Tác động của trí tuệ nhân tạo đến hệ thống thông tin kế toán

ThS. Lê Thị Kim Thoa

Trường Đại học Tài chính - Marketing

Tóm tắt

Trí tuệ nhân tạo, với tốc độ phát triển vượt bậc, đang tái định hình không chỉ diện mạo xã hội mà còn làm thay đổi căn bản lĩnh vực kế toán. Một số doanh nghiệp gần đây đã sử dụng trí tuệ nhân tạo vào hệ thống thông tin kế toán nhằm nâng cao hiệu quả vận hành và độ chính xác của các quy trình nghiệp vụ. Tuy nhiên, việc triển khai trí tuệ nhân tạo đặt ra không ít thách thức. Bài viết chỉ ra lợi ích và thách thức của trí tuệ nhân tạo trong hệ thống thông tin kế toán, đồng thời đánh giá tác động của trí tuệ nhân tạo đối với hệ thống thông tin kế toán. Từ đó, tác giả đề xuất một số giải pháp nhằm tích hợp trí tuệ nhân tạo vào quy trình của hệ thống thông tin kế toán, nhằm giúp các doanh nghiệp tối ưu hóa quy trình kế toán.

Từ khóa: Trí tuệ nhân tạo, hệ thống thông tin kế toán, chuyển đổi số, tự động hóa kế toán

Summary

Artificial intelligence (AI), with its rapid and remarkable development, is not only reshaping the social landscape but also fundamentally transforming the field of accounting. In recent years, several enterprises have integrated AI into their accounting information systems to boost process efficiency and accuracy. However, the implementation of AI also presents numerous challenges. The study identifies the benefits and challenges associated with the application of AI in the accounting information system and evaluates its impacts on the system. Based on these findings, the author proposes several solutions to facilitate the integration of AI into accounting information system processes, aiming to help businesses optimize their accounting operations.

Keywords: Artificial intelligence, accounting information system, digital transformation, accounting automation

CƠ SỞ LÝ THUYẾT

Trí tuệ nhân tạo

Một khái niệm lần đầu tiên được John McCarthy sử dụng, đã trở thành một lĩnh vực nghiên cứu trọng điểm mà các nhà nghiên cứu đang hướng tới. Trí tuệ nhân tạo (AI) là lĩnh vực khoa học nhằm nghiên cứu thiết kế ra các máy móc để thực hiện các nhiệm vụ tốt hơn và chính xác hơn con người. Các phương pháp AI, theo định nghĩa, là những phương pháp nhằm xây dựng các hệ thống máy tính mô phỏng cách con người sử dụng các giác quan, trí thông minh và khả năng thực hiện các công việc mà chỉ có trí óc con người mới có thể hoàn thành. Trên thực tế, AI gần đây đã được áp dụng trong nhiều lĩnh vực trong đó có lĩnh vực kế toán. Những hoạt động như thu thập và xử lý thông tin, phán đoán, tư duy sáng tạo và nhận thức các mối quan hệ đều là những ví dụ về khả năng trí tuệ mà AI có thể thực hiện.

Hệ thống thông tin kế toán

Hệ thống thông tin kế toán (HTTTKT) được mô tả bởi Sari và cộng sự (2019), là một tập hợp các nguồn lực (phần cứng và phần mềm) hoạt động cùng nhau để phân tích, quản lý và phân phối dữ liệu tài chính. Nói một cách đơn giản, HTTTKT đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý hiệu suất tài chính của bất kỳ doanh nghiệp nào dù là lớn hay nhỏ. HTTTKT còn giúp xác định tình trạng tài chính hiện tại và tương lai của công ty. Do đó, tất cả các rủi ro có thể được xem xét trong quá trình ra quyết định, giúp doanh nghiệp dễ dàng hướng tới sự xuất sắc trong mọi lĩnh vực.

Vai trò của trí tuệ nhân tạo trong hệ thống thông tin kế toán

Sự phát triển của AI đã góp phần tạo nên những thay đổi đáng kể trong HTTTKT, thông qua việc tự động hóa những quy trình truyền thống vốn đòi hỏi nhiều thời gian và luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro và sai sót. Các công nghệ AI như tự động hóa quy trình bằng robot, học máy và xử lý ngôn ngữ tự nhiên đã và đang từng bước định hình ngành kế toán. Hiện nay, không chỉ các tập đoàn lớn mà các doanh nghiệp nhỏ và vừa cũng đang tích cực triển khai AI. Các công nghệ AI giúp tối ưu hóa quy trình hoạt động, hạn chế sai sót và tối ưu hóa việc quản lý dữ liệu tài chính trong các tổ chức.

Sự xuất hiện AI trong HTTTKT đánh dấu một bước ngoặt lớn, làm thay đổi toàn diện nghề kế toán. Các hệ thống AI không chỉ tự động hóa các quy trình kế toán để giúp kế toán viên chuyên tâm vào các công việc sáng tạo và tập trung vào công tác quản lý. Việc tích hợp AI vào kế toán đã góp phần nâng cao hiệu quả và độ chính xác của các nhiệm vụ kế toán, cho phép kế toán viên tập trung vào những công việc quan trọng hơn như: phân tích, đánh giá, lập kế hoạch tài chính và ra quyết định chiến lược. Việc ứng dụng AI trong hệ thống tài chính đã mang lại hiệu quả cao hơn, giảm sai sót và tăng tính hiệu quả (Kindzeka, 2023).

LỢI ÍCH VÀ THÁCH THỨC CỦA TRÍ TUỆ NHÂN TẠO TRONG HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN

Việc tích hợp AI vào HTTTKT đã cải thiện đáng kể độ chính xác, hiệu quả và năng suất trong các quy trình ra quyết định. Các giải pháp AI giúp tăng hiệu quả và lợi nhuận bằng cách tự động hóa các tác vụ như nhập dữ liệu, hạch toán và đối chiếu tài khoản, giúp kế toán viên tập trung nhiều hơn vào các hoạt động chiến lược và phân tích (Al-Okaily, 2021). Bên cạnh đó, AI cũng hỗ trợ bảo mật dữ liệu và phát hiện gian lận, thông qua khả năng xử lý và phân tích khối lượng lớn dữ liệu tài chính một cách nhanh chóng và chính xác, phát hiện các bất thường hoặc hành vi đáng ngờ, từ đó ngăn chặn hoạt động bất hợp pháp.

Các thuật toán học máy trong AI hỗ trợ kế toán viên nâng cao chất lượng ra quyết định bằng cách phát hiện các xu hướng tiềm ẩn và bất thường trong dữ liệu tài chính, từ đó xác định chính xác hơn các cơ hội cũng như rủi ro nhằm nâng cao độ tin cậy của báo cáo tài chính (Leitner-Hanetseder và cộng sự, 2021). Việc tự động hóa các tác vụ lặp đi lặp lại thông qua AI không chỉ góp phần cải thiện hiệu quả trong công tác lập báo cáo, mà còn nâng cao chất lượng của HTTTKT. Những tiến bộ này đã thay đổi các quy trình kế toán truyền thống, hỗ trợ các hoạt động chiến lược và giá trị gia tăng thông qua cải thiện bảo mật dữ liệu, phát hiện gian lận và ra quyết định (Jungherr, 2023).

Bên cạnh những lợi ích, AI cũng đem lại không ít thách thức và hạn chế. Một trong những vấn đề nghiêm trọng nhất là thiên kiến tiềm ẩn trong các thuật toán AI. Thiên kiến trong AI có thể gây ra vấn đề nghiêm trọng đối với hệ thống thông tin kế toán, vì báo cáo tài chính đáng tin cậy đòi hỏi dữ liệu được diễn giải chính xác và khách quan. Để đảm bảo tính công bằng và minh bạch trong quá trình ra quyết định, việc xử lý thiên kiến trong các hệ thống AI là điều tối quan trọng. Nhiều nghiên cứu gần đây nhấn mạnh vai trò của trách nhiệm giải trình và tính minh bạch trong việc giảm thiểu thiên kiến, đồng thời thúc đẩy các cân nhắc đạo đức trong ứng dụng AI.

Chất lượng và độ chính xác của dữ liệu là yếu tố then chốt trong hệ thống thông tin kế toán, do đó giảm thiểu thiên kiến trong thuật toán AI là vấn đề quan trọng nhằm duy trì độ tin cậy và tính chính xác của báo cáo tài chính. Các tổ chức có thể nâng cao chất lượng và tính chính xác trong quy trình phân tích dữ liệu tài chính bằng cách giải quyết thiên kiến thuật toán và thúc đẩy trách nhiệm giải trình và minh bạch trong các hệ thống AI.

Hơn nữa, quá trình triển khai công AI và tự động hóa các quy trình kế toán đòi hỏi nguồn lực tài chính lớn, từ việc đầu tư vào hạ tầng công nghệ, phần cứng, phần mềm ứng dụng cho đến bảo trì và quản trị hệ thống. Điều này tạo nên một rào cản lớn đối với các doanh nghiệp, đặc biệt là nhóm doanh nghiệp nhỏ và vừa. Hơn nữa, việc ứng dụng AI trong lĩnh vực kế toán đòi hỏi đội ngũ kế toán phải có kiến thức chuyên môn về công nghệ nhằm khai thác hiệu quả các nền tảng hạ tầng và công nghệ hiện đại. Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều tổ chức hiện nay đang thiếu hụt nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu này, dẫn đến những khó khăn trong việc triển khai và vận hành AI một cách hiệu quả.

TÁC ĐỘNG CỦA TRÍ TUỆ NHÂN TẠO ĐẾN HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN

Nâng cao chất lượng và độ tin cậy của dữ liệu tài chính

AI đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện chất lượng và độ tin cậy của dữ liệu tài chính, nâng cao hiệu quả và khả năng ra quyết định trong các quy trình kế toán khi được tích hợp vào các HTTTKT. AI tự động hóa quy trình nhập liệu, hạch toán, xử lý, từ đó giảm thiểu lỗi do con người thực hiện theo quy trình thủ công. Các hệ thống dựa trên AI có khả năng phân tích dữ liệu lớn một cách chính xác, đảm bảo tính nhất quán và độ tin cậy cao hơn trong báo cáo tài chính, đồng thời giảm rủi ro sai sót hoặc gian lận. Điều này giúp doanh nghiệp tạo ra các báo cáo tài chính minh bạch và đáng tin cậy, hỗ trợ nền tảng vững chắc cho các quyết định kinh doanh.

Quy trình kiểm toán được nâng cao, phát hiện các gian lận tài chính

Việc ứng dụng AI đã làm thay đổi sâu sắc cách thức vận hành của doanh nghiệp và tổ chức. Khi một công ty tiến hành kiểm toán, họ cần phải rà soát và xác nhận nhiều giao dịch tài chính. Tuy nhiên, việc kiểm tra toàn bộ các giao dịch một cách chi tiết thông qua phương pháp kiểm toán thủ công là điều khó khả thi. Với sự hỗ trợ của AI và học máy (ML), kiểm toán viên không chỉ có thể kiểm tra hiệu quả các giao dịch tài chính của công ty mà còn tiết kiệm thời gian khi thực hiện công việc.

Thực hiện phân tích tài chính và hỗ trợ khả năng ra quyết định

Một trong những thách thức lớn nhất khi điều hành doanh nghiệp là đưa ra các quyết định đúng đắn. Trên thực tế, dù người lãnh đạo hay người phân tích quyết định có tài năng, kiến thức hay kinh nghiệm đến đâu thì rủi ro từ những quyết định sai lầm vẫn luôn tồn tại. Không thể phủ nhận rằng, AI đã phát triển vượt bậc trong những năm gần đây, dẫn đến những cải tiến mạnh mẽ trong nhiều lĩnh vực nghiên cứu khác nhau. Vì vậy, AI đã đóng vai trò quan trọng trong việc tinh gọn và nâng cao nhiều quy trình hỗ trợ hoạt động kinh doanh cho các loại hình doanh nghiệp. Thông qua nghiên cứu về một tổ chức tài chính, Eletter, Yaseen và Elrefae (2020) đã chỉ ra rằng hệ thống thông tin thông minh sẽ cung cấp dữ liệu hữu ích cho các nhà quản trị ra quyết định. Hệ thống được ứng dụng AI giúp các nhà quản lý đưa ra quyết định nhanh hơn, chính xác hơn và cung cấp dịch vụ tài chính chất lượng cao giúp doanh nghiệp cải thiện hiệu suất hoạt động và tăng cường lợi thế cạnh tranh.

Nghiên cứu gần đây của Bosco (2020) đã chứng minh giá trị của AI trong việc cải thiện hiệu suất kinh doanh bằng cách giúp các nhà lãnh đạo sử dụng công nghệ này để đưa ra những quyết định thông minh hơn, giúp công ty tiến gần hơn đến các mục tiêu đã đề ra.

Tóm lại, việc ứng dụng AI vào HTTTKT mở ra nhiều cơ hội trong việc nâng cao năng suất, cải thiện độ chính xác và hỗ trợ quá trình ra quyết định, qua đó góp phần đổi mới các quy trình kế toán và nâng cao chuẩn mực báo cáo tài chính. Trong bối cảnh hậu đại dịch, các kỹ thuật phát hiện gian lận tài chính dựa trên AI đã được phát triển nhằm ứng phó với các mô hình gian lận mới và xử lý những nguồn dữ liệu phức tạp. Đồng thời, các nhà nghiên cứu đang tập trung khai thác những phương pháp hiện đại như học sâu và lý thuyết danh mục nhằm tăng cường khả năng nhận diện gian lận trong báo cáo tài chính cũng như hiểu rõ hơn về các kỹ thuật phát hiện gian lận.

MỘT SỐ ĐỀ XUẤT

Một là, giáo dục và đào tạo về công nghệ AI cho kế toán viên

Cần nâng cao kiến thức về công nghệ AI để thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng trong lĩnh vực phát hiện gian lận tài chính. Có thể ứng dụng các giải pháp AI trong việc nhận diện và ngăn chặn gian lận, kế toán viên cần hiểu rõ cách thức hoạt động của các thuật toán AI, nắm vững các phương pháp học máy và sử dụng thành thạo các công cụ phân tích dữ liệu. Kế toán viên am hiểu về trí AI sẽ nắm bắt tốt hơn các mô hình và thuật toán AI, như máy vector hỗ trợ, mạng nơ-ron tích chập và các phương pháp học không giám sát, đây là những kiến thức thiết yếu để tích hợp AI vào quy trình phát hiện gian lận. Việc thành thạo các công nghệ này giúp kế toán viên nâng cao kỹ năng phát hiện gian lận và chủ động thích ứng với các hình thức gian lận tài chính luôn biến đổi. Kế toán viên có thể nâng cao kỹ năng phát hiện gian lận và thích ứng linh hoạt với các hình thức gian lận tài chính mới bằng cách trang bị kiến thức và phải làm chủ được công nghệ AI.

Các chuyên gia có thể nâng cao hiệu quả quy trình phát hiện và phòng ngừa gian lận bằng cách kết hợp kiến thức chuyên môn và kinh nghiệm thực tiễn nhằm phát triển các hệ thống AI chuyên biệt, phù hợp với yêu cầu của lĩnh vực kế toán. Đồng thời, kế toán viên cần được đào tạo và cập nhật thường xuyên để hiểu rõ và vận dụng hiệu quả các công cụ hiện đại, giúp họ đưa ra những quyết định đúng đắn trong việc lựa chọn và ứng dụng công nghệ AI vào hoạt động phát hiện gian lận tài chính. Kế toán viên cần phải được đào tạo và bồi dưỡng liên tục để nắm vững cách thức vận hành và ứng dụng các công cụ công nghệ tiên tiến, qua đó đưa ra những quyết định sáng suốt trong việc lựa chọn và triển khai AI vào quy trình phát hiện gian lận tài chính. Việc tìm hiểu sâu về các thuật toán AI, phương pháp học máy và công cụ phân tích dữ liệu sẽ giúp họ nâng cao khả năng đánh giá, khai thác và sử dụng hiệu quả kết quả mà công nghệ AI mang lại. Nhờ đó, kế toán viên sẽ tự tin hơn trong việc lựa chọn, ứng dụng và phân tích dữ liệu do AI xử lý, phục vụ cho công tác phát hiện gian lận.

Hai là, đạo đức về AI trong báo cáo tài chính

Việc ứng dụng AI vào báo cáo tài chính một cách có trách nhiệm và tuân thủ đạo đức phụ thuộc chặt chẽ vào đạo đức nghề nghiệp. Để đảm bảo việc sử dụng các công nghệ AI trong quy trình tài chính đảm bảo tính trung thực, minh bạch và công bằng, kế toán viên cần có sự hiểu biết vững chắc về các nguyên tắc đạo đức.

Các khía cạnh đạo đức liên quan đến việc ứng dụng AI trong báo cáo tài chính bao gồm các chủ đề như trách nhiệm giải trình, minh bạch và quản trị. Đây là những nguyên tắc nền tảng, đặt ra các tiêu chuẩn rõ ràng cho quy trình ra quyết định và hành vi ứng xử, đồng thời đóng vai trò then chốt trong việc bảo đảm sự phát triển và ứng dụng AI một cách có đạo đức (Chauhan và Gullapalli, 2021). Bằng cách tuân thủ các nguyên tắc này, kế toán viên có thể duy trì uy tín và củng cố niềm tin vào các quy trình báo cáo tài chính. Hơn nữa, việc tích hợp yếu tố đạo đức ngay từ giai đoạn thiết kế các hệ thống AI là một vấn đề cần thiết để giải quyết các rủi ro tiềm ẩn như thiên lệch dữ liệu, quyền riêng tư và những tác động ngoài dự kiến khi áp dụng AI vào báo cáo tài chính. Khi cân nhắc các yếu tố đạo đức trong quá trình phát triển và triển khai công nghệ AI, kế toán viên không chỉ giảm thiểu được rủi ro mà còn bảo đảm các hệ thống AI hoạt động phù hợp với các chuẩn mực đạo đức đã đề ra.

KẾT LUẬN

Những tiến bộ trong công nghệ AI, các mô hình học máy và sự hợp tác liên ngành đã đóng góp vào sự phát triển của các phương pháp phát hiện gian lận tài chính bằng cách cải thiện việc nhận diện và ngăn ngừa các hành động gian lận qua HTTTKT. Việc nâng cao khả năng giải thích của các kỹ thuật phát hiện gian lận, đối phó với các xu hướng gian lận mới và giảm bớt những khó khăn do bộ dữ liệu mất cân đối gây ra đã trở nên khả thi nhờ việc tích hợp AI vào các hệ thống phát hiện gian lận. Hơn nữa, sự chú trọng vào giáo dục và đào tạo kế toán viên về công nghệ AI nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cung cấp cho các chuyên gia những kỹ năng cần thiết để áp dụng thành công các giải pháp dựa trên AI trong phát hiện và ngăn ngừa gian lận.

Tài liệu tham khảo:

1. Al-Okaily, M. (2021). Assessing the Effectiveness of Accounting Information Systems in the Era of COVID-19 Pandemic. Vine Journal of Information and Knowledge Management Systems. https://doi.org/10.1108/vjikms-08-2021-0148.

2. Bosco, M.V. (2020). A Study on Artificial Intelligence Interaction with Organizational Performance. International Journal of Research in Engineering, Science and Management, 3(2), 483-486.

3. Chauhan, C., & Gullapalli, R. R. (2021). Ethics of AI in Pathology. American Journal of Pathology. https://doi.org/10.1016/j.ajpath.2021.06.011

4. Eletter, S.F., Yaseen, S.G., & Elrefae, G.A. (2010). Neuro-based artificial intelligence model for loan decisions. American Journal of Economics and Business Administration, 2(1), 27-34

5. Jungherr, A. (2023). Artificial Intelligence and Democracy: A Conceptual Framework. Social Media + Society. https://doi.org/10.1177/20563051231186353.

6. Hashem, F., & Alqatamin, R. M. (2021). Role of Artificial Intelligence in Enhancing Efficiency of Accounting Information System and Non-Financial Performance of the Manufacturing Companies. International Business Research. https://doi.org/10.5539/ibr.v14n12p51

7. Kareem, M., & HTTTKTsia, D. B. (2024). The Impact of Artificial Intelligence on the Accounting Information Systems in Jordanian Commercial Banks. Migration Letters, 21(4), 1549-1560.

8. Kindzeka, K. C. (2023). Impact of Artificial Intelligence on Accounting, Auditing and Financial Reporting. American Journal of Computing and Engineering. https://doi.org/10.47672/ajce.1433.

9. Leitner-Hanetseder, S., Lehner, O. M., Eisl, C., & Forstenlechner, C. (2021). A Profession in Transition: Actors, Tasks and Roles in AI-based Accounting. Journal of Applied Accounting Research. https://doi.org/10.1108/jaar-10-2020-0201.

10. Sari, N.Z.M., Afifah, N.N., Susanto, A., & Sueb, M. (2019). Quality accounting information systems with 3 important factors in BUMN Bandung Indonesia. In First International Conference on Administration Science (ICAS 2019), 93-96. Atlantis Press.

11. Solikin, I., & Damawan, D. (2023). Impact of Artificial Intelligence in Improving the Effectiveness of Accounting Information Systems. Journal of Wireless Mobile Networks, Ubiquitous Computing, and Dependable Applications, 14(2), 82-93.

12. Vedamuthu, T. (2020). Artificial Intelligence and Human Collaboration in Project Decision making, Doctoral dissertation, The College of St. Scholastica.