Những dấu hiệu rạn nứt trong quan hệ Mỹ

Quan hệ đồng minh Mỹ - Israel từ lâu được xem là một trong những trụ cột của địa chính trị Trung Đông. Mỹ hỗ trợ Israel bằng viện trợ quân sự, tài chính và ngoại giao, trong khi Israel đóng vai trò như một đối tác chiến lược then chốt của Mỹ trong khu vực.

Tuy nhiên, dưới chính quyền Trump 2.0, những dấu hiệu rạn nứt rõ rệt đang xuất hiện, đe dọa làm lung lay mối quan hệ tưởng chừng không thể phá vỡ này.

Kể từ khi Mỹ công nhận nhà nước Israel năm 1948, quan hệ song phương phát triển mạnh mẽ. Trong Chiến tranh Lạnh, Israel là pháo đài chống ảnh hưởng của Liên Xô tại Trung Đông. Mỹ cung cấp viện trợ quân sự hàng tỷ USD mỗi năm, với gói hỗ trợ 3,8 tỷ USD/năm được ký kết năm 2016 là minh chứng rõ ràng. Sự hợp tác về tình báo, công nghệ quốc phòng đã củng cố liên minh này.

Tuy nhiên, lịch sử cũng ghi nhận những bất đồng. Từ cuộc chiến Yom Kippur năm 1973 đến các cuộc đàm phán hòa bình Israel. - Palestine dưới thời Tổng thống Bill Clinton, hai bên từng đối mặt với căng thẳng nhưng luôn tìm cách hóa giải thông qua đối thoại.

Tuy nhiên, từ năm 2020, đặc biệt dưới nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Mỹ Donald Trump (bắt đầu từ tháng 1/2025), các vết rạn đã trở nên nghiêm trọng hơn, với những dấu hiệu cho thấy một sự thay đổi căn bản trong mối quan hệ.

Dấu hiệu rạn nứt quan hệ Mỹ - Israel

Một trong những dấu hiệu rõ rệt nhất của rạn nứt là các phát ngôn công khai của Tổng thống Trump chỉ trích chính sách của Israel, đặc biệt liên quan đến chiến dịch quân sự của nước này tại Gaza. Trong bài phát biểu tại Florida vào tháng 4 ông Trump tuyên bố: “Israel cần nhanh chóng chấm dứt các hành động quân sự tại Gaza. Những hình ảnh từ đó đang gây tổn hại nghiêm trọng cho hình ảnh của chúng ta trên toàn cầu”. Lời chỉ trích này đánh dấu sự thay đổi đáng kể so với sự ủng hộ gần như vô điều kiện của ông Trump đối với Israel trong nhiệm kỳ đầu (2017-2021).

Hơn nữa, Tổng thống Donald Trump đã không đưa Israel vào lịch trình chuyến công du Trung Đông vào tháng 5, mà thay vào đó tập trung vào các cuộc đàm phán với các nước Ả rập như Ả rập, UAE và Qatar, nơi ông ký kết các thỏa thuận trị giá hàng nghìn tỷ USD. Hành động này bị Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu coi là “sự phớt lờ” lợi ích của Israel, làm gia tăng căng thẳng quan hệ hai nước.

Đáp lại, ông Netanyahu đã chọn cách “đối đầu trực diện”, thể hiện qua việc từ chối lời mời tham dự hội nghị thượng đỉnh do Mỹ tổ chức tại Ả rập vào tháng 5. Một động thái được xem là tín hiệu bất mãn rõ ràng.

Trong bài phát biểu tại Quốc hội Israel (Knesset) ngày 20/5, Thủ tướng Netanyahu nhấn mạnh: “Israel sẽ không cho phép bất kỳ quốc gia nào, kể cả đồng minh thân cận nhất, can thiệp vào cách chúng tôi bảo vệ an ninh quốc gia”. Đồng thời, ám chỉ khả năng tìm kiếm các đối tác mới như Ấn Độ hoặc các nước châu Âu để giảm phụ thuộc vào Mỹ.

Đặc biệt, Israel đã tiến hành các cuộc không kích nhằm vào lực lượng ủy nhiệm của Iran tại Syria mà không thông báo trước cho Mỹ, phá vỡ thông lệ hợp tác tình báo lâu nay. Đáng chú ý, ngày 26/5, ông Netanyahu đã khởi động chiến dịch quân sự “Cỗ xe của Gideon” tại Gaza, nhằm giành quyền kiểm soát 75% lãnh thổ khu vực trong 3 tháng, bất chấp lời kêu gọi đàm phán từ Mỹ và cộng đồng quốc tế. Ông tuyên bố sẽ không ngừng bắn cho đến khi thực hiện được kế hoạch “bờ biển hoa lệ” từng được ông Trump đề xuất, dù chính ông Trump dường như đã từ bỏ ý tưởng này.

Sự rạn nứt quan hệ hai nước còn xuất phát từ sự “lệch pha” trong ưu tiên chiến lược. Mỹ, dưới chính sách “Nước Mỹ trên hết” của Trump, đang giảm can thiệp quân sự tại Trung Đông và tập trung vào các thỏa thuận kinh tế với các nước Ả rập.

Trong khi đó, Israel tiếp tục xem Mỹ là nguồn hỗ trợ chính để đối phó với các mối đe dọa từ Iran, Hezbollah và Hamas. Ví dụ, các cuộc đàm phán gián tiếp của Mỹ với Iran tại Qatar vào tháng 3 bị Israel coi là “sự nhượng bộ” đối với kẻ thù lớn nhất của họ.

Hơn nữa, Tổng thống Trump ủng hộ kế hoạch tái thiết Gaza của Ai Cập, cho phép người Palestine ở lại mà không bị trục xuất, dưới sự kiểm soát của Mỹ và Ả rập, thay vì Israel. Điều này trái ngược hoàn toàn với mong muốn của ông Netanyahu, khiến ông cảm thấy bị “phản bội”.

Tại Mỹ, sự chia rẽ, phân hóa về chính sách đối với Israel ngày càng rõ rệt. Cánh tiến bộ của đảng Dân chủ kêu gọi cắt giảm viện trợ cho Israel; đồng thời chỉ trích các hành động quân sự tại Gaza là “vi phạm nhân quyền”. Ngay cả trong đảng Cộng hòa, một số nhân vật như Thượng nghị sĩ Rand Paul cũng đặt câu hỏi về việc chi hàng tỷ USD cho Israel.

Trong khi đó, tại Israel, Thủ tướng Netanyahu đối mặt với áp lực nội bộ từ các cuộc biểu tình phản đối cách xử lý trong xung đột với Palestine và các cáo buộc tham nhũng. Việc ông tỏ ra cứng rắn với Mỹ giúp củng cố hình ảnh lãnh đạo mạnh mẽ, nhưng cũng làm gia tăng rủi ro đối đầu với Washington.

Nguyên nhân sâu xa của rạn nứt

Một là sự thay đổi chính sách đối ngoại của Mỹ. Chính sách “Nước Mỹ trên hết” của Tổng thống Donald Trump trong nhiệm kỳ thứ hai đã thay đổi cách tiếp cận của Mỹ với Trung Đông. Thay vì ưu tiên Israel, ông Trump tập trung vào các thỏa thuận kinh tế với các nước Ả rập như các hợp đồng trị giá hàng nghìn tỷ USD với Ả rập và UAE ký kết cách đây 2 tuần trước.

Điều đó phản ánh “chiến lược thực dụng”, đặt lợi ích kinh tế lên trên các cam kết truyền thống với Israel. Ví dụ, ông Trump đã đạt thỏa thuận ngừng bắn với lực lượng Houthi, nhưng nhóm này vẫn tiếp tục tấn công Israel, làm dấy lên nghi ngờ về cam kết của Mỹ.

Hai là chiến lược đối đầu của Thủ tướng Netanyahu. Ông Netanyahu dường như đang chơi một “canh bạc lớn” bằng cách thách thức ông chủ Nhà Trắng. Ông thành lập một nhóm bí mật để tìm cách gây áp lực lên ông Trump thông qua cơ sở ủng hộ đảng Cộng hòa và cộng đồng Tin Lành Phúc Âm, vốn được cho là “ủng hộ Israel vô điều kiện”.

Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng, ông Trump trong nhiệm kỳ thứ hai ít phụ thuộc vào các nhóm này, nhờ quyền kiểm soát tuyệt đối đối với đảng Cộng hòa. Việc đội ngũ của ông Trump cân nhắc mời ông Naftali Bennett - đối thủ chính trị của ông Netanyahu, đến Nhà Trắng là một tín hiệu cảnh báo rõ ràng.

Ba là bối cảnh khu vực và quốc tế. Sự rạn nứt diễn ra trong bối cảnh Trung Đông đang thay đổi nhanh chóng. Hội nghị thượng đỉnh Liên đoàn Ả rập vào tháng 5 ủng hộ giải pháp hai nhà nước và tái thiết Gaza cho người Palestine, trái ngược với kế hoạch của Israel. Điều này đặt ông Trump vào thế khó, khi ông phải cân bằng giữa các cam kết với Israel và lợi ích kinh tế với các nước Ả Rập.

Ngoài ra, sự gia tăng ảnh hưởng của Nga, Trung Quốc tại khu vực như sự hiện diện của Nga tại Syria, các khoản đầu tư của Trung Quốc tại Vùng Vịnh, càng làm phức tạp vị thế của Mỹ và Israel.

Tác động và dự báo

Đối với Israel, sự rạn nứt quan hệ với Mỹ đe dọa làm suy yếu vị thế chiến lược của Israel. Gói viện trợ 3,8 tỷ USD mỗi năm từ Mỹ là nguồn lực không thể thay thế trong ngắn hạn. Việc tìm kiếm các đồng minh mới như Ấn Độ hay châu Âu là khả thi nhưng không thể sánh được với Mỹ về quy mô hỗ trợ. Hơn nữa, chiến dịch “Cỗ xe của Gideon” tại Gaza đang làm gia tăng chỉ trích quốc tế và đẩy Israel vào thế cô lập.

Đối với Mỹ, việc giảm cam kết với Israel có thể giúp ông Trump củng cố quan hệ với các nước Ả rập nhưng cũng đi kèm rủi ro nhất định. Cộng đồng Do Thái tại Mỹ, một nhóm cử tri quan trọng, có thể phát sinh tâm lý bất mãn, ảnh hưởng đến các cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ. Ngoài ra, việc để mất Israel như một đồng minh chiến lược có thể tạo cơ hội cho Nga và Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng tại Trung Đông.

Đối với khu vực Trung Đông, sự rạn nứt trên có thể tạo ra khoảng trống quyền lực, cho phép Iran, Hezbollah và Thổ Nhĩ Kỳ gia tăng hoạt động chống Israel. Các quốc gia tham gia Thỏa thuận Abraham như UAE và Bahrain, có thể do dự hợp tác sâu hơn với Israel nếu thiếu sự hậu thuẫn của Mỹ. Xung đột Israel - Palestine cũng có nguy cơ leo thang khi không còn sự trung gian của Washington.

Để hàn gắn rạn nứt, theo giới chuyên gia, cả Mỹ và Israel cần tìm cách “dung hòa lợi ích”. Mỹ có thể tiếp tục hỗ trợ quân sự cho Israel nhưng yêu cầu giảm leo thang ở Gaza để cải thiện hình ảnh quốc tế. Israel cần điều chỉnh chiến lược, tập trung vào hợp tác kinh tế và quốc phòng với Mỹ, thay vì chỉ dựa vào sự ủng hộ truyền thống. Ngoại giao hậu trường tại Điện Capitol và Lầu Năm Góc cũng là một hướng đi khả thi.

Tuy nhiên, như báo Israel Hayom nhận định, thách thức ông Trump là một canh bạc nguy hiểm đối với Israel, đặc biệt khi ông chủ Nhà Trắng có thể hành động theo lợi ích cá nhân và khó dự đoán. Một số nguồn tin tin cậy tiết lộ rằng các cuộc đàm phán bí mật giữa hai bên đang được tiến hành nhưng kết quả vẫn chưa rõ ràng.

Theo giới quan sát quốc tế, những dấu hiệu rạn nứt trong quan hệ đồng minh Mỹ - Israel, từ các chỉ trích công khai của Tổng thống Trump đến sự đáp trả cứng rắn của người đứng đầu Israel Netanyahu, cho thấy một liên minh lâu đời đang đối mặt với thử thách “chưa từng có”. Nguyên nhân bắt nguồn từ sự khác biệt về chiến lược, áp lực nội bộ và sự thay đổi trong cục diện Trung Đông.

Dù khó có khả năng tan vỡ hoàn toàn, sự rạn nứt này là lời cảnh báo rằng không liên minh nào là “bất biến”. Liệu Mỹ và Israel có thể tìm lại tiếng nói chung hay căng thẳng sẽ mở ra một chương mới đầy biến động cho khu vực? Câu trả lời phụ thuộc vào sự linh hoạt và cam kết của cả ông Trump và ông Netanyahu trong những tháng tới.

Những dấu hiệu rạn nứt trong quan hệ Mỹ - Israel