Hoàn thiện khung pháp lý thúc đẩy phát triển thị trường chứng khoán Việt Nam

ThS. Trịnh Quốc Hòa

Học viện Tài chính

Email: trinhquochoa@hvtc.edu.vn

Tóm tắt

Nghiên cứu này đánh giá thực trạng khung pháp lý thị trường chứng khoán Việt Nam sau sửa đổi Luật Chứng khoán 2024, chỉ ra kết quả đạt được và tồn tại. Từ đó, tác giả đề xuất các giải pháp hoàn thiện như: hoàn thiện văn bản hướng dẫn, tăng cường giám sát, phát triển thị trường trái phiếu, nâng cao quản trị công ty, hội nhập quốc tế và hiện đại hóa hạ tầng.

Từ khóa: Thị trường chứng khoán, khung pháp lý, nâng hạng thị trường, giám sát thị trường

Summary

This study evaluates the current legal framework of Vietnam's stock market following the revision of the Securities Law in 2024, highlighting both achievements and existing shortcomings. It proposes several solutions for improvement, including enhancing guiding regulations, strengthening market supervision, developing the bond market, improving corporate governance, promoting international integration, and modernizing infrastructure.

Keywords: Stock market, legal framework, market upgrade, market supervision

GIỚI THIỆU

Thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam trong những năm gần đây đã trở thành kênh huy động vốn quan trọng, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế quốc gia. Năm 2025 được xem là bước ngoặt quan trọng với nhiều kỳ vọng về sự bứt phá về quy mô và chất lượng thị trường, đặc biệt là mục tiêu nâng hạng thị trường từ cận biên lên mới nổi theo Chiến lược Phát triển TTCK Việt Nam (Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN), 2025).

Theo số liệu thống kê của Sở Giao dịch Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh (HSX), tính đến cuối tháng 1/2025, chỉ số VN-Index đạt 1.265,05 điểm, vốn hóa cổ phiếu trên HOSE đạt hơn 5,27 triệu tỷ đồng, tương đương khoảng 45,79% GDP năm 2024 (Tổng cục Thống kê Việt Nam, 2025), cho thấy quy mô thị trường ngày càng lớn và có ảnh hưởng sâu rộng đến nền kinh tế. Tuy nhiên, thị trường cũng đang đối mặt với những thách thức như sự phân hóa rõ rệt của các nhóm ngành, biến động dòng vốn đầu tư nước ngoài và yêu cầu nâng cao tính minh bạch, hiệu quả quản lý (theo HSX, 2025).

Khung pháp lý hiện hành với Luật Chứng khoán sửa đổi năm 2019 cùng các nghị định, thông tư hướng dẫn đã tạo nền tảng cho sự phát triển thị trường. Tuy nhiên, để TTCK Việt Nam phát triển bền vững, thu hút vốn đầu tư nước ngoài và nâng cao vị thế quốc tế, việc hoàn thiện khung pháp lý là yêu cầu cấp thiết.

THỰC TRẠNG KHUNG PHÁP LÝ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM

Thống kê khung pháp lý TTCK Việt Nam

Bảng 1: Thống kê khung pháp lý TTCK Việt Nam giai đoạn 1998 – 2025

Nguồn: Tổng hợp của tác giả

Khung pháp lý của TTCK Việt Nam phát triển qua các giai đoạn sau:

Giai đoạn 1998-2006: Là giai đoạn xây dựng nền móng với các nghị định đầu tiên và Luật Chứng khoán 2006, tạo khung pháp lý tương đối đầy đủ, đồng bộ cho TTCK Việt Nam (UBCKNN, 2022; Bộ Tài chính, 2006).

Giai đoạn 2010-2024: Tập trung hoàn thiện, nâng cao tính minh bạch, quản lý rủi ro và bảo vệ nhà đầu tư với các sửa đổi Luật Chứng khoán năm 2010, 2019 và mới nhất là 2024. Các quy định mới cũng mở rộng phạm vi sản phẩm chứng khoán và nhà đầu tư, phù hợp hơn với thông lệ quốc tế.

Khung pháp lý điều chỉnh TTCK Việt Nam hiện nay đã có những bước tiến đáng kể, đặc biệt với việc Quốc hội thông qua Luật số 56/2024/QH15 vào ngày 29/11/2024, sửa đổi, bổ sung nhiều điều khoản quan trọng của Luật Chứng khoán năm 2019 cùng các luật liên quan như Luật Kế toán, Luật Kiểm toán độc lập và Luật Ngân sách nhà nước (Quốc hội, 2024). Luật sửa đổi này có hiệu lực từ ngày 01/01/2025, mở ra một giai đoạn mới với nhiều quy định nhằm nâng cao tính minh bạch, hiệu quả và an toàn cho TTCK Việt Nam.

Một trong những điểm nổi bật của Luật số 56/2024 là việc luật hóa thuật ngữ về thao túng TTCK (Điều 1, khoản 1) nhằm cụ thể hóa các hành vi bị nghiêm cấm, tăng cường công tác giám sát và xử lý vi phạm. Đây là bước tiến quan trọng trong việc ngăn ngừa các hành vi gian lận, thao túng giá cổ phiếu, góp phần bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư và nâng cao uy tín thị trường.

Luật cũng bổ sung quy định về đình chỉ và hủy bỏ đợt chào bán chứng khoán riêng lẻ (Điều 31a và 31b), giao thẩm quyền cho UBCKNN nhằm tăng cường kiểm soát chất lượng các đợt phát hành riêng lẻ, tránh tình trạng phát hành tràn lan, gây rủi ro cho nhà đầu tư.

Đáng chú ý, Luật sửa đổi đã thu hẹp phạm vi nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là cá nhân được phép tham gia giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ, nhằm bảo vệ nhà đầu tư cá nhân khỏi các rủi ro tài chính không lường trước được do đặc thù phức tạp của trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ (ATA Legal, 2024).

Ngoài ra, Luật mở rộng khái niệm nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp, bao gồm cả cá nhân người nước ngoài và tổ chức nước ngoài đầu tư tại Việt Nam, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho nhà đầu tư nước ngoài tham gia thị trường, góp phần nâng hạng TTCK Việt Nam trên trường quốc tế (ATA Legal, 2024).

Bên cạnh Luật, các thông tư hướng dẫn của Bộ Tài chính cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hoàn thiện khung pháp lý. Điển hình là Thông tư 68/2024/TT-BTC đã gỡ bỏ nhiều nút thắt về thủ tục, chẳng hạn như cho phép nhà đầu tư nước ngoài mua cổ phiếu không cần có đủ tiền khi đặt lệnh, giúp tăng tính thanh khoản và thu hút dòng vốn đầu tư nước ngoài.

Các quy định mới cũng yêu cầu doanh nghiệp khi đăng ký chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng phải nộp thêm báo cáo vốn điều lệ đã góp được kiểm toán độc lập, đồng thời bổ sung hợp đồng giữa tổ chức phát hành và đại diện người sở hữu trái phiếu khi chào bán trái phiếu ra công chúng. Điều này nhằm nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của tổ chức phát hành, giảm thiểu rủi ro cho nhà đầu tư.

MỘT SỐ ĐÁNH GIÁ

Phân tích thực trạng khung pháp lý TTCK Việt Nam, đặc biệt sau khi Luật Chứng khoán sửa đổi năm 2024 có hiệu lực từ ngày 1/1/2025, cho thấy những kết quả và tác động đáng chú ý, đồng thời cũng chỉ ra những vấn đề cần tiếp tục thảo luận và giải quyết.

Kết quả đạt được

Tăng cường minh bạch và trách nhiệm giải trình: Luật Chứng khoán sửa đổi đã bổ sung nhiều quy định nhằm tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của các tổ chức, cá nhân tham gia thị trường. Việc luật hóa các hành vi thao túng thị trường và bổ sung các biện pháp xử lý vi phạm không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư mà còn nâng cao tính minh bạch, công bằng của thị trường.

Nâng cao chất lượng phát hành chứng khoán: Quy định chặt chẽ hơn về chào bán chứng khoán riêng lẻ, yêu cầu công bố thông tin chi tiết và kiểm toán báo cáo vốn điều lệ góp phần nâng cao chất lượng các đợt phát hành, giảm thiểu rủi ro cho nhà đầu tư. Việc giao thẩm quyền cho UBCKNN đình chỉ hoặc hủy bỏ đợt chào bán cũng tăng cường khả năng kiểm soát và ngăn chặn các hành vi vi phạm.

Tạo điều kiện thuận lợi cho nhà đầu tư nước ngoài: Mở rộng khái niệm nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp, bao gồm cả cá nhân và tổ chức nước ngoài, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho nhà đầu tư nước ngoài tham gia thị trường, góp phần tăng tính thanh khoản và hội nhập quốc tế.

Thảo luận về những vấn đề còn tồn tại

Mặc dù khung pháp lý đã có nhiều cải tiến, nhưng TTCK Việt Nam vẫn còn một số tồn tại cần khắc phục. Mặc dù đã có các quy định cụ thể hơn về hành vi thao túng thị trường, nhưng việc phát hiện và xử lý các hành vi này vẫn là thách thức lớn do tính phức tạp và tinh vi của chúng. Việc bổ sung các quy định về đình chỉ, hủy bỏ đợt chào bán riêng lẻ là bước đi đúng hướng, nhưng cần sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa các cơ quan quản lý và tăng cường năng lực giám sát. Cần tăng cường năng lực giám sát, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý và hoàn thiện cơ chế chia sẻ thông tin để nâng cao hiệu quả phòng ngừa, phát hiện và xử lý vi phạm.

Ngoài ra, việc thu hẹp phạm vi nhà đầu tư cá nhân được phép giao dịch trái phiếu riêng lẻ tuy bảo vệ nhà đầu tư nhỏ lẻ nhưng cũng có thể hạn chế tính đa dạng và thanh khoản của thị trường trái phiếu doanh nghiệp. Do đó, cần có các giải pháp đồng bộ để vừa bảo vệ nhà đầu tư, vừa phát triển thị trường hiệu quả.

Sự chậm trễ của hệ thống KRX: Mặc dù đã được chuẩn bị từ năm 2012, hệ thống KRX vẫn chưa được triển khai do nhiều lần trì hoãn. Dù đã được triển khai trong những tháng đầu năm 2025, nhưng sự chậm trễ này ảnh hưởng đến niềm tin của nhà đầu tư và cản trở sự phát triển của TTCK Việt Nam.

GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KHUNG PHÁP LÝ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM

Từ những thực trạng trên, tác giả đề xuất một số giải pháp cụ thể để hoàn thiện khung pháp lý TTCK Việt Nam:

Thứ nhất, hoàn thiện các văn bản hướng dẫn thi hành Luật Chứng khoán sửa đổi. Nhằm đảm bảo tính đồng bộ, khả thi và hiệu quả trong việc triển khai Luật Chứng khoán sửa đổi và các quy định liên quan (Bộ Tài chính, 2025). Chính phủ cần ban hành đầy đủ, kịp thời các nghị định, thông tư hướng dẫn chi tiết các điều khoản của Luật, đặc biệt là các quy định mới về chào bán chứng khoán, thao túng thị trường và quản lý nhà đầu tư chuyên nghiệp.

Thứ hai, tăng cường năng lực giám sát và thực thi pháp luật nhằm nâng cao hiệu quả phòng ngừa, phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm trên TTCK, bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư. Cần tăng cường năng lực giám sát, thanh tra và kiểm tra của UBCKNN, đặc biệt là đối với các giao dịch có dấu hiệu bất thường, thao túng giá và gian lận thông tin. Phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng như công an, viện kiểm sát để xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực chứng khoán. Xây dựng cơ chế chia sẻ thông tin hiệu quả giữa các cơ quan quản lý nhà nước để nâng cao khả năng phát hiện và xử lý vi phạm.

Thứ ba, phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp an toàn, minh bạch nhằm tạo kênh huy động vốn hiệu quả cho doanh nghiệp, đồng thời bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư trái phiếu (Chính phủ, 2025). Cần hoàn thiện khung pháp lý về phát hành, giao dịch và quản lý trái phiếu doanh nghiệp, đặc biệt là trái phiếu phát hành riêng lẻ. Khuyến khích các tổ chức xếp hạng tín nhiệm hoạt động độc lập, khách quan và cung cấp thông tin chính xác, đáng tin cậy cho nhà đầu tư. Tăng cường giám sát hoạt động phát hành và sử dụng vốn trái phiếu của doanh nghiệp.

Thứ tư, nâng cao chất lượng quản trị công ty và công bố thông tin nhằm tăng cường tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và bảo vệ quyền lợi cổ đông, đặc biệt là cổ đông thiểu số (UBCKNN, 2025). Hoàn thiện các quy định về quản trị công ty theo hướng tiệm cận với các chuẩn mực quốc tế tốt nhất. Nâng cao yêu cầu về công bố thông tin của các công ty niêm yết, đảm bảo thông tin đầy đủ, kịp thời, chính xác và dễ tiếp cận. Tăng cường giám sát việc tuân thủ các quy định về quản trị công ty và công bố thông tin của các công ty niêm yết.

Thứ năm, đẩy mạnh hội nhập quốc tế và nâng hạng TTCK nhằm thu hút vốn đầu tư nước ngoài, nâng cao vị thế và uy tín của TTCK Việt Nam trên trường quốc tế (Bộ Tài chính, 2025). Tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý theo hướng phù hợp với các chuẩn mực quốc tế, đặc biệt là các tiêu chí nâng hạng thị trường của các tổ chức xếp hạng uy tín như MSCI và FTSE Russell. Tháo gỡ các rào cản đối với nhà đầu tư nước ngoài, tạo điều kiện thuận lợi cho họ tham gia TTCK Việt Nam. Tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực chứng khoán, chia sẻ kinh nghiệm và thu hút các nguồn lực từ bên ngoài.

Thứ sáu, hiện đại hóa cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, tính an toàn và bảo mật của hệ thống giao dịch, lưu ký, thanh toán bù trừ chứng khoán (UBCKNN, 2025). Nâng cấp và hoàn thiện hệ thống giám sát giao dịch, cảnh báo rủi ro và phòng chống gian lận trên TTCK.

Thứ bảy, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý và nhân viên ngành chứng khoán nhằm xây dựng đội ngũ cán bộ quản lý và nhân viên ngành chứng khoán có trình độ chuyên môn cao, phẩm chất đạo đức tốt và đáp ứng yêu cầu phát triển của thị trường. Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ quản lý và nhân viên ngành chứng khoán. Thu hút và giữ chân nhân tài có trình độ cao, kinh nghiệm làm việc trong lĩnh vực chứng khoán.

Thứ tám, đẩy mạnh công tác truyền thông và giáo dục nhà đầu tư nhằm nâng cao nhận thức, kiến thức và kỹ năng đầu tư cho công chúng, góp phần xây dựng một cộng đồng nhà đầu tư chuyên nghiệp, kỷ luật và có trách nhiệm. Tăng cường công tác truyền thông, phổ biến kiến thức về TTCK trên các phương tiện thông tin đại chúng. Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo, tọa đàm về đầu tư chứng khoán cho công chúng. Xây dựng các chương trình giáo dục tài chính phù hợp với từng đối tượng nhà đầu tư.

Thứ chín, gỡ bỏ các thủ tục hành chính không cần thiết nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư nước ngoài, giảm bớt chi phí và thời gian thực hiện các thủ tục hành chính (UBCKNN, 2025). Rà soát và bãi bỏ các thủ tục hành chính rườm rà, không cần thiết. Đơn giản hóa quy trình, thủ tục đăng ký, cấp phép và báo cáo trong lĩnh vực chứng khoán. Áp dụng công nghệ thông tin vào giải quyết thủ tục hành chính, cung cấp dịch vụ công trực tuyến mức độ cao cho người dân và doanh nghiệp.

KẾT LUẬN

Hoàn thiện khung pháp lý là yếu tố then chốt để TTCK Việt Nam phát triển bền vững, minh bạch và hiệu quả. Với những nỗ lực sửa đổi, bổ sung Luật Chứng khoán và các văn bản hướng dẫn, thị trường đã có bước tiến đáng kể trong việc nâng cao chất lượng, bảo vệ nhà đầu tư và hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu nâng hạng thị trường và phát huy tối đa vai trò kênh huy động vốn cho nền kinh tế, cần tiếp tục thực hiện đồng bộ các giải pháp về tăng cường giám sát, phát triển thị trường trái phiếu, nâng cao quản trị công ty, hiện đại hóa cơ sở hạ tầng và phát triển nguồn nhân lực.

Tài liệu tham khảo:

1. Bộ Tài chính (2024). Thông tư số 68/2024/TT-BTC hướng dẫn giao dịch chứng khoán.

2. LuatVietnam (2024). 6 thay đổi về chứng khoán tại Luật sửa đổi 9 Luật năm 2024.

3. Nguyễn Văn Tuấn (2023). Ứng dụng mô hình hàm phân vị trong phân tích đầu tư chứng khoán trên thị trường Việt Nam. Đại học Kinh tế Quốc dân.

4. Nguyễn Thị Thu Liên (2024). Xây dựng mô hình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến tỷ lệ sở hữu của khối ngoại trên TTCK Việt Nam. Tạp chí Khoa học và Công nghệ, 12(4), 112-125.

5. Phùng Thái Minh Trang (2024). Sự tin tưởng và quyết định sử dụng đòn bẩy tại TTCK Việt Nam. Tạp chí Kinh tế và Phát triển, 25(3), 45-58.

6. Quốc hội (2019). Luật Chứng khoán, số 54/2019/QH14.

7. UBCKNN (2023). Thông tin về TTCK. Truy cập từ https://www.ssc.gov.vn

8. Vietstock (2024). Điểm nhấn chính sách chứng khoán 2024: Bước đệm cho kỷ nguyên vươn mình.