Đàm phán thương mại Mỹ - Trung và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam

NCS. Nguyễn Quỳnh Trang

Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Minh Trang

Học viện Ngoại giao

Email: loidquynhtrang@gmail.com

Tóm tắt

Nhìn từ cuộc đàm phán thương mại của Mỹ và Trung Quốc ngày 11/5/2025 ở Geneva, Việt Nam cần gấp rút học hỏi nếu muốn thành công đàm phán hạ mức thuế 46% với Mỹ. Nhận thấy rằng chưa có nghiên cứu nào phân tích sâu về bài học cho Việt Nam nhìn từ thành công trong cuộc đàm phán của Mỹ và Trung Quốc, tác giả phân tích nguyên nhân dẫn đến kết quả của cuộc đàm phán này và kinh nghiệm cho Việt Nam, gắn với bối cảnh, tình hình và vị thế đặc trưng. Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính và phương pháp thu thập số liệu thứ cấp để tóm tắt tình hình, từ đó sử dụng phương pháp luận và phương pháp chuyên gia để dự báo, đưa ra khuyến nghị và kết luận.

Từ khóa: Dự báo kinh tế, đàm phán thương mại, Mỹ, Trung, Việt Nam.

Summary

From the perspective of the U.S.–China trade negotiation held on May 11, 2025, in Geneva, Vietnam urgently needs to learn key lessons if it aims to successfully negotiate a reduction of the current 46% tariff rate with the United States. Noting the lack of in-depth studies analyzing Vietnam’s potential takeaways from the success of the U.S.–China negotiation, the author examines the underlying factors that led to the outcome of the talks and extracts lessons relevant to Vietnam, considering its specific context, circumstances, and geopolitical position. The study employs qualitative research methods and secondary data collection to summarize the situation, then applies methodological and expert-based approaches for forecasting, policy recommendations, and drawing conclusions.

Keywords: Economic forecasting, trade negotiation, the United States, China, Vietnam

ĐẶT VẤN ĐỀ

Trong những năm gần đây, căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đã trở thành một trong những vấn đề nổi bật, thu hút sự quan tâm của toàn thế giới. Cuộc chiến thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới không chỉ làm thay đổi cục diện thương mại toàn cầu, mà còn tạo ra những tác động lan tỏa đến chuỗi cung ứng, đầu tư, công nghệ về chính sách kinh tế của nhiều quốc gia. Là nền kinh tế đang phát triển có độ mở cao, Việt Nam chịu ảnh hưởng không nhỏ từ những biến động trong quan hệ thương mại Mỹ - Trung, đồng thời cũng đứng trước những cơ hội và thách thức trong điều chỉnh chiến lược hội nhập, nâng cao năng lực đàm phán và đảm bảo lợi ích quốc gia. Trên cơ sở phân tích kết quả thỏa thuận mới đạt được giữa 2 nước, nghiên cứu rút ra bài học kinh nghiệm thiết thực cho Việt Nam trong ứng phó và thích nghi với môi trường thương mại quốc tế đang biến động nhanh chóng.

CƠ SỞ LÝ THUYẾT

Nghiên cứu sử dụng Lý thuyết Chủ nghĩa xuyên quốc gia trong phần kết quả và thảo luận, và Lý thuyết về lợi thế so sánh trong phần Khuyến nghị cho Việt Nam. Lý thuyết Chủ nghĩa xuyên quốc gia cho thấy sự phụ thuộc lẫn nhau của các quốc gia, vai trò thúc đẩy đàm phán và hợp tác xuyên biên giới của các thể chế đa phương, thể chế quốc tế và luật pháp quốc tế đã dẫn đến thành công trong đàm phán Mỹ - Trung như thế nào. Trong khi đó, Chủ nghĩa tự do dựa vào bản chất tích cực của con người và việc hợp tác, cùng vai trò cầu nối của các thể chế đa phương, thể chế quốc tế và luật pháp quốc tế để dự đoán các nước sau khi cạnh tranh sẽ có được nhận thức chứng chỉ đúng đắn và có những chính sách hòa hợp lợi ích với nhau, Việt - Mỹ sẽ đàm phán thành công. Cuối cùng, Lý thuyết về lợi thế so sánh khuyến khích Việt Nam chuyên môn hóa sản xuất sản phẩm Việt Nam có lợi thế, từ đó cải thiện chất lượng nguồn nhân lực và công nghệ, khuyến khích nhập khẩu các mặt hàng chủ lực của Mỹ để đem lại lợi ích thương mại cho tất cả các nước tham gia.

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Tác giả tập trung vào phân tích lý do Mỹ - Trung thành công trong đàm phán thương mại sau thời gian dài cạnh tranh và phản ứng của Việt Nam trong bối cảnh đó, nhằm rút ra bài học phù hợp cho Việt Nam trong thời gian tới. Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận, phương pháp nghiên cứu định tính, phương pháp thu thập số liệu thứ cấp để hiểu rõ hơn về tác động của cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung lên Việt Nam. Ngoài ra, nghiên cứu còn sử dụng phương pháp chuyên gia giúp thu thập ý kiến và thông tin từ những người có chuyên môn cao trong lĩnh vực kinh tế để dự báo và đưa ra khuyến nghị.

KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

Thương chiến Mỹ - Trung và ảnh hưởng đến Việt Nam

Trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, đặc biệt sau căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc, Chủ nghĩa xuyên quốc gia đã ngày càng chứng minh được tính đúng đắn của nó khi các nước ngày càng phụ thuộc vào nhau, buộc họ phải hợp tác khi cái giá phải trả cho xung đột là quá lớn. Cuộc chiến thuế quan sẽ gây ra ảnh hưởng tiêu cực lớn đối với kinh tế toàn cầu như: kéo tụt tăng trưởng và gia tăng áp lực lạm phát.

Trong cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung, các nước đều bị ảnh hưởng, Việt Nam cũng không phải ngoại lệ. Bên cạnh những mặt tích cực như những mặt hàng Trung Quốc bị Mỹ đánh thuế đều là thế mạnh xuất khẩu của Việt Nam, dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào các nước khác bị Mỹ đánh thuế cao sẽ chững lại để tạo cơ hội cho dòng vốn FDI vào Việt Nam; thì việc đồng VND chủ yếu neo theo giá USD và khi đồng USD tăng giá thì Việt Nam cũng gặp nhiều bất lợi khi cuộc chiến này xảy ra.

Đáng chú ý, đã có một vài cáo buộc cho rằng, Việt Nam là “trạm trung chuyển” hàng hóa của Trung Quốc nhằm hưởng ưu đãi thuế. Tuy nhiên, thực tế cho thấy mức độ phụ thuộc đầu vào từ Trung Quốc trong hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ lại tăng chậm hơn các nước ASEAN và thị trường mới nổi thuộc OECD trong giai đoạn 2018-2022. Điều này cho thấy không có bằng chứng rõ ràng rằng Việt Nam bị lợi dụng để né thuế. Bên cạnh đó, Việt Nam cũng đã chủ động thực hiện các biện pháp nhằm ngăn chặn việc hàng Trung Quốc đi "vòng" để vào Mỹ. Cụ thể, Chính phủ đã chỉ đạo các cơ quan tăng cường chống hàng giả, vi phạm bản quyền số và hành vi gian lận thương mại, nhất là trong bối cảnh đang đàm phán với Mỹ nhằm tránh các mức thuế cao gây thiệt hại nặng.

Căng thẳng thương mại hạ nhiệt

Tuyên bố chung Mỹ - Trung về cuộc họp kinh tế và thương mại tại Geneve ngày 12/5/2025 khẳng định, hai nước đã đạt thỏa thuận và tiến hành những nội dung của thỏa thuận từ ngày 14/5/2025 khiến cho cuộc chiến thương mại giữa hai nước phần nào hạ nhiệt.

Về phía Mỹ: (i) Mỹ điều chỉnh việc áp dụng mức thuế suất bổ sung theo tỷ lệ giá trị gia tăng (ad valorem) đối với hàng hóa có xuất xứ từ Trung Quốc (bao gồm cả hàng hóa từ Đặc khu Hành chính Hồng Kông và Đặc khu Hành chính Ma Cao), được quy định trong Sắc lệnh Hành pháp số 14257 ban hành ngày 2/4/2025, bằng cách tạm đình chỉ 24 điểm phần trăm trong mức thuế đó trong thời hạn ban đầu là 90 ngày. Đồng thời, vẫn giữ mức thuế còn lại là 10% đối với các mặt hàng nói trên theo các điều khoản trong sắc lệnh đã nêu. (ii) Xóa bỏ các mức thuế bổ sung đã điều chỉnh được áp dụng đối với các mặt hàng này theo Sắc lệnh Hành pháp số 14259 ngày 8/4/2025 và Sắc lệnh Hành pháp số 14266 ngày 9/4/2025.

Về phía Trung Quốc: (i) Điều chỉnh tương ứng việc áp dụng mức thuế ad valorem bổ sung đối với hàng hóa có xuất xứ từ Mỹ, như quy định trong Thông báo số 4 năm 2025 của Ủy ban Thuế quan thuộc Quốc vụ viện (Trung Quốc), bằng cách tạm đình chỉ 24 điểm phần trăm trong mức thuế đó trong thời hạn ban đầu là 90 ngày. Đồng thời giữ lại mức thuế bổ sung còn lại là 10% đối với các mặt hàng này; xóa bỏ các mức thuế bổ sung đã điều chỉnh theo Thông báo số 5 và Thông báo số 6 năm 2025 của Ủy ban Thuế quan thuộc Quốc vụ viện. (ii) Thực hiện tất cả các biện pháp hành chính cần thiết để đình chỉ hoặc bãi bỏ các biện pháp trả đũa phi thuế quan đã áp dụng đối với Mỹ kể từ ngày 2/4/2025.

Như vậy, kết quả lớn nhất của đàm phán là việc Mỹ và Trung Quốc cùng giảm mức thuế đối ứng áp vào nhau xuống còn 10% trong vòng 90 ngày tới.

DỰ BÁO VÀ KHUYẾN NGHỊ CHO VIỆT NAM

Dự báo cho Việt Nam

Theo Chủ nghĩa tự do, cạnh tranh thương mại chỉ là bước đầu để nhận thức đúng đắn và đưa ra hướng giải quyết có lợi nhất cho cả hai bên, do đó, cuộc đàm phán Mỹ - Trung từ lâu đã có tín hiệu của thành công. Thỏa thuận giữa Mỹ và Trung Quốc tuy chỉ là tạm thời nhưng vẫn sẽ tác động tích cực tới kinh tế toàn cầu, trong đó có Việt Nam. Từ thành công của cuộc đàm phán này, Việt Nam có thêm cơ sở để kỳ vọng vào thành công trong đàm phán Mỹ - Việt trong thời gian tới bởi một vài nguyên nhân sau: Thứ nhất, Việt Nam và Mỹ đã có mối quan hệ tốt đẹp từ trước đến nay khi hai nước có quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện. Thứ hai, bản thân Mỹ cũng không có lợi khi đánh thuế Việt Nam quá cao, bởi trong 148 quốc gia và vùng lãnh thổ có đầu tư tại Việt Nam, Hoa Kỳ đứng vị trí thứ 11, tính đến tháng 10/2024. Do đó, trên danh nghĩa là "xuất siêu" sang Mỹ nhưng bản chất nhiều mặt hàng sản xuất ở Việt Nam lại thuộc doanh nghiệp Hoa Kỳ và việc áp thuế cao cũng có thể khiến người dân Mỹ phản ứng với chính quyền. Thứ ba, Việt Nam nằm trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương, là "cửa ngõ" nối Mỹ ra thế giới. Chưa kể rằng, khi sức mạnh của Trung Quốc đang đi lên thì Mỹ để giữ vững vị trí độc tôn sẽ muốn tăng ảnh hưởng ở khu vực này. Thứ tư, hợp tác với Việt Nam sẽ giúp Hoa Kỳ giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc và Việt Nam trong nhóm 6 nước được Mỹ ưu tiên đàm phán thuế đối ứng. Tuy nhiên, mục đích ban đầu của việc đánh thuế Việt Nam là để cân bằng cán cân thương mại, do đó, Mỹ có thể vẫn sẽ đánh thuế Việt Nam, nhưng kỳ vọng với mức thấp hơn, có thể là trên 10%.

Một số khuyến nghị

Tuy quy mô kinh tế và mối quan hệ ngoại giao giữa Trung Quốc và Việt Nam với Mỹ rất khác nhau, nhưng Việt Nam vẫn có thể rút ra một vài bài học từ cuộc đàm phán thành công giữa Mỹ và Trung Quốc, từ đó đề ra một số giải pháp ứng phó thương mại trong thời gian tới.

Thứ nhất, hai nước nên có những thỏa thuận giúp cán cân thương mại trở nên cân bằng hơn. Việt Nam có thể thể hiện quan tâm đến cân bằng thương mại, thấu hiểu cho nỗi lo của Mỹ và đề xuất những giải pháp cụ thể, ví dụ như: đưa mức thuế về 0% cho các mặt hàng chủ đạo của Mỹ để thể hiện thiện chí và giảm mất cân bằng thương mại; thiết lập các chương trình đối thoại thương mại thường xuyên giữa hai nước để giám sát, đánh giá và điều chỉnh kịp thời những vướng mắc, thúc đẩy lòng tin.

Thứ hai, nhấn mạnh lợi ích song phương, đi cùng với những giải pháp cân bằng cán cân thương mại, chứng minh rằng, việc xuất siêu sang Mỹ cho thấy cả hai quốc gia đều đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế của nhau, Mỹ cần hàng hóa từ Việt Nam và Việt Nam cần xuất khẩu sang Mỹ. Nền kinh tế các quốc gia ngày càng được chuyên môn hóa và phụ thuộc lẫn nhau. Trong bối cảnh hiện nay, không quốc gia nào nên tách khỏi xu hướng đó và sẽ không có ai là người chiến thắng trong chiến tranh thương mại.

Thứ ba, Việt Nam nên đề xuất hợp tác với Mỹ để kiểm soát và minh bạch nguồn gốc xuất xứ hàng hóa, hạn chế việc lợi dụng lỗ hổng, “đi vòng” để tránh thuế. Cùng với đó, Việt Nam có thể áp dụng chế tài mạnh tay với doanh nghiệp vi phạm như phạt hành chính nặng nề, thu hồi Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O), cấm xuất khẩu có thời hạn và thậm chí rút giấy phép kinh doanh đối với doanh nghiệp tái phạm hoặc có hành vi nghiêm trọng. Việt Nam cần đảm bảo không trở thành trung gian cho hàng hóa của nước ngoài gán nhãn “made in Vietnam” để giữ uy tín với các đối tác và tăng cường phát triển chuỗi cung ứng nội địa.

Bên cạnh việc tham khảo cuộc đàm phán thành công giữa Mỹ và Trung Quốc, Việt Nam, với bối cảnh, vị thế và điều kiện đặc thù, cần xây dựng một chiến lược phù hợp riêng, khuyến nghị:

Một là, áp dụng Lý thuyết Chủ nghĩa xuyên quốc gia, Việt Nam cần tích cực tìm cách hợp tác đa dạng hơn, mở rộng thị trường trước nguy cơ phụ thuộc quá mức vào một số đối tác và trước tình hình thế giới đang xảy ra những thay đổi lớn. Thúc đẩy thương mại khu vực bằng việc mở rộng xuất khẩu sang Trung Quốc và các nước ASEAN - để bù đắp tổn thất tiềm tàng từ thị trường Mỹ. Mở rộng thị trường mới: châu Âu, Nhật Bản, Ấn Độ… để từng bước thay thế vị trí của Mỹ trong chuỗi cung ứng (Lê Thọ Bình, 2025).

Hai là, Việt Nam cũng cần cơ cấu lại sản xuất trong nước, tăng tiêu dùng nội địa. Hiện nay, phát triển bền vững yêu cầu tăng tiêu dùng nội địa, nhất là những nền kinh tế đang nổi, có tỷ lệ thu nhập nhập trung bình tăng lên như Việt Nam. Vì thế, phải tận dụng thị trường 100 triệu dân, khuyến khích tiêu dùng trong nước. Ngoài ra, theo Lý thuyết về lợi thế so sánh, Việt Nam nên tập trung vào những mặt hàng chủ lực, có giá trị cao như: máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện; máy móc, thiết bị, dụng cụ, phụ tùng khác; dệt may... (Lê Hồng Nhung, 2024). Chính phủ cần giảm bớt những mặt hàng cơ cấu xuất khẩu đơn giản dễ bị cạnh tranh, phải đưa hàm lượng khoa học kỹ thuật cao vào để tạo sự khác biệt.

Ba là, trong bối cảnh bất ổn thương mại toàn cầu, Chính phủ cần có chính sách để hồi phục kinh tế như hỗ trợ doanh nghiệp và điều chỉnh tài khóa hợp lý bởi trong thương mại quốc tế, mức thuế trên 10% cũng đã là rào cản rất lớn. Tăng cường hỗ trợ xuất khẩu bằng việc áp dụng trợ cấp hoặc miễn giảm thuế cho doanh nghiệp xuất khẩu bị ảnh hưởng bởi chi phí gia tăng do thuế quan của Mỹ. Đồng thời, Việt Nam cần đảm bảo chính sách tiền tệ minh bạch trong quá trình phục hồi kinh tế để trở thành đối tác uy tín và thân thiện, thu hút nguồn lực và đầu tư từ nước ngoài.

Bốn là, bên cạnh đối thoại đa phương, Việt Nam cần tích cực đối thoại song phương với Mỹ. Chính phủ cần tận dụng mối quan hệ tốt đẹp giữa Việt Nam và Mỹ để đàm phán có lợi nhất cho cả hai bên. Việt Nam có thể chủ động mở cửa, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp Mỹ đầu tư vào những lĩnh vực chiến lược là thế mạnh của Mỹ như: công nghệ, tài chính và năng lượng. Ngày 16/5/2025, Mỹ thông báo sẽ công bố các mức thuế đối với các đối tác thương mại "trong vòng 2 đến 3 tuần tới", thay vì tiếp tục các cuộc đàm phán với từng quốc gia. Trước tình hình này, Việt Nam cần tích cực nắm bắt tình hình, giữ vững lập trường, thái độ thiện chí và chờ đợi động thái sớm nhất từ phía Mỹ.

Năm là, cần nêu bật vai trò chiến lược của Việt Nam trong khu vực và lợi ích của hai bên khi hợp tác với nhau. Cần nhấn tầm quan trọng của mối quan hệ song phương Việt - Mỹ và tính phù hợp với lợi ích dài hạn của Mỹ.

Sáu là, cần chủ động nắm bắt diễn biến tình hình, dự đoán, có phương án dự phòng và giải quyết linh hoạt trước những bối cảnh mới. Với vị thế là một quốc gia tầm trung và vận dụng Lý thuyết Chủ nghĩa xuyên quốc gia, Việt Nam ưu tiên giải quyết căng thẳng bằng biện pháp hòa bình và đàm phán, có thể nhượng bộ nếu cần thiết, tuy nhiên vẫn phải đặt lợi ích quốc gia và dân tộc luôn được ưu tiên hàng đầu.

KẾT LUẬN

Cuộc đàm phán thương mại Mỹ - Trung không chỉ là biểu hiện điển hình của cạnh tranh chiến lược giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, mà còn cho thấy những thách thức và cơ hội mà các quốc gia đang phát triển như Việt Nam cần quan tâm trong tiến trình hội nhập quốc tế. Từ thực tiễn diễn biến và kết quả cuộc cuộc đàm phán này, Việt Nam có thể rút ra bài học kinh nghiệm quan trọng. Đồng thời, cần linh hoạt trong đối ngoại và thương mại để bảo vệ lợi ích quốc gia, tận dụng hiệu quả các cơ hội của các hiệp định thương mại và tiến trình toàn cầu hóa.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Lê Hồng Nhung (2024). Ba mặt hàng xuất khẩu sang Mỹ có kim ngạch vượt 10 tỷ USD, truy cập từ https://mekongasean.vn/ba-mat-hang-xuat-khau-sang-my-co-kim-ngach-vuot-10-ty-usd-34820.html.

2. Lê Thọ Bình (2025). Việt Nam cần làm gì trước mức thuế nhập khẩu kỷ lục 46% từ Mỹ?, truy cập từ https://viettimes.vn/viet-nam-can-lam-gi-truoc-muc-thue-nhap-khau-ky-luc-46-tu-my-post184231.html.

3. K. Marx và F. Engels, (2018). Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, Nxb Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội.

4. Thái An (2025). Trung - Mỹ đạt thỏa thuận thương mại, sắp có 'tin tốt lành cho thế giới', truy cập từ https://baomoi.com/trung-my-dat-thoa-thuan-thuong-mai-sap-co-tin-tot-lanh-cho-the-gioi-c52208618.epi.

5. Quint Forgey (2018). Trump: 'I'm a nationalist', truy cập từ https://www.politico.com/story/2018/10/22/trump-nationalist-926745.