Iran sử dụng chiến thuật phòng thủ thụ động cho các cơ sở hạt nhân ngầm, họ để lại một khoảng trống (vòng tròn màu xanh) để hấp thụ sóng xung kích và ngăn không cho nó truyền trực tiếp đến "trái tim" (Ảnh: Telegram).
Bốn năm trước, nhà khoa học hạt nhân hàng đầu Iran Mohsen Fakhrizadeh - kiến trúc sư trưởng của Dự án Amad bí mật - đã bị ám sát bằng súng máy điều khiển từ xa khi đang lái xe cùng vợ. Vụ việc là minh chứng cho thấy mức độ thâm nhập sâu của Israel vào bên trong Iran.
Những tuần gần đây, hàng loạt nhà khoa học hạt nhân Iran khác cũng bị thiệt mạng trong các cuộc không kích. Đó là dấu hiệu cho thấy mức độ rủi ro mà Tehran phải đối mặt nếu muốn tái khởi động chương trình phát triển vũ khí hạt nhân một cách bí mật.
Sau các đợt không kích dữ dội của Mỹ nhắm vào các cơ sở hạt nhân và hệ thống phòng không, giới lãnh đạo Iran đang đứng trước lựa chọn khó khăn: từ bỏ chương trình làm giàu uranium để đổi lấy dỡ bỏ trừng phạt hoặc khôi phục dự án vũ khí bí mật.
Tuy nhiên, theo các cựu quan chức tình báo, Israel đã nhiều lần chứng minh khả năng xuyên thủng hệ thống an ninh Iran, phát hiện các hoạt động hạt nhân bí mật và săn lùng nhân vật then chốt.
"Thách thức lớn nhất của Iran là che giấu chương trình hạt nhân khỏi sự theo dõi của Mỹ và Israel", ông Eric Brewer, cựu quan chức tình báo Mỹ nhận định. Ông cũng lưu ý rằng, Israel không chỉ giỏi phát hiện mà còn có thể hành động quyết liệt nếu nhận thấy mối đe dọa bằng các đòn tấn công quân sự hoặc hành động ngầm.
Sau các đợt không kích gần đây, hệ thống phòng không Iran gần như bị vô hiệu hóa. Điều này khiến các cơ sở trọng yếu, đặc biệt là những địa điểm nghi ngờ liên quan đến hạt nhân, trở thành mục tiêu dễ bị tấn công.
"Israel hoàn toàn thống trị mặt trận tình báo tại Iran. Họ sẽ hành động nếu thấy điều gì đó tạo ra mối đe dọa", cựu sĩ quan CIA Marc Polymeropoulos nhận định.
Iran được cho là từng thất bại trong nỗ lực bí mật phát triển bom hạt nhân vào năm 2002 khi các cơ sở làm giàu uranium bị phát hiện. Dù chính quyền Tehran luôn phủ nhận có chương trình vũ khí, nhưng các tài liệu lưu trữ do Mossad "đánh cắp" năm 2018 cho thấy kế hoạch chế tạo 5 quả bom đã được xây dựng chi tiết.
Từ năm 2003, Iran chuyển sang chương trình hạt nhân dân sự, nhưng vẫn duy trì khả năng kỹ thuật để phát triển vũ khí nếu cần, điều mà giới chuyên gia gọi là “ngưỡng năng lực hạt nhân”.
Hiện nay, dù phải chịu tổn thất lớn từ các cuộc không kích, nhiều chuyên gia nhận định Iran vẫn có thể khôi phục chương trình nếu quyết tâm, bởi vẫn còn tồn kho uranium làm giàu và thiết bị ly tâm được cất giấu ở các địa điểm chưa bị tấn công.
Nếu quyết định theo đuổi vũ khí hạt nhân, Iran sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức kỹ thuật, đặc biệt là khâu sản xuất uranium tại cơ sở duy nhất Isfahan đã bị Israel phá hủy.
Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia kiểm soát vũ khí, yếu tố then chốt không nằm ở năng lực kỹ thuật mà là quyết định chính trị. Iran sẽ phải cân nhắc liệu việc sở hữu vũ khí hạt nhân có giúp bảo vệ chế độ hay lại khiến nước này rơi vào thế nguy hiểm hơn.
Ông Marvin Weinbaum, chuyên gia tại Viện Trung Đông, cho rằng sau những gì vừa trải qua, Iran có thể cho rằng chỉ có bom hạt nhân mới đủ sức răn đe và bảo đảm sự tồn tại của chính quyền.
Trong bối cảnh đó, điều đáng lo ngại là khả năng Iran bị tình báo Israel bắt quả tang khi cố gắng chế tạo bom, điều từng xảy ra trong quá khứ.
Theo chuyên gia Jeffrey Lewis, quyết định cuối cùng sẽ phụ thuộc vào tính toán chính trị hơn là khả năng kỹ thuật. Trong bối cảnh bị áp đảo về không quân, hạt nhân có thể trở thành lựa chọn sống còn của Tehran.
Đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff dự kiến sẽ đàm phán với Iran về thỏa thuận ngừng làm giàu uranium đổi lấy dỡ bỏ trừng phạt. Trong khi đó, cộng đồng tình báo Mỹ - Israel sẽ tập trung giám sát mọi động thái bí mật của Iran.
Theo ông Lewis, "liệu Iran sẽ nghiêm túc theo đuổi vũ khí hạt nhân hay tiếp tục những sai lầm về an ninh như trước đây? Điều đó còn phải chờ xem".
