Giải pháp đẩy mạnh xuất khẩu, nâng cao mức đóng góp vào tăng trưởng của TP. Hà Nội

Ths. Phạm Hồng Nhung

Viện Nghiên cứu Phát triển kinh tế - xã hội Hà Nội

Email: hongnhung021286@gmail.com

Tóm tắt

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, xuất khẩu là động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của Hà Nội nhưng vẫn tồn tại nhiều hạn chế về cơ cấu hàng hóa, thị trường và năng lực cạnh tranh. Qua việc phân tích thực trạng hoạt động xuất khẩu của Thành phố giai đoạn 2020-2024, nghiên cứu tập trung làm rõ những thách thức và đề xuất các giải pháp về chính sách hỗ trợ, phát triển công nghiệp phụ trợ, nâng cao chất lượng sản phẩm, mở rộng thị trường, đẩy mạnh chuyển đổi số trong xúc tiến thương mại… nhằm tăng cường đóng góp của xuất khẩu cho tăng trưởng kinh tế Thủ đô.

Từ khóa: Đẩy mạnh xuất khẩu, Hà Nội, nâng cao mức đóng góp, thị trường xuất khẩu

Summary

In the context of international integration, export serves as an important driver of Ha Noi’s economic growth, yet it still faces various limitations in terms of product structure, markets, and competitiveness. By analyzing the export performance of the city during the period 2020-2024, this study clarifies the challenges and proposes solutions regarding support policies, development of supporting industries, product quality improvement, market expansion, and the promotion of digital transformation in trade facilitation, to enhance the contribution of exports to the economic growth of the capital.

Keywords: Export promotion, Ha Noi, contribution enhancement, export markets

GIỚI THIỆU

Giai đoạn 2020-2024, tình hình thế giới cũng như khu vực có nhiều diễn biến rất phức tạp, như sự bất ổn về chính trị, kinh tế, biến đổi khí hậu, dịch bệnh… tác động đến mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội. Mặc dù vậy, TP. Hà Nội vẫn đạt được những kết quả tích cực trong lĩnh vực thương mại, đóng góp vào sự tăng trưởng chung của Thành phố. Bước sang năm 2025, hoạt động xuất khẩu dự báo có nhiều thuận lợi và dư địa tăng trưởng. Tuy nhiên, trong thời gian tới, hoạt động xuất khẩu vẫn phải đối mặt với những khó khăn, thách thức như tình hình chính trị thế giới tiếp tục diễn biến phức tạp; các thị trường xuất khẩu lớn quan tâm nhiều hơn đến vấn đề phát triển bền vững, an toàn cho người tiêu dùng, áp dụng các quy định mới liên quan đến chuỗi cung ứng, nguyên liệu, lao động, môi trường khắt khe hơn đối với các sản phẩm nhập khẩu.

Ở trong nước, cả nước đang tập trung thực hiện những đột phá chiến lược, khơi thông mọi nguồn lực để bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình phát triển giàu mạnh, thịnh vượng, đưa tốc độ tăng trưởng đạt 8% năm 2025 và phấn đấu tăng trưởng đạt 2 con số trong giai đoạn 2026-2030 (Chính phủ, 2025). Ngày 25/2/2025, HĐND TP. Hà Nội đã thông qua Nghị quyết bổ sung về phát triển kinh tế - xã hội năm 2025 với mục tiêu tăng trưởng đạt 8% trở lên; kim ngạch xuất khẩu tăng 7% (HĐND TP. Hà Nội, 2025). Để thực hiện mục tiêu tăng trưởng trên, Hà Nội rất cần những giải pháp đẩy mạnh xuất khẩu.

TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH XUẤT KHẨU CỦA HÀ NỘI

Những năm gần đây, TP. Hà Nội tập trung huy động nguồn lực, thúc đẩy sản xuất, kinh doanh, tăng cường hỗ trợ, tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp. Bên cạnh đó, Thành phố tăng cường xúc tiến thương mại, đẩy mạnh cải cách các thủ tục hành chính, tranh thủ tận dụng cơ hội từ các Hiệp định thương mại tự do (FTA) để tạo điều cho xuất khẩu. Nhờ đó, hoạt động xuất khẩu của Thành phố đã đạt được những kết quả tích cực, luôn nằm trong top 10 tỉnh/thành có kết quả tốt nhất về hoạt động xuất khẩu (Bảng).

Bảng: Mười tỉnh/thành phố có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất giai đoạn 2020-2023

Nguồn: Bộ Công Thương

Nhìn chung trong giai đoạn 2020-2024, xuất khẩu của Hà Nội có sự tăng trưởng tốt, năm sau tăng hơn năm trước. Tuy nhiên, năm 2020, 2023 mức tăng trưởng không đạt như kỳ vọng chủ yếu là do một số nguyên nhân khách quan tác động như: tình hình an ninh chính trị, kinh tế thế giới, dịch bệnh…

Hình: Kim ngạch xuất khẩu của Hà Nội giai đoạn 2020-2024

Đơn vị tính: Triệu USD

Nguồn: Cục Thống kê Hà Nội, 2024

Theo số liệu của Cục Thống kê Hà Nội (nay là Thống kê Hà Nội), kim ngạch xuất khẩu của Hà Nội năm 2024 đạt 19.126 triệu USD, tăng 14,8% so với năm 2023. Trong đó, phân theo khu vực kinh tế, kim ngạch xuất khẩu của khu vực kinh tế nhà nước đạt 11.147 triệu USD, chiếm 58,28%; khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) đạt 7.979 triệu USD, chiếm 41,72%. Điều đó cho thấy, khu vực kinh tế trong nước vẫn đóng vai trò chủ đạo trong xuất khẩu. Phân theo nhóm hàng: hàng nông sản, đạt 1.463 triệu USD, tăng 33,8%; hàng dệt may đạt 2.247 triệu USD, tăng 7,7%; máy vi tính, hàng điện tử và linh kiện đạt 2.844 triệu USD, tăng 25,5%; hàng gốm sứ đạt 221 triệu USD, tăng 5,9%; máy móc thiết bị phụ tùng đạt 2.379 triệu USD; thủy tinh và các sản phẩm từ thủy tinh đạt 314 triệu USD, tăng 38%; phương tiện vận tải và phụ tùng đạt 2.281 triệu USD, tăng 23,4%; gỗ và sản phẩm từ gỗ đạt 816 triệu USD, tăng 4,9%; điện thoại và linh kiện đạt 108 triệu USD, tăng 1,1%; hàng hóa khác đạt 4.722 triệu USD, tăng 12,9%. Tuy nhiên, 2 nhóm hàng có kim ngạch giảm so với năm trước là giày dép các loại và sản phẩm từ da đạt 369 triệu USD, giảm 5,8%; xăng dầu đạt 1.362 triệu USD, giảm 0,4%.

Thực tế cho thấy, cơ cấu hàng hóa xuất khẩu trên địa bàn được cải thiện theo chiều hướng tích cực, giảm lượng xuất khẩu thô, tăng xuất khẩu sản phẩm chế biến, sản phẩm công nghiệp, tham gia ngày càng sâu hơn vào chuỗi sản xuất và cung ứng toàn cầu. Một số nhóm hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn như: máy vi tính, hàng điên tử và linh kiện; hàng dệt, may; hàng nông sản; giày dép các loại và sản phẩm từ da… cũng là các nhóm hàng có tốc độ tăng trưởng cao so với cùng kỳ năm trước.

Về thị trường xuất khẩu: thị trường xuất khẩu truyền thống của Hà Nội là các nước ASEAN, Hoa Kỳ, EU, Trung Quốc, Nhật Bản. Tuy nhiên, hiện đang có xu hướng mở rộng sang các thị trường mới như Đông Bắc Á, Trung Đông, châu Mỹ Latinh, châu Phi… Bên cạnh tiếp tục triển khai các hoạt động kết nối giao thương với thị trường truyền thống, Thành phố đẩy mạnh hỗ trợ hoạt động xuất khẩu qua các sàn thương mại điện tử như Amazon, Alibaba… Đây đang là hướng đi mới giúp các doanh nghiệp Hà Nội có thể mở rộng thị trường xuất khẩu, đồng thời đẩy mạnh hình thức xuất khẩu trực tiếp nhằm nâng cao thương hiệu hàng hóa, tiết kiệm chi phí, thời gian và tăng lợi nhuận.

MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI XUẤT KHẨU CỦA HÀ NỘI

Kết quả phân tích (Bảng) cho thấy, mặc dù đứng trong top 10 tỉnh/thành có kim ngạch xuất khẩu cao nhất cả nước, song kim ngạch xuất khẩu của Hà Nội còn thấp hơn nhiều so với một số tỉnh/thành (trước sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh) như TP. Hồ Chí Minh, Bắc Ninh, Bình Dương, Thái Nguyên (là các địa phương thu hút FDI lớn của cả nước). Điều này cho thấy, Hà Nội còn đang thiếu những nhân tố đầu tư nước ngoài với quy mô lớn, có tác động đột phá đến sản xuất và xuất khẩu; chưa có những dự án quy mô lớn tập trung sản xuất các sản phẩm xuất khẩu và các ngành công nghiệp hỗ trợ cho xuất khẩu...

Bên cạnh đó, trước những biến động của kinh tế toàn cầu và những yếu tố bất ổn như cạnh tranh địa chính trị, thay đổi chính sách thương mại, chính sách tiền tệ hay biến động giá nguyên liệu, năng lực chống chịu của hoạt động xuất khẩu Hà Nội vẫn còn hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu là do cơ cấu xuất khẩu vẫn phụ thuộc nhiều vào một số ngành và thị trường truyền thống, trong khi khả năng chủ động xây dựng chuỗi cung ứng còn yếu. Điều này khiến nguy cơ rủi ro còn cao, đồng thời ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh của sản phẩm và doanh nghiệp.

Mặt khác, các doanh nghiệp Hà Nội mới chỉ tham gia vào một số công đoạn của hệ thống phân phối tại thị trường nước ngoài. Trong khi các nhóm hàng nhập khẩu có kim ngạch nhập khẩu lớn của Hà Nội là: máy móc thiết bị phụ tùng; máy vi tính, hàng điện tử và linh kiện; phương tiện vận tải và phụ tùng. Đây cũng là các nhóm hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn của Thành phố. Điều này cho thấy, Hà Nội chưa tự chủ được về nguồn nguyên liệu phục vụ xuất khẩu.

Ngoài ra, mặc dù Hà Nội có nhiều làng nghề, song chưa phát huy được thế mạnh về xuất khẩu sản phẩm làng nghề. Trong thời gian qua, Thành phố đã có những hỗ trợ trong công tác đào tạo nghề, thuế suất, thủ tục hải quan, chứng nhận xuất xứ. Tuy nhiên, các doanh nghiệp Hà Nội vẫn gặp khó khăn về: cải tiến mẫu mã, thiết kế, tiêu chuẩn về môi trường, nguồn gốc, thương hiệu, chi phí vận chuyển, mặt bằng sản xuất, nguồn vốn, xúc tiến thương mại.

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ GIẢI PHÁP

Kết luận

Có thể nói, giai đoạn 2020-2024, hoạt động xuất khẩu của TP. Hà Nội đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận, thể hiện vai trò quan trọng trong thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của Thủ đô. Kim ngạch xuất khẩu duy trì đà tăng trưởng, đến năm 2024 đạt 19,126 triệu USD, trong đó khu vực kinh tế trong nước vẫn giữ vai trò chủ đạo. Cơ cấu hàng hóa xuất khẩu ngày càng đa dạng, có sự chuyển dịch theo hướng tích cực từ xuất khẩu thô sang các sản phẩm chế biến, công nghiệp, góp phần gia tăng giá trị và từng bước tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Thị trường xuất khẩu được mở rộng cả về chiều rộng lẫn chiều sâu, vừa duy trì vững chắc các thị trường truyền thống, vừa bước đầu khai thác hiệu quả các thị trường mới, đồng thời tận dụng lợi thế từ các FTA để gia tăng cơ hội tiếp cận.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động xuất khẩu của Hà Nội vẫn còn nhiều hạn chế. Kim ngạch xuất khẩu của Thành phố còn khiêm tốn so với một số địa phương có thu hút vốn FDI lớn như: TP. Hồ Chí Minh, Bắc Ninh, Bình Dương, Thái Nguyên. Năng lực chống chịu trước biến động toàn cầu còn hạn chế do cơ cấu xuất khẩu phụ thuộc vào một số ngành và thị trường chủ lực; hệ thống phân phối quốc tế chưa hoàn thiện; nguồn nguyên liệu phục vụ xuất khẩu vẫn phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu. Bên cạnh đó, sản phẩm làng nghề - một thế mạnh truyền thống của Hà Nội chưa được khai thác đúng mức, còn gặp khó khăn về vốn, công nghệ, thiết kế, tiêu chuẩn môi trường và xúc tiến thương mại.

Bước sang năm 2025, triển vọng xuất khẩu của Hà Nội được đánh giá khả quan nhờ bối cảnh kinh tế vĩ mô ổn định, chính sách hỗ trợ của Chính phủ và Thành phố, cùng với sự hồi phục nhu cầu từ các thị trường lớn như Mỹ, EU, Nhật Bản. Tuy nhiên, những thách thức vẫn hiện hữu do bất ổn địa chính trị trên thế giới, nguy cơ gián đoạn chuỗi cung ứng, gia tăng chính sách bảo hộ, đến yêu cầu khắt khe hơn về phát triển bền vững và bảo vệ môi trường. Điều này đòi hỏi Hà Nội phải có chiến lược xuất khẩu thích ứng linh hoạt, chủ động đổi mới và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.

Khuyến nghị giải pháp

Để xuất khẩu thực sự trở thành động lực then chốt thúc đẩy tăng trưởng kinh tế Thủ đô, Hà Nội cần triển khai đồng bộ, hiệu quả một số nhóm giải pháp trọng tâm sau:

Một là, rà soát cơ chế, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu phù hợp với thực tiễn, đáp ứng yêu cầu trong bối cảnh mới. Ngoài những chính sách hỗ trợ chung, Hà Nội cần có những chính sách hỗ trợ sản phẩm xuất khẩu có thế mạnh, lợi thế cạnh tranh của Thành phố. Hiện nay, để phát triển xuất khẩu các sản phẩm làng nghề, Thành phố cần có những chính sách thông thoáng hơn để các doanh nghiệp, hợp tác xã, các hộ sản xuất nhỏ tại làng nghề tiếp cận đất đai, nguồn vốn, khoa học công nghệ, thị trường thuận lợi hơn.

Hai là, tập trung nâng cao chất lượng hàng hóa và cơ cấu hàng hóa xuất khẩu, khuyến khích doanh nghiệp xuất khẩu các sản phẩm có giá trị gia tăng cao. Đặc biệt, bên cạnh các nhóm hàng xuất khẩu có thế mạnh, Hà Nội cần định hướng và triển khai các giải pháp phát triển những mặt hàng chiếm tỷ trọng chưa lớn trong tổng kim ngạch xuất khẩu nhưng có tiềm năng trở thành mặt hàng chủ lực trong tương lai, như nhóm sản phẩm phần mềm - công nghệ thông tin và nhóm vật liệu xây dựng.

Ba là, đẩy mạnh hỗ trợ doanh nghiệp khai thác các thị trường mới trên cơ sở tận dụng lợi thế các FTA. Riêng với thị trường Trung Quốc, cần cập nhật thường xuyên, kịp thời những chính sách mới về nhập khẩu hàng hóa của Trung Quốc để hỗ trợ doanh nghiệp hoàn thiện hồ sơ xuất khẩu chính ngạch sang thị trường quan trọng này.

Bốn là, tiếp tục đẩy mạnh hoạt động xúc tiến xuất khẩu, xúc tiến thương mại và kết nối giao thương; khai thác hiệu quả các phương thức xúc tiến thương mại truyền thống, đồng thời linh hoạt đổi mới, đa dạng hóa các phương thức xúc tiến thương mại thông qua việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số. Đặc biệt là cơ chế trao đổi thông tin, thực hiện xúc tiến thương mại giữa mạng lưới các cơ quan, tổ chức xúc tiến thương mại và cộng đồng doanh nghiệp. Nâng cao chất lượng hệ thống thông tin, công tác nghiên cứu, dự báo thị trường phục vụ xuất khẩu.

Năm là, tập trung các giải pháp hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu trực tiếp, không qua trung gian để tiết kiệm chi phí, nâng cao giá trị và thương hiệu hàng hóa trên thị trường quốc tế. Tiếp tục làm việc, liên kết với các tập đoàn phân phối nước ngoài tại Việt Nam để đưa sản phẩm của doanh nghiệp Hà Nội thâm nhập vào chuỗi phân phối; tổ chức các đoàn doanh nghiệp tham dự hội chợ quốc tế tại các thị trường lớn và thị trường mới, đón các đoàn doanh nghiệp nước ngoài vào giao thương với các doanh nghiệp xuất nhập khẩu của Hà Nội.

Sáu là, theo dõi sát diễn biến thị trường và hàng rào thuế quan của các quốc gia, các chính sách thương mại trong bối cảnh hiện nay; xây dựng các kịch bản thích ứng kịp thời các tình huống. Tích cực hỗ trợ doanh nghiệp về thông tin thị trường, đăng ký bảo hộ, phát triển thương hiệu, áp dụng các hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế, xin cấp giấy chứng nhận, chứng chỉ.

Bảy là, chủ động nguồn nguyên liệu phục vụ xuất khẩu, giảm dần sự phụ thuộc vào các nguyên liệu nhập khẩu. Phát triển mạnh công nghiệp phụ trợ để bảo đảm tính chủ động cho ngành công nghiệp, tránh phụ thuộc vào thị trường nước ngoài và biến động của kinh tế toàn cầu. Trước hết cần thu hút các nhà đầu tư chiến lược, có công nghệ cao, thị trường lớn cho sản phẩm công nghiệp hỗ trợ; khuyến khích các doanh nghiệp trong nước liên doanh với các doanh nghiệp nước ngoài để sản xuất linh phụ kiện, phụ tùng máy móc thuộc công nghiệp hỗ trợ trong chuỗi giá trị sản phẩm toàn cầu. Đồng thời, kết nối, phát triển chuỗi nguyên liệu từ các tỉnh với doanh nghiệp xuất khẩu của Hà Nội.

Tám là, tăng cường công tác đào tạo nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của các cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp xuất khẩu và các ngành phụ trợ, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của quá trình hội nhập quốc tế. Phát huy vai trò của các tổ chức hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu.

Tóm lại, các giải pháp trên cần được triển khai đồng bộ, có trọng tâm và gắn với chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của Thành phố. Chỉ khi nâng cao được năng lực cạnh tranh, tận dụng tốt cơ hội từ hội nhập quốc tế và kiểm soát được thách thức, Hà Nội mới có thể phát huy tối đa vai trò động lực xuất khẩu, góp phần đạt mục tiêu tăng trưởng bền vững và khẳng định vị thế là trung tâm kinh tế lớn của cả nước.

Tài liệu tham khảo:

1. Bộ Công Thương (2020-2024). Báo cáo xuất nhập khẩu hàng hóa Việt Nam giai đoạn 2020-2024.

2. Chính phủ (2025). Nghị quyết số 25/NQ-CP ngày 5/2/2025 về mục tiêu tăng trưởng các ngành, lĩnh vực và địa phương bảo đảm mục tiêu tăng trưởng cả nước năm 2025 đạt 8% trở lên.

3. Cục Thống kê Hà Nội (2024). Báo cáo tình hình phát triển kinh tế - xã hội TP. Hà Nội quý IV và cả năm 2024.

4. HĐND TP. Hà Nội (2025). Nghị quyết 14/NQ-HĐND ngày 25/2/2025 về việc bổ sung kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2025 với mục tiêu tăng trưởng đạt 8% trở lên.