ThS. Nguyễn Đình Mạnh
Cục Người có công (Bộ Nội vụ)
Nghiên cứu sinh tại Học viện Tài chính, Chuyên ngành Tài chính - ngân hàng
Email: nguyendinhmanhhvtc@gmail.com
Tóm tắt
Nghiên cứu đánh giá thực trạng công tác lập dự toán chi đầu tư phát triển ngân sách TP. Hà Nội trong giai đoạn 2017-2023. Kết quả nghiên cứu cho thấy, công tác này đã đạt nhiều kết quả tích cực như dự toán chi ít phải điều chỉnh, bổ sung trong năm do chất lượng dự toán của các đơn vị lập có khoa học, phù hợp với thực tiễn; công tác lập dự toán chi cơ bản đánh giá được các yếu tố tác động, tạo thuận lợi cho công tác chấp hành dự toán. Tuy nhiên, bên cạnh đó, công tác này vẫn còn một số hạn chế. Trên cơ sở đó, nghiên cứu đề xuất một số khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán chi đầu tư phát triển ngân sách TP. Hà Nội trong thời gian tới.
Từ khóa: Công tác lập dự toán, chi đầu tư phát triển, ngân sách nhà nước, TP. Hà Nội
Summary
The study evaluates the current state of development investment expenditure estimation from the state budget in Ha Noi during the 2017–2023 period. The research findings indicate that this work has achieved positive results. Notably, the expenditure estimates required minimal in-year adjustments or supplements, thanks to the scientifically grounded and realistic estimates prepared by the responsible units. Moreover, the estimation process has generally accounted for key influencing factors, thereby facilitating the effective execution of the approved budget. However, some limitations still remain. Based on the analysis, the study proposes a number of recommendations to enhance the effectiveness of development investment budget estimation for Ha Noi in the near future.
Keywords: Budget estimation, development investment expenditure, state budget, Ha Noi City
ĐẶT VẤN ĐỀ
Chi đầu tư phát triển là một trong những nhiệm vụ chi quan trọng của ngân sách nhà nước, bao gồm chi cho đầu tư xây dựng cơ bản và các khoản đầu tư khác theo quy định pháp luật.
Tại TP. Hà Nội, thời gian qua, công tác quản lý chi đầu tư phát triển đã đạt được những kết quả nhất định. Tuy nhiên, qua nghiên cứu thực tiễn, công tác quản lý chi đầu tư phát triển ngân sách Thành phố chưa hoàn thiện, còn một số hạn chế, bất cập. Nhiều đơn vị lập dự toán thiếu cơ sở khoa học, không sát với nhu cầu thực tiễn; tỷ lệ chuyển nguồn và hủy bỏ dự toán cuối năm ở mức cao; chưa tính đầy đủ yếu tố biến động giá cả thị trường; phân bổ vốn còn dàn trải, nhiều dự án kéo dài tiến độ hoặc chưa triển khai được do thiếu thủ tục cần thiết hoặc năng lực tổ chức thực hiện hạn chế.
Hiện nay, cải cách hành chính, tiết kiệm chi thường xuyên, tinh gọn bộ máy và huy động hiệu quả mọi nguồn lực phục vụ phát triển kinh tế - xã hội là những yêu cầu cấp thiết đối với các địa phương, trong đó có Hà Nội, đặc biệt là trong bối cảnh đất nước chuẩn bị bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Do đó, việc nghiên cứu, phân tích những tồn tại, hạn chế trong công tác lập dự toán chi đầu tư phát triển từ ngân sách nhà nước tại TP. Hà Nội; đồng thời đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác này là rất cấp thiết và có ý nghĩa thực tiễn cao trong giai đoạn hiện nay.
THỰC TRẠNG LẬP TỰ TOÁN CHI ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN TỪ NGÂN SÁCH TẠI HÀ NỘI GIAI ĐOẠN 2017-2023
Tổng dự toán chi ngân sách địa phương
Tổng dự toán chi ngân sách địa phương của TP. Hà Nội trong giai đoạn 2016-2020 là 446.560,96 tỷ đồng. Trong đó, tổng dự toán chi ngân sách địa phương năm 2017 là 78.043 tỷ đồng, năm 2018 là 95.293 tỷ đồng, năm 2019 là 101.045 tỷ đồng và năm 2020 là 98.404 tỷ đồng. Chi đầu tư phát triển luôn chiếm tỷ trọng lớn, thể hiện vai trò ưu tiên trong cơ cấu chi ngân sách của Thành phố. Cụ thể: năm 2016 là 31.112 tỷ đồng, trong đó chi đầu tư xây dựng cơ bản là 25.721 tỷ đồng; năm 2017 là 33.448 tỷ đồng, trong đó chi đầu tư xây dựng cơ bản là 31.637 tỷ đồng; năm 2018 là 42.121 tỷ đồng, trong đó chi đầu tư xây dựng cơ bản là 40.791 tỷ đồng; năm 2019 là 44.917 tỷ đồng, trong đó chi đầu tư xây dựng cơ bản là 42.737 tỷ đồng; và năm 2020 là 41.356 tỷ đồng, trong đó chi đầu tư xây dựng cơ bản là 39.756 tỷ đồng (Bảng 1).
Tổng dự toán chi ngân sách địa phương của TP. Hà Nội trong giai đoạn 2021-2023 là 313.448,750 tỷ đồng. Năm 2021, dự toán chi ngân sách địa phương Thủ tướng Chính phủ giao TP. Hà Nội là 97.168,9 tỷ đồng; dự toán chi ngân sách địa phương năm 2021 UBND Thành phố trình HĐND Thành phố là 101.433 tỷ đồng (cao hơn 11.424 tỷ đồng so với dự toán Trung ương giao), tăng 5,2% so với dự toán năm 2020 và tăng 24,2% so ước thực hiện năm 2020.
Năm 2023, chi ngân sách địa phương là 87.485 tỷ đồng, đạt 83,2% dự toán đầu năm (105.403 tỷ đồng), tăng 0,7% so với năm 2022. Cụ thể: chi đầu tư phát triển là 41.229 tỷ đồng, đạt 87,8% dự toán, bằng 91,7% so với năm 2022; chi thường xuyên là 46.186 tỷ đồng, đạt 82,8% dự toán, tăng 11,2% so với năm 2022.
Theo số liệu tại Bảng 1, trong giai đoạn 2021-2023, dự toán chi đầu tư phát triển của TP. Hà Nội lần lượt như sau: năm 2021 là 44.447 tỷ đồng, trong đó chi đầu tư xây dựng cơ bản là 43.747 tỷ đồng; năm 2022 là 51.072 tỷ đồng, trong đó chi đầu tư xây dựng cơ bản là 50.072 tỷ đồng; năm 2023 là 46.946 tỷ đồng, trong đó chi đầu tư xây dựng cơ bản là 46.796 tỷ đồng.
Cơ cấu chi đầu tư phát triển trong dự toán ngân sách TP. Hà Nội
Chi đầu tư phát triển bằng nguồn ngân sách địa phương tại TP. Hà Nội chủ yếu được phân bổ cho các dự án đầu tư xây dựng cơ bản, với tỷ trọng chiếm trên 95% tổng chi đầu tư phát triển hàng năm. Đây cũng là nội dung chi chiếm tỷ trọng lớn nhất trong chi đầu tư phát triển tại Hà Nội qua hơn 20 năm trở lại đây.
Số liệu Bảng 1 cho thấy, quy mô chi đầu tư xây dựng cơ bản bằng vốn ngân sách địa phương tăng ổn định qua các giai đoạn. Cụ thể, giai đoạn 2011-2015, chi đầu tư xây dựng cơ bản tăng từ 22.734 tỷ đồng năm 2011 lên 26.503 tỷ đồng năm 2015, tương đương mức tăng khoảng 1,2 lần. Giai đoạn 2016-2020, chi xây dựng cơ bản tiếp tục tăng từ 25.721 tỷ đồng năm 2016 lên 39.756 tỷ đồng năm 2020. Đến năm 2021 đạt 43.747 tỷ đồng và dự toán năm 2023 là 46.796 tỷ đồng. Riêng năm 2024, chi đầu tư phát triển dự kiến đạt trên 81.000 tỷ đồng, phản ánh sự gia tăng đáng kể trong phân bổ nguồn lực cho đầu tư phát triển.
Tỷ trọng chi đầu tư xây dựng cơ bản so với tổng chi đầu tư phát triển hàng năm luôn duy trì ở mức 95%. Tỷ lệ này khẳng định vai trò trọng tâm của chi xây dựng cơ bản trong cơ cấu chi đầu tư phát triển, cũng như trong chiến lược sử dụng ngân sách địa phương của TP. Hà Nội.
Bảng 1: Dự toán chi đầu tư phát triển và chi đầu tư xây dựng cơ bản TP. Hà Nội giai đoạn 2011-2024
Đơn vị tính: tỷ đồng
Năm |
2011 |
2012 |
2013 |
2014 |
2015 |
2016 |
2017 |
Chi đầu tư phát triển ngân sách địa phương |
23.758 |
26.575 |
29.448 |
25.118 |
26.966 |
31.112 |
33.448 |
Chi đầu tư xây dựng cơ bản |
22.734 |
24.364 |
28.020 |
24.995 |
26.503 |
25.721 |
31.637 |
Tỷ lệ chi xây dựng cơ bản/đầu tư phát triển (%) |
96 |
92 |
95 |
99,5 |
98 |
84 |
96 |
Năm |
2018 |
2019 |
2020 |
2021 |
2022 |
2023 |
2024 |
Chi đầu tư phát triển ngân sách địa phương |
42.121 |
44.917 |
41.356 |
44.447 |
51.072 |
46.946 |
81.033 |
Chi đầu tư xây dựng cơ bản |
40.791 |
42.737 |
39.756 |
43.747 |
50.072 |
46.796 |
79.693 |
Tỷ lệ chi xây dựng cơ bản/đầu tư phát triển (%) |
97 |
99 |
96 |
98 |
98 |
100 |
98 |
Nguồn: Dự toán ngân sách nhà nước Thành phố được HĐND TP. Hà Nội phê duyệt, giai đoạn 2011-2024
Kết quả đạt được và một số tồn tại
Kết quả
Trong giai đoạn 2016-2019, công tác lập dự toán chi đầu tư phát triển ngân sách TP. Hà Nội đạt nhiều kết quả tích cực. Dự toán chi ít phải điều chỉnh, bổ sung trong năm do chất lượng dự toán của các đơn vị lập có khoa học và phù hợp với thực tiễn. Công tác lập dự toán đã cơ bản đánh giá được các yếu tố tác động, qua đó tạo thuận lợi cho công tác chấp hành dự toán và tạo điều kiện cho các đơn vị dự toán chủ động trong thực hiện nhiệm vụ.
Dự toán được xây dựng trên cơ sở các yếu tố định lượng rõ ràng: nhiệm vụ được giao, chính sách hiện hành, tiêu chuẩn chi, mức giá thị trường, cũng như căn cứ vào tình hình thực hiện các năm trước. Mẫu biểu dự toán được tuân thủ theo đúng quy định của Bộ Tài chính. Các đơn vị dự toán chủ động trong việc xây dựng phương án chi, góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện nhiệm vụ đầu tư.
Trong giai đoạn 2016-2019, số liệu cho thấy dự toán chi đầu tư phát triển cấp Thành phố không điều chỉnh nhiều. Điều này cho thấy các đơn vị dự toán thực hiện tốt công tác lập dự toán. Quy trình và các bước chuẩn bị dự toán được các đơn vị thực hiện nghiêm túc. Về cơ bản, dự toán chi đã được chi tiết đến từng chương, loại, khoản, mục, tiểu mục, nội dung chi. Dự toán không phải điều chỉnh nhiều đã tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình chấp hành dự toán, kiểm tra, kiểm soát các khoản chi và kế toán, quyết toán chi.
Trong giai đoạn 2020-2021, do tác động nghiêm trọng của đại dịch COVID-19, nhiều dự án buộc phải giãn tiến độ hoặc tạm dừng triển khai. Dự toán chi đầu tư phát triển năm 2020 và 2021 đều phải điều chỉnh giảm khoảng 14-18% so với đầu năm (Bảng 2). Tuy nhiên, các đơn vị vẫn giữ được tính chủ động trong việc đề xuất, điều phối nguồn vốn, ưu tiên cho các nhiệm vụ cấp bách, phòng chống dịch và hỗ trợ an sinh xã hội.
Bảng 2: Tình hình điều chỉnh dự toán chi đầu tư phát triển và đầu tư xây dựng cơ bản TP. Hà Nội giai đoạn 2020-2023
Đơn vị tính: tỷ đồng
Nội dung chi |
Năm 2020 |
Năm 2021 |
||||
Dự toán đầu năm |
Dự toán điều chỉnh |
Dự toán đầu năm/điều chỉnh (%) |
Dự toán đầu năm |
Dự toán điều chỉnh |
Dự toán đầu năm/điều chỉnh (%) |
|
Chi đầu tư phát triển |
28.103,92 |
23.170,59 |
82 |
32.528,33 |
27.825,58 |
86 |
Chi đầu tư xây dựng cơ bản |
26.503,92 |
21.570,59 |
81 |
31.828,33 |
27.125,58 |
85 |
Năm 2022 |
Năm 2023 |
|||||
Chi đầu tư phát triển |
34.376,95 |
34.376,95 |
100 |
27.026,37 |
27.026,37 |
100 |
Chi đầu tư xây dựng cơ bản |
33.376,95 |
33.376,95 |
100 |
26.876,37 |
26.876,37 |
100 |
Nguồn: Dự toán ngân sách nhà nước Thành phố được HĐND TP. Hà Nội phê duyệt, giai đoạn 2011-2024
Một số tồn tại
Mặc dù đạt được những kết quả nhất định, công tác lập dự toán chi đầu tư phát triển tại TP. Hà Nội vẫn còn tồn tại một số bất cập, cụ thể:
Thứ nhất, phân bổ vốn thiếu tính khoa học. Nguyên nhân chủ yếu là do việc thảo luận dự toán của các cơ quan tài chính có chuyên môn lập dự toán với các đơn vị trực thuộc UBND Thành phố chưa được coi trọng. Việc dự toán, phân bổ vốn chưa khoa học. Nhiều dự án được bố trí vốn nhưng chưa hoàn tất thủ tục đầu tư, chưa phê duyệt chủ trương hoặc chưa giải phóng mặt bằng, dẫn đến vốn bị “treo”, gây khó khăn trong tổ chức thực hiện và làm giảm hiệu quả đầu tư công. Chưa kiên quyết thu hồi đối với các dự án đã được phân bổ kế hoạch vốn nhưng chưa khởi công, để điều động, phân bổ vốn cho các dự án khác. Điều này làm xuất hiện kẽ hở, dẫn đến các đơn vị xây dựng dự toán không chính xác. Mặt khác, trong thảo luận và dự toán ngân sách còn mang tính áp đặt, hình thức, chưa phản ánh tình hình thực tế, chưa tính hết được các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của ngành, lĩnh vực của các cấp chính quyền. Điều đó gây khó khăn cho khâu chấp hành dự toán và khiến việc phân bổ dự toán không đạt hiệu quả cáo.
Thứ hai, dự toán chưa sát thực tế; tình trạng hủy bỏ dự toán, chuyển nguồn cuối năm có xu hướng tăng. Trong quá trình lập dự toán, nhiều đơn vị có xu hướng xây dựng dự toán cao hơn khả năng cân đối ngân sách nhằm "giữ chỗ" hoặc phòng bị, dẫn đến việc phải điều chỉnh, hủy bỏ dự toán hoặc chuyển nguồn vào cuối năm. Một số dự toán chưa tính đến biến động giá thị trường nên khi triển khai thực tế, dự án phải điều chỉnh vốn nhiều lần. Còn tồn tại các khoản chi sai mục đích, chi vượt định mức, tạm ứng kéo dài hoặc ứng trước chưa thu hồi. Đặc biệt, tại cấp xã, việc lập dự toán thường cao hơn chế độ quy định và mang tính liệt kê các đầu việc thay vì gắn với nhu cầu thực tế. Khi triển khai, nhiều khoản chi phát sinh nhưng lại chưa được quy định trong các văn bản hiện hành, gây khó khăn cho công tác giải trình và quyết toán.
Thứ ba, việc phân bổ dự toán còn mang tính bình quân, thiếu linh hoạt. Nhiều khoản chi vẫn được phân bổ theo định mức cố định từ các năm trước mà chưa cập nhật phù hợp với tình hình nhiệm vụ mới. Việc phân bổ còn phụ thuộc lớn vào tỷ lệ điều tiết giữa các cấp ngân sách. Ví dụ, năm 2018, số thu dự toán tăng cao nên các nhiệm vụ chi được mở rộng hơn; nhưng sang năm 2019, số thu giảm khiến việc cân đối và bố trí vốn đầu tư phát triển gặp rất nhiều khó khăn. Điều này cho thấy, phương án phân bổ chưa thực sự dựa vào nhu cầu và mức độ ưu tiên của từng nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội.
Thứ tư, lập dự toán chưa dự trù đầy đủ các nhiệm vụ phát sinh ngoài định mức. Đối với các khoản chi như mua sắm, sửa chữa lớn hoặc các nội dung đột xuất, việc lập dự toán còn thiếu bước thẩm định của cơ quan chuyên môn hoặc không được đưa vào kế hoạch ngân sách đầu năm. Điều này làm cho khi phát sinh nhu cầu thực hiện, các đơn vị gặp khó khăn trong triển khai do thiếu kinh phí hoặc phải bổ sung dự toán giữa năm, ảnh hưởng đến tính ổn định ngân sách.
Thứ năm, chưa đảm bảo đầy đủ cơ cấu chi theo quy định. Trong các năm 2021-2023, TP. Hà Nội chưa bố trí nội dung chi cho lĩnh vực khoa học và công nghệ trong dự toán chi đầu tư phát triển. Điều này chưa phù hợp với quy định của Luật Ngân sách nhà nước năm 2015, trong đó yêu cầu phải bố trí tỷ lệ chi cụ thể cho các lĩnh vực giáo dục, đào tạo, dạy nghề và khoa học - công nghệ trong cả chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển. Thành phố cần khắc phục điểm này trong các kỳ lập dự toán sắp tới để bảo đảm tuân thủ quy định và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.
ĐỀ XUẤT, KIẾN NGHỊ
Để nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán chi đầu tư phát triển ngân sách TP. Hà Nội trong thời gian tới, cần tập trung thực hiện một số giải pháp trọng tâm sau:
Một là, đổi mới tư duy và quan điểm trong lập dự toán chi đầu tư phát triển. Việc lập dự toán chi đầu tư phát triển từ ngân sách nhà nước cần được xây dựng phù hợp với định hướng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hàng năm, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm, kế hoạch tài chính 5 năm và kế hoạch đầu tư công trung hạn. Đồng thời, cần tuân thủ nghiêm các quy định tại Luật Ngân sách nhà nước, Luật Đầu tư công, Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về nguyên tắc, tiêu chí và định mức phân bổ vốn đầu tư công giai đoạn 2026-2030 cũng như các Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về phân bổ vốn đầu tư phát triển nguồn ngân sách nhà nước.
Thứ hai, kiện toàn bộ máy quản lý chi đầu tư phát triển ở cấp xã. Theo quy định tại Luật Tổ chức chính quyền địa phương sửa đổi, từ ngày 1/7/2025, TP. Hà Nội triển khai mô hình chính quyền 2 cấp (thành phố - xã). Trên cơ sở đó, HĐND và UBND Thành phố cần sớm xây dựng đề án thành lập Ban Quản lý dự án cấp xã, trình Chính phủ và Quốc hội xem xét, phê duyệt. Sau khi có ý kiến đồng thuận từ các cơ quan Trung ương, cần triển khai thí điểm, đánh giá ưu nhược điểm để kịp thời điều chỉnh. Việc phân cấp mạnh cho cấp xã sẽ tạo điều kiện để đơn vị cấp cơ sở chủ động hơn trong công tác lập và quản lý dự toán chi đầu tư phát triển phù hợp với thực tiễn địa phương.
Thứ ba, xác định rõ thứ tự ưu tiên khi sắp xếp các dự án. Công tác lập dự toán cần chi tiết hóa theo lĩnh vực, phù hợp với các quy định hiện hành về phân bổ chi đầu tư. Nguyên tắc cần tuân thủ là chỉ bố trí vốn cho các dự án khởi công mới khi đảm bảo đầy đủ hồ sơ, thủ tục và có nguồn vốn cân đối. Thành phố cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong toàn bộ chu trình quản lý ngân sách - từ khâu lập dự toán, chấp hành đến quyết toán ngân sách. Cùng với đó, cần tăng cường công tác giám sát, kiểm tra, thanh tra việc sử dụng ngân sách, xử lý nghiêm các vi phạm nhằm bảo đảm kỷ luật, kỷ cương tài chính và phòng chống thất thoát, lãng phí.
Tài liệu tham khảo:
1. Quốc hội (2015). Luật Ngân sách nhà nước số 83/2015/QH13.
2. Quốc hội (2025). Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15.
3. Quốc hội (2024). Luật Thủ đô số 39/2024/QH15.
4. Quốc hội (2014). Luật Xây dựng số 50/2014/QH13.
5. HĐND TP. Hà Nội (2017-2024). Dự toán ngân sách các năm từ 2017-2024 và Nghị quyết phê chuẩn báo cáo quyết toán các năm từ 2017-2024.
6. UBND TP. Hà Nội (2017-2024). Báo cáo tình hình thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội các năm từ 2017-2024.
7. UBND TP. Hà Nội (2017-2024). Báo cáo quyết toán ngân sách các năm từ 2017-2024.
Ngày nhận bài: 2/7/2025; Ngày hoàn thiện biên tập: 2/8/2025; Ngày duyệt xuất bản: 4/8/2025 |