại các NHTM Việt Nam, những khó khăn, thách thức; từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm giúp các NHTM thực thi ESG một cách toàn diện hơn trong thời gian tới.

TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ THỰC THI ESG THEO THÔNG LỆ QUỐC TẾ

Qua nghiên cứu tổng hợp 3 hướng dẫn điển hình gồm: (i) Hướng dẫn về ngân hàng bền vững của Tổ chức Tài chính Quốc tế - IFC (IFC, 2012); (ii) Hướng dẫn về ngân hàng bền vững của Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP, 2016); (iii) Hướng dẫn thực hành tích hợp ESG trong ngân hàng của Quỹ Quốc tế Bảo vệ thiên nhiên - WWF (WWF, 2014). Việc thực thi ESG tại các ngân hàng được đánh giá theo các tiêu chí cơ bản sau:

Cách tiếp cận thực thi ESG

Có thể đánh giá mức độ thực thi ESG của các ngân hàng thông qua 2 hướngtiếp cận sau:

Một là, các yếu tố tác động từ bên ngoài của ngân hàng thông qua cung cấp các sản phẩm, dịch vụ cho khách hàng. Theo đó, các ngân hàng chỉ cung cấp các sản phẩm cho khách hàng khi xem xét các tác động đến môi trường và xã hội trong hoạt động của mình.

Hai là, các ngân hàng thực thi ESG bao gồm cả hoạt động nội bộ của ngân hàng như vấn đề tiết kiệm chi phí môi trường, sử dụng hiệu quả năng lượng, cơ sở vật chất và các tác động bên ngoài thông qua việc cho vay đối với khách hàng. Theo hướng tiếp cận này, việc thực thi ESG của các ngân hàng không chỉ đem lại lợi ích cho chính các ngân hàng, khách hàng mà rộng hơn là cho cả cộng đồng.

Phạm vi, cấp độ thực thi ESG

Nghiên cứu cho thấy, phạm vi, cấp độ thực thi ESG của các NHTM được đánh giá theo các mô hình sau:

- Mô hình ngân hàng bền vững chuyên biệt: Áp dụng mô hình ngân hàng bền vững nhằm hướng tới mục tiêu bền vững/xanh được xác định ngay từ khi thành lập. Các yếu tố tác động đến môi trường - xã hội là cơ sở ra quyết định trong mọi hoạt động ngân hàng. Ngân hàng bền vững chuyên biệt đã hoàn thiện, triển khai được cả 5 phương diện theo các tiêu chuẩn thực thi ESG.

- Mô hình ngân hàng truyền thống kết hợp với các chính sách, hoạt động bền vững: Được thiết lập và gắn với chiến lược, hoạt động kinh doanh chung của ngân hàng.

- Ngân hàng phát triển chưa bền vững: Mục tiêu của ngân hàng là tối đa hóa lợi nhuận cho cổ đông, chưa chú trọng đến hiệu quả về môi trường, xã hội trong hoạt động cho vay, đầu tư.

THỰC TRẠNG THỰC THI ESG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI Ở VIỆT NAM

Theo cách tiếp cận thực thi ESG

Cách tiếp cận thực thi ESG của các ngân hàng ngày càng được mở rộng, không chỉ giới hạn trong các hoạt động nội bộ, mà còn lan tỏa đến các sản phẩm và dịch vụ cung cấp cho khách hàng.

Về hoạt động nội bộ

Các ngân hàng áp dụng các biện pháp quản trị, công nghệ và văn hóa DN hướng tới giảm phát thải, tiết kiệm năng lượng, sử dụng tài nguyên hiệu quả. Các biện pháp phổ biến được các ngân hàng thực hiện gồm: Số hóa quy trình nội bộ (giảm giấy tờ, điện năng); Văn phòng xanh, ngân hàng không giấy tờ; Triển khai hệ thống quản lý năng lượng, phân loại rác, thúc đẩy văn hóa xanh nơi làm việc.

Các tác động bên ngoài thông qua sản phẩm của ngân hàng cung cấp chủ yếu là việc triển khai các chương trình cho vay xanh và đầu tư vào lĩnh vực năng lượng tái tạo. Thông qua việc cung cấp các sản phẩm và dịch vụ xanh, các ngân hàng đã và đang đóng góp gián tiếp vào nỗ lực giảm thiểu tác động đến môi trường và xã hội từ phía khách hàng.

Theo số liệu của Ngân hàng Nhà nước, đến ngày 30/9/2024, có 50 tổ chức tín dụng phát sinh dư nợ tín dụng xanh với dư nợ đạt hơn 665.000 tỷ đồng, tăng 7,11% so cuối năm 2023 (chiếm tỷ trọng hơn 4,5% tổng dư nợ toàn nền kinh tế), tập trung chủ yếu vào các ngành năng lượng tái tạo, năng lượng sạch (chiếm hơn 43%) và nông nghiệp xanh (trên 30%). Các tổ chức tín dụng đã tăng cường quản lý rủi ro về môi trường và xã hội trong hoạt động cấp tín dụng, dư nợ tín dụng được đánh giá rủi ro môi trường và xã hội đạt 3,28 triệu tỷ đồng, chiếm hơn 22,33%/tổng dư nợ cho vay của nền kinh tế, tăng 15,62% so cuối năm 2023 (Hương Dịu, 2024).

Bên cạnh tín dụng xanh, các ngân hàng còn thực hiện các chương trình trái phiếu xanh. Một số ngân hàng điển hình phát hành trái phiếu xanh như: Ngân hàng Thương mại cổ phần (TMCP) Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV), Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam (VCB), Ngân hàng TMCP Phát triển Thành phố Hồ Chí Minh (HDB)… Việc phát hành trái phiếu xanh của các ngân hàng này không chỉ giúp việc huy động vốn cho các dự án bảo vệ môi trường, mà còn thể hiện cam kết của ngành Ngân hàng Việt Nam đối với việc phát triển bền vững và trách nhiệm xã hội.

Nhìn chung, việc triển khai các giải pháp của ngành Ngân hàng trong thời gian qua đã thúc đẩy quá trình thực thi ESG, xanh hóa hoạt động ngân hàng, kịp thời đáp ứng nhu cầu về nguồn vốn để thực hiện các dự án xanh, bền vững, vì lợi ích cộng đồng. Đồng thời, nâng cao nhận thức cũng như năng lực thực thi các quy định về bảo vệ môi trường và trách nhiệm xã hội của các DN đang sử dụng nguồn lực từ hệ thống ngân hàng; từ đó điều chỉnh hành vi tiến tới thực hành các tiêu chuẩn ESG, xanh hóa hoạt động sản xuất, kinh doanh của DN, hướng tới các mục tiêu phát triển bền vững của nền kinh tế.

Theo phạm vi, cấp độ thực thi ESG

Tổng hợp kết quả thực thi ESG qua Báo cáo thường niên và Báo cáo phát triển bền vững theo các nhóm ngân hàng tiêu biểu gồm: Nhóm ngân hàng Big 4 (BIDV, Vietcombank; Ngâng hàng Công Thương Việt Nam (VietinBank), Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam (Agribank); Nhóm các NHTM cổ phần khác như: Ngân hàng TMCP Kỹ Thương Việt Nam (Techcombank), Ngân hàng TMCP Á Châu (ACB), Ngân hàng Việt Nam Thịnh Vượng (VP Bank), Ngân hàng Quân đội (MB) và nhóm các ngân hàng nước ngoài như: Ngân hàng HSBC Việt Nam, Ngân hàng Shinhan Bank Việt Nam. Các ngân hàng này thực thi ESG theo các tiêu chí sau:

- Chiến lược, cấu trúc quản trị và nguồn nhân lực: Hầu hết các ngân hàng đều bắt đầu tích hợp ESG vào chiến lược phát triển, đặc biệt là nhóm Big 4 và ngân hàng nước ngoài. Tuy nhiên, chỉ một số ngân hàng có bộ phận phụ trách ESG chuyên trách (gồm: BIDV, VCB, Agribank, VPBank, HSBC), trong khi nhiều ngân hàng vẫn đang trong giai đoạn chuẩn bị hoặc lồng ghép không chính thức.

- Hệ thống chính sách, sản phẩm: Các ngân hàng đã bắt đầu triển khai tín dụng xanh và sản phẩm tài chính bền vững, nhưng mức độ hệ thống hóa còn chênh lệch. Ngân hàng nước ngoài có lợi thế nhờ chính sách toàn cầu, trong khi nhiều ngân hàng trong nước vẫn đang thử nghiệm.

- Hệ thống quy trình và hoạt động nội bộ: Việc tích hợp ESG vào quy trình vận hành nội bộ của các ngân hàng còn chưa đồng đều. Các ngân hàng nước ngoài có quy trình rõ ràng, còn phần lớn ngân hàng trong nước mới ở mức độ định hướng, một số nơi có đào tạo hoặc quy trình thử nghiệm ban đầu.

- Giám sát, báo cáo và công bố thông tin: Một số ít ngân hàng có báo cáo ESG riêng biệt chủ yếu là lồng ghép trong báo cáo thường niên. Ngoại trừ HSBC, VPBank, một số ngân hàng khác như Vietcombank và MB chỉ mới đề cập ở bước đầu. Việc công bố chỉ số ESG thiếu tính hệ thống và so sánh.

- Hợp tác đa bên: Các ngân hàng lớn (cả Big 4, Ngân hàng TMCP tư nhân lớn và nước ngoài) đều tăng cường hợp tác với tổ chức quốc tế như: Ngân hàng Phát triển châu Á - ADB, Ngân hàng Thế giới (WB), IFC. Tuy nhiên, mức độ chủ động hợp tác khác biệt rõ rệt, ngân hàng nước ngoài thường là bên khởi xướng.

Như vậy, ở góc độ tổng thể thì các ngân hàng nước ngoài dẫn đầu về phạm vi, cấp độ thực thi ESG do áp dụng chiến lược toàn cầu và có quy trình chuẩn hóa; VPBank, BIDV, MB là những ngân hàng tiêu biểu thành lập bộ phận ESG, có chính sách rõ ràng hơn. Hầu hết các ngân hàng trong nước mới chỉ ở giai đoạn đầu của lộ trình ESG còn thiếu bộ phận chuyên trách, quy trình nội bộ chuẩn hóa và báo cáo minh bạch.

NHỮNG KHÓ KHĂN, THÁCH THỨC TRONG THỰC THI ESG CỦA CÁC NHTM VIỆT NAM

Mặc dù các NHTM Việt Nam đã quan tâm đến việc thực thi ESG như một phần trong chiến lược phát triển bền vững, nhưng việc thực thi của các ngân hàng theo bộ tiêu chuẩn này vẫn ở trong giai đoạn khởi đầu và còn gặp không ít khó khăn, thách thức.

Thứ nhất, nhận thức và cam kết chiến lược của các ngân hàng về thực thi ESG còn chưa phổ biến. Một khảo sát của FFV (2022) cho thấy, chỉ khoảng 30% các ngân hàng Việt Nam có chiến lược ESG chính thức được ban hành, trong khi phần lớn các ngân hàng vẫn đang trong giai đoạn tìm hiểu hoặc triển khai ở mức thí điểm.

Thứ hai, khung pháp lý và hướng dẫn thực thi tiêu chuẩn ESG còn chưa đồng bộ. Mặc dù Việt Nam đã ban hành Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, nhưng chưa có bộ tiêu chí ESG riêng biệt cho ngành Ngân hàng.

Thứ ba, năng lực nguồn lực và công nghệ còn hạn chế. Việc triển khai ESG đòi hỏi đội ngũ nhân sự chuyên môn sâu về các lĩnh vực như tài chính bền vững, phân tích rủi ro khí hậu, đánh giá tác động xã hội, trong khi nguồn nhân lực hiện tại còn khan hiếm (IFC, 2022). Đồng thời, đầu tư cho hệ thống công nghệ quản trị ESG cũng là thách thức lớn, đặc biệt với các ngân hàng quy mô vừa và nhỏ.

Thứ tư, việc thực hiện đo lường và báo cáo ESG chưa được chuẩn hóa. Thực tế cho thấy, việc thực thi theo bộ tiêu chuẩn ESG của các ngân hàng gặp không ít khó khăn trong xây dựng hệ thống chỉ tiêu đánh giá ESG phù hợp với đặc thù hoạt động.

Thứ năm, động lực từ thị trường và nhà đầu tư áp dụng theo bộ tiêu chuẩn ESG còn ở mức thấp. Thị trường tài chính Việt Nam chưa hình thành một hệ sinh thái đầy đủ để khuyến khích áp dụng thực thi ESG. Đa số khách hàng và nhà đầu tư vẫn ưu tiên hiệu quả tài chính hơn là các giá trị bền vững.

Thứ sáu, sự hợp tác đa bên và liên ngành còn hạn chế. Hiện nay, các sáng kiến hợp tác như chia sẻ dữ liệu ESG, phát triển sản phẩm tài chính xanh liên ngành vẫn còn rời rạc và thiếu cơ chế vận hành hiệu quả (GIZ, 2023).

GIẢI PHÁP THỰC THI ESG TOÀN DIỆN TẠI CÁC NHTM VIỆT NAM

Để thúc đẩy việc thực thi ESG toàn diện tại các NHTM Việt Nam cần triển khai đồng bộ theo các giải pháp sau:

Đối với Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước: Nghiên cứu, hoàn thiện cơ chế, chính sách hướng dẫn cho hoạt động huy động vốn và cấp tín dụng xanh, bền vững. Trước mắt, cần sớm ban hành quy định phân loại và xác nhận dự án xanh. Đồng thời, nghiên cứu quy định về phân loại các dự án, khoản vay có tính chất xã hội, bền vững làm cơ sở thống nhất triển khai thực hiện trong hệ thống.

Bên cạnh đó, NHNN xây dựng cơ chế khuyến khích tài chính cho các NHTM thực thi ESG theo hướng có chính sách ưu đãi thuế, hỗ trợ kỹ thuật, lãi suất khi triển khai tín dụng xanh...

Đối với các NHTM: Nâng cao nhận thức và cam kết chiến lược đối với ESG từ cấp lãnh đạo cao nhất. ESG cần được lồng ghép rõ ràng trong tầm nhìn, sứ mệnh và chiến lược phát triển dài hạn của ngân hàng. Việc thiết lập một ban hoặc bộ phận chuyên trách về ESG trực thuộc ban điều hành sẽ giúp đảm bảo tính định hướng và xuyên suốt trong quá trình triển khai.

KẾT LUẬN

Thực tế cho thấy, việc thực thi ESG không chỉ là nghĩa vụ tuân thủ, mà còn là chiến lược thích ứng và phát triển trong bối cảnh nhiều biến động về kinh tế, môi trường và xã hội. Việc xây dựng hệ thống ngân hàng phát triển bền vững không tách rời khỏi quá trình nội lực hóa ESG như một yếu tố cốt lõi của năng lực cạnh tranh trong tương lai.

Nghiên cứu xây dựng bộ khung đánh giá ESG theo thông lệ quốc tế áp dụng vớiViệt Nam, đồng thời đưa ra góc nhìn thực tiễn về những kết quả đạt được, thách thức và cơ hội trong thực thi ESG của các NHTM; đưa ra các khuyến nghị giải pháp đối với các cơ quan quản lý, cũng như bản thân các NHTM nhằm thực thi toàn diện ESG hướng tới ngân hàng phát triển bền vững.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Fair Finance Vietnam (2023). Hướng tới tài chính bền vững - Cam kết Môi trường, Xã hội và Quản trị (ESG) trong ngành ngân hàng: Tổng quan và phân tích trường hợp của mười một ngân hàng thương mại Việt Nam 2022. Oxfam in Vietnam.

2. GIZ (2023). Multi-Stakeholder Engagement in ESG Implementation – Vietnam Case Study. GIZ.

3. Hương Dịu (2024). Tỷ trọng tín dụng xanh còn thấp do thiếu tiêu chí đánh giá cụ thể.

4. IFC. (2012). IFC Performance Standards on Environmental and Social Sustainability IFC.

5. FC (2022). Sustainable Banking in Emerging Markets – Vietnam Country Report.

6. Kocmanová, A., & Dočekalová, M (2012). Construction of the economic indicators of performance in relation to environmental, social and corporate governance (ESG) factors.

7. UNEP Finance Initiative (2016). Sổ tay hướng dẫn về ngân hàng và sự bền vững.

8. UNEP FI (2022). Principles for Responsible Banking Progress Report.