Phát triển nguồn nhân lực trước xu hướng phát triển du lịch mới ở Việt Nam

Nguyễn Thị Tố Châu

Trường Đại học Kiến trúc Đà Nẵng

Email: chauntt@dau.edu.vn

Tóm tắt

Những biến động khó lường về kinh tế, chính trị, xã hội; sự phát triển của khoa học và công nghệ hiện đại; tác động của biến đổi khí hậu và các vấn đề toàn cầu... đang có những tác động mạnh mẽ đến sự phát triển của ngành du lịch, từ đó xuất hiện những xu hướng du lịch mới. Bài viết khái quát những xu hướng phát triển mới của du lịch nước ta, đồng thời, chỉ ra những cơ hội và thách thức đối với nguồn nhân lực du lịch ở nước ta trước những xu hướng đó. Trên cơ sở đó, bài viết đề xuất một số giải pháp kịp thời nhằm phát triển nguồn nhân lực thích ứng với các xu hướng du lịch mới.

Từ khóa: Du lịch xanh, du lịch trách nhiệm, xu hướng du lịch mới

Summary

Unpredictable fluctuations in economic, political, and social contexts, together with rapid advancements in science and technology, climate change, and other global challenges, exert significant influence on the development of the tourism sector. These factors have driven the emergence of new tourism trends. The study offers an overview of these evolving trends in Viet Nam’s tourism sector and examines the resulting opportunities and challenges for the country’s tourism workforce. Based on this analysis, the article proposes effective solutions aimed at developing a workforce that is adaptive and responsive to these emerging trends.

Keywords: Green tourism, responsible tourism, emerging tourism trends

ĐẶT VẤN ĐỀ

Nguồn nhân lực chất lượng cao là yêu cầu cấp thiết của ngành du lịch trong thời kỳ hội nhập quốc tế hiện nay. Quy hoạch hệ thống du lịch quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 của Chính phủ nhấn mạnh nhân lực du lịch là vấn đề quan trọng, cốt lõi nhất. Trong năm 2024, du lịch Việt Nam phục hồi và phát triển mạnh mẽ. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, du lịch Việt Nam dường như vẫn “giẫm chân tại chỗ” về chất lượng nguồn nhân lực, trong khi đây là yếu tố có tính quyết định tới chất lượng trải nghiệm của du khách. Thực tế cho thấy, nguồn nhân lực du lịch của Việt Nam còn thiếu về số lượng và hạn chế về chất lượng, chưa đáp ứng tốt yêu cầu ngày càng cao của các dịch vụ du lịch, nhất là trước những xu hướng du lịch mới.

NHỮNG XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH MỚI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Du lịch ứng dụng công nghệ

Du lịch công nghệ cao là loại hình du lịch ứng dụng những công nghệ tiên tiến, hiện đại để tạo ra sản phẩm và dịch vụ du lịch công nghệ phục vụ nhu cầu khám phá, trải nghiệm của khách du lịch. Điển hình như: Hà Nội đã đưa vào hoạt động hệ thống các tài khoản trên mạng xã hội, tổng đài thông tin, tư vấn, giải đáp du lịch 1800556896 để giúp du khách thuận tiện hơn trong việc tiếp cận thông tin, hình ảnh các sản phẩm du lịch. Đây là bước đột phá trong công tác bảo đảm môi trường du lịch, định hướng phát triển thị trường cũng như tiếp nhận thông tin trực tiếp của du khách. Trang thông tin điện tử du lịch Hà Nội hoạt động với hai ngôn ngữ tiếng Việt, tiếng Anh, cùng với các tài khoản mạng xã hội facebook, youtube, twitter để tăng tính tương tác, là kênh thông tin quan trọng, hiệu quả để truyền thông, quảng bá du lịch điểm đến Hà Nội.

Các doanh nghiệp du lịch hàng đầu Việt Nam đang đẩy mạnh ứng dụng công nghệ hiện đại trong kinh doanh du lịch như Vietravel, Saigontourist, Thiên Minh Group, Hanoitourist, Benthanhtourist… Sàn giao dịch du lịch trực tuyến (Tripi) cho phép giao dịch các tour trọn gói, khách sạn và vé máy bay. Hiện nay, ở Việt Nam có khoảng hơn 10 sàn giao dịch du lịch (Vũ Trọng Hưng, 2024). Đây là những điểm nhấn quan trọng của các doanh nghiệp du lịch Việt về khả năng tiếp cận và thích ứng với du lịch thông minh.

Du lịch gắn với các trung tâm giải trí lớn, công viên chủ đề

Ở Việt Nam, hiện nay đã xuất hiện một số công viên giải trí, công viên chủ đề lớn, trở thành trung tâm thu hút khách và là điểm đến quan trọng cho du lịch ở nhiều địa phương như: Công viên Ấn tượng Hội An (Quảng Nam, nay là TP. Đà Nẵng); Công viên văn hóa Đầm Sen (TP. Hồ Chí Minh); Công viên nước Hồ Tây, Vinpearl Land Times City (Hà Nội); Sun World Bà Nà Hills, Sun World Danang Wonders (TP. Đà Nẵng); Sun World Fansipan Legend SaPa (Lào Cai); Sun World Ha Long Complex (tỉnh Quảng Ninh); Sun World Hon Thom Nature Park - Phú Quốc, Vinpearl Land Phú Quốc (tỉnh Kiên Giang, nay là tỉnh An Giang); Vinpearl Land Nha Trang (tỉnh Khánh Hòa)... Tuy nhiên, đây vẫn là loại hình du lịch mới chỉ phát triển ở một số địa phương lớn, phát triển.

Du lịch xanh dựa vào cộng đồng

Đây là loại hình du lịch dựa vào cộng đồng để khai thác các giá trị tài nguyên trên cơ sở tôn trọng và bảo vệ tài nguyên tự nhiên, bảo vệ môi trường, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa bản địa. Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Hà Giang (nay là tỉnh Tuyên Quang) có 35 làng văn hóa du lịch cộng đồng tiêu biểu, trong đó có 16 làng du lịch cộng đồng theo Đề án “Bảo tồn các làng văn hóa truyền thống và nâng cao chất lượng dịch vụ các làng Văn hóa du lịch cộng đồng” giai đoạn 2020-2025 phục vụ du khách hiệu quả (Thu Hòa, 2024). Đề án hỗ trợ bảo tồn kiến trúc nhà ở truyền thống; hỗ trợ các đội văn nghệ dân gian; hỗ trợ công tác sưu tầm các làn điệu dân ca, dân vũ, nhạc cụ, lễ hội truyền thống; hỗ trợ sản xuất sản phẩm thủ công truyền thống phục vụ du lịch...

Du lịch trải nghiệm

Du lịch trải nghiệm không phải là loại hình du lịch mới mẻ, nhưng thực tế sự phát triển của loại hình du lịch này ở Việt Nam hiện nay còn nhiều hạn chế, chủ yếu là đóng vai trò “kép phụ”, được lồng ghép với các tour, các chương trình du lịch khác. Tuy nhiên, xu hướng phát triển du lịch trong tương lai, nhu cầu của khách du lịch sẽ có sự thay đổi lớn. Theo đó, khách du lịch không chỉ dừng lại ở việc quan sát (tham quan) mà sẽ có nhu cầu được tham gia trực tiếp vào các hoạt động du lịch, là nhân vật trung tâm của các hoạt động du lịch; mong muốn được trải nghiệm để khám phá, tìm hiểu, tận hưởng sâu sắc hơn các giá trị du lịch; được thể hiện bản thân, phát huy khả năng của bản thân... Vì thế, du lịch trải nghiệm sẽ có cơ hội phát triển mạnh trong thời gian tới.

Các loại hình du lịch trải nghiệm rất đa dạng, có thể là trải nghiệm sản xuất nông nghiệp (làm ruộng, thu hoạch vụ mùa, trải nghiệm cuộc sống/lao động của người nông dân), công nghiệp, thủ công nghiệp (thực hành sản xuất các sản phẩm công nghiệp, thủ công mỹ nghệ, quà lưu niệm); trải nghiệm thể thao: tham gia các trò chơi, các môn thể thao có hướng dẫn viên, thể thao mạo hiểm, thể thao quần chúng (chạy việt dã); trải nghiệm khám phá tự nhiên: lặn biển khám phá đại dương, khám phá hang động, hầm mỏ, rừng nguyên sinh; trải nghiệm văn hóa: văn hóa ẩm thực (thực hành nấu các món ăn truyền thống), văn nghệ (thực hành dân ca, dân vũ, dân nhạc truyền thống của người dân địa phương), tham gia các trò chơi, trò diễn dân gian, mặc trang phục truyền thống...

Một số xu hướng khác

Ngoài những xu hướng du lịch trên, một số loại hình du lịch khác cũng được nhìn nhận có khả năng phát triển mạnh tại Việt Nam trong thời gian tới như: du lịch chữa bệnh (chữa lành); du lịch thể thao nhà nghề gắn với các giải đấu chuyên nghiệp (đua xe công thức 1, golf); du lịch hội nghị (MICE), du lịch gắn với khoa học, học thuật, tình nguyện và giáo dục (SAVE Tourism)... Những loại hình du lịch này phát triển cũng sẽ tạo ra nhiều cơ hội việc làm cho xã hội, cả lao động trực tiếp và lao động gián tiếp; lao động toàn thời gian và lao động bán thời gian; lao động chất lượng cao, lao động đã qua đào tạo và lao động phổ thông chưa qua đào tạo... và mang lại hiệu quả kinh tế cao.

CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC ĐỐI VỚI NHÂN LỰC DU LỊCH TRONG XU THẾ PHÁT TRIỂN MỚI

Khái quát thực trạng nhân lực du lịch Việt Nam

Theo thống kê sơ bộ của Cục Du lịch quốc gia Việt Nam, hiện nay, ngành Du lịch nước ta có khoảng 2,5 triệu lao động, nhưng chỉ có khoảng 800.000 lao động trực tiếp; tỷ lệ lao động được đào tạo chuyên ngành Du lịch chỉ chiếm khoảng 45%, còn lại là lao động từ ngành khác chuyển sang (35%) và chưa qua đào tạo (20%).

Ðáng chú ý, trong số 45% lao động được đào tạo về du lịch, chỉ 10% có trình độ đại học và sau đại học; 50% có trình độ sơ cấp, trung cấp và cao đẳng; 40% bồi dưỡng qua các lớp ngắn hạn. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, năng lực ngoại ngữ, tin học được coi là đòi hỏi tất yếu đối với nhân lực du lịch, nhưng chỉ có khoảng 60% lao động biết và sử dụng được ngoại ngữ (trong đó chủ yếu là tiếng Anh, các ngôn ngữ khác chiếm tỷ lệ rất nhỏ), 70% lao động sử dụng được công nghệ thông tin (Hồng Trang, 2025).

Còn theo thống kê của Cục Du lịch quốc gia Việt Nam, mỗi năm ngành du lịch cần tới 40.000 lao động, nhưng thực tế nguồn cung chỉ bảo đảm được khoảng 20.000 nhân lực. Trong khi đó, cả nước có đến gần 4.000 doanh nghiệp lữ hành quốc tế luôn trong tình trạng thiếu nhân lực, vừa trông đợi vào “đầu ra” của các cơ sở đào tạo, vừa phải tự đào tạo (Vũ Quỳnh, 2024).

Ðây là những con số đáng suy ngẫm khi phần nào cho thấy số lượng, trình độ, kỹ năng, nghiệp vụ của đội ngũ lao động du lịch chưa thể theo kịp tốc độ phát triển nhanh, mạnh của ngành công nghiệp không khói nước nhà...

Những cơ hội từ phát triển du lịch

Tạo ra nhiều cơ hội việc làm mới, cả việc làm trực tiếp và việc làm có liên quan. Ngành Du lịch không chỉ tạo việc làm trực tiếp ở các lĩnh vực lưu trú - khách sạn, lữ hành - hướng dẫn du lịch, vận chuyển khách du lịch, quản lý - quản trị du lịch..., mà còn tạo việc làm cho nhiều lao động gián tiếp, lao động thời vụ, lao động kiêm nhiệm. Ví dụ như: xu hướng du lịch công nghệ cao và xu hướng du lịch gắn với các trung tâm giải trí lớn, công viên chủ đề tạo thêm việc làm cho lao động trực tiếp phục vụ khách du lịch tại các trung tâm giải trí công nghệ, công viên giải trí, công viên chủ đề; đồng thời tạo nhiều việc làm cho các ngành, lĩnh vực có liên quan như: công nghệ thông tin, công nghệ điện - điện tử, công nghệ truyền thông, công nghệ tự động hóa, công nghệ chế tạo máy... Đối tượng của nguồn nhân lực gián tiếp rất rộng, có thể là người dân địa phương, nông dân, công nhân, kỹ sư, thậm chí cả lao động tự do (xe ôm, người khuôn vác hành lý cho khách du lịch...).

Thay đổi tính chất công việc, tạo thêm việc làm mới cho người lao động bên cạnh những công việc chính của họ. Ví dụ như: du lịch cộng đồng gắn với nông nghiệp, nông thôn tạo thêm việc làm mới cho người nông dân; bên cạnh công việc chính là sản xuất nông nghiệp, nay họ có thêm công việc hướng dẫn viên, kinh doanh homestay, phục vụ ăn uống và các dịch vụ khác...

Tạo cơ hội việc làm bền vững cho xã hội, tăng thu nhập. Du lịch, đặc biệt là du lịch cộng đồng và du lịch gắn với nông nghiệp, nông thôn đang từng bước tạo việc làm ổn định và sinh kế bền vững cho cộng đồng ở địa phương. Từ du lịch và thông qua du lịch, người dân có việc làm, tăng thu nhập, ổn định cuộc sống, cải thiện và nâng cao chất lượng cuộc sống. Đồng thời, du lịch là ngành kinh tế dịch vụ tổng hợp, có tính liên ngành, liên vùng và tính xã hội hóa cao, do đó, du lịch phát triển tạo độc lực, thúc đẩy lan tỏa đến các ngành, lĩnh vực khác, qua đó tạo thêm việc làm lan tỏa trong xã hội.

Thách thức đặt ra

Đe dọa một số vị trí việc làm vốn được coi là truyền thống khó có thể thay thế trong ngành Du lịch. Hướng dẫn viên du lịch và nhân viên lễ tân khách sạn là những vị trí việc làm chính trong ngành Du lịch. Tuy nhiên, với xu hướng phát triển du lịch công nghệ cao, nhiều công nghệ hiện đại ra đời đã đe dọa trực tiếp đến 2 vị trí việc làm này. Ứng dụng “Hướng dẫn viên ảo” trên các thiết bị thông minh, robot hướng dẫn viên, phần mềm thuyết minh tự động, robot lễ tân, máy check-in tự động, ChatGPT... nếu được triển khai áp dụng rộng rãi tại các khách sạn và điểm đến du lịch, thì nguy cơ giảm cơ hội việc làm của hướng dẫn viên và lễ tân khách sạn là rất cao.

Thách thức lớn đối với việc nâng cao chất lượng lao động ngành Du lịch. Những xu hướng du lịch công nghệ cao đòi hỏi lực lượng lao động cũng phải có trình độ cao, nhất là cập nhật trình độ công nghệ của xu thế phát triển. Những xu hướng du lịch khác tạo việc làm cho cộng đồng dân cư và lao động không chuyên về du lịch cũng đặt ra yêu cầu lực lượng lao động này phải nâng cao kỹ năng, kiến thức, nghiệp vụ, kinh nghiệm làm du lịch. Những xu hướng du lịch mới, nhằm thu hút khách quốc tế thì yêu cầu lớn về kỹ năng ngoại ngữ.

Đặc biệt, trong bối cảnh phát triển mới, với nhiều loại hình và xu hướng du lịch mới xuất hiện cũng như trước tác động của khoa học và công nghệ hiện đại, yêu cầu về chất lượng lao động du lịch cũng có sự thay đổi đáng kể, đặc biệt là đội ngũ lao động làm việc ở những lĩnh vực chuyên sâu, lĩnh vực hẹp hay lĩnh vực mới như: du lịch xanh, du lịch nông nghiệp - nông thôn, du lịch thể thao nhà nghề, du lịch công nghệ, du lịch chữa lành, du lịch thiện nguyện, du lịch mạo hiểm...

MỘT SỐ ĐỀ XUẤT

Để phát triển nguồn nhân lực du lịch đáp ứng xu hướng phát triển mới, theo tác giả, cần lưu ý một số vấn đề như sau:

Về phía các cơ quan quản lý nhà nước

Cần chủ động nắm bắt kịp thời các xu hướng phát triển du lịch mới, đánh giá tác động, cơ hội, thách thức của những loại hình du lịch mới này đối với sự phát triển của ngành du lịch.

Có cơ chế, chính sách thích hợp, khuyến khích khu vực tư, đặc biệt là khối doanh nghiệp kinh doanh du lịch đổi mới sáng tạo trong hoạt động kinh doanh, nắm bắt kịp thời nhu cầu mới của thị trường để phát triển các sản phẩm và dịch vụ du lịch phù hợp với thị hiếu của khách du lịch.

Chính quyền và cơ quan quản lý du lịch các cấp có phương án hỗ trợ chuyên gia và hỗ trợ kinh phí cho những địa phương, doanh nghiệp có tiềm năng, tạo điều kiện phát triển các loại hình du lịch mới; hỗ trợ phát triển sản phẩm; hỗ trợ công tác quảng bá; hỗ trợ tập huấn, đào tạo nguồn nhân lực và các điều kiện khác để địa phương, doanh nghiệp phát triển bền vững các loại hình du lịch mới, việc phát triển những loại hình du lịch mới cần đảm bảo tạo việc làm bền vững cho người lao động, đặc biệt là cộng đồng, người dân địa phương.

Các cơ sở đào tạo du lịch sớm có phương án, kế hoạch đào tạo, phát triển nguồn nhân lực cung cấp cho lĩnh vực du lịch mới, đảm bảo hài hòa giữa phát triển loại hình du lịch mới với tạo lập việc làm cho người lao động. Khuyến khích doanh nghiệp tự đào tạo (đào tạo tại chỗ) nhân lực làm việc cho những vị trí việc làm mới do những xu hướng du lịch mới tạo ra.

Có cơ chế, chính sách thu hút nhân tài, trọng dụng người tài, ổn định việc làm, giữ chân người lao động.

Có cơ chế khuyến khích, hỗ trợ phát triển nhân lực du lịch với từng loại hình du lịch đặc thù.

Đối với loại hình du lịch xanh dựa vào cộng đồng: Cần tạo điều kiện cho người dân bản địa tham gia làm du lịch; hỗ trợ đào tạo, tập huấn kiến thức, kinh nghiệm, kỹ năng làm du lịch cho cộng đồng; hỗ trợ công tác quảng bá xúc tiến du lịch.

Đối với các loại hình du lịch trải nghiệm: Nâng cao kỹ năng nghiệp vụ cho đội ngũ hướng dẫn, phục vụ hoạt động trải nghiệm của khách du lịch. Đảm bảo an toàn tuyệt đối cho khách du lịch đối với một số loại hình trải nghiệm mang tính mạo hiểm.

Đối với loại hình du lịch công nghệ, du lịch gắn với các trung tâm giải trí lớn, công viên chủ đề: Đầu tư phát triển nhân lực đáp ứng nhu cầu du lịch gắn với khoa học và công nghệ. Đảm bảo được trình độ chuyên môn và kỹ năng của nguồn lực lao động phát huy tối đa tính sáng tạo, độ linh động và tăng cường khả năng thích nghi của lực lượng lao động du lịch trước xu hướng mới.

Về phía người lao động

Cần chủ động học hỏi, tự trang bị cho mình những kiến thức chuyên môn, kỹ năng giao tiếp, ngoại ngữ, đặc biệt là tiếng Anh, kỹ năng làm việc nhóm, giải quyết vấn đề và thích ứng nhanh với công nghệ, đặc biệt là công nghệ số, nhất là ở các nội dung quản lý dữ liệu, tiếp thị trực tuyến và sử dụng công nghệ thông tin để tối ưu hóa trải nghiệm du lịch của du khách. Ngoài ra, phẩm chất như tận tâm, trách nhiệm, sáng tạo và tinh thần cầu tiến cũng rất quan trọng.

Tài liệu tham khảo:

1. Hồng Trang (2025). Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực du lịch. https://nhandan.vn/nang-cao-chat-luong-nguon-nhan-luc-du-lich-post863917.html.

2. Thủ tướng Chính phủ (2020). Quyết định số 147/QĐ-TTg, ngày 22/1/2020 phê duyệt Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2030.

3. Thu Hòa (2024). Du lịch cộng đồng- hướng phát triển du lịch xanh bền vững. https://vov4.vov.vn/chuyen-vung-dan-toc/du-lich-cong-dong-huong-phat-trien-du-lich-xanh-ben-vung-467939.vov4.

4. Vũ Quỳnh (2024). Phát triển nguồn nhân lực du lịch đáp ứng yêu cầu hội nhập. https://nhandan.vn/phat-trien-nguon-nhan-luc-du-lich-dap-ung-yeu-cau-hoi-nhap-post846254.html.

5. Vũ Trọng Hưng (2024). Ứng dụng khoa học công nghệ trong phát triển du lịch ở Việt Nam hiện nay. https://itdr.org.vn/nghien_cuu/ung-dung-khoa-hoc-cong-nghe-trong-phat-trien-du-lich-o-viet-nam-hien-nay/.